Lalawigan ng Yala
Ang Yala (Thai: ยะลา,binibigkas [já(ʔ).lāː] Malay: Jala[4]) ay ang pinakatimog na lalawigan (changwat) ng Taylandiya. Ang mga karatig na lalawigan ay (mula sa hilagang-kanluran paikot pakanan) Songkhla, Pattani, at Narathiwat. Ang Yala ay isa sa dalawang lalawigang nakakulong sa lupain sa katimugang Taylandiya, ang isa pa ay ang Phatthalung.[5] Ang katimugang bahagi nito ay nasa hangganan sa Kedah at Perak ng Malaysia.
Yala | |||
|---|---|---|---|
 Bueng Nam Sai, isang likas na lawa mula sa Distrito ng Raman, 26 km mula sa Lungsod ng Yala, na dating pinaninirahan ng bihirang species ng isda na Asianong arowana | |||
| |||
 Map of Thailand highlighting Yala province | |||
| Bansa | Taylandiya | ||
| Kabesera | Yala | ||
| Pamahalaan | |||
| • Gobernador | Pirom Nilthaya (simula Oktubre 2021) | ||
| Lawak | |||
| • Kabuuan | 4,521 km2 (1,746 milya kuwadrado) | ||
| Ranggo sa lawak | Ika-47 | ||
| Populasyon (2019)[2] | |||
| • Kabuuan | 536,330 | ||
| • Ranggo | Ika-50 | ||
| • Kapal | 118/km2 (310/milya kuwadrado) | ||
| • Ranggo sa densidad | Ika-45 | ||
| Human Achievement Index | |||
| • HAI (2017) | 0.5183 "low" Ika-72 | ||
| Sona ng oras | UTC+7 (ICT) | ||
| Postal code | 95xxx | ||
| Calling code | 073 | ||
| Kodigo ng ISO 3166 | TH-95 | ||
| Websayt | yala.go.th | ||
Heograpiya baguhin
Ang lalawigan ng Yala ay nasa timog Talyandiya. Ang pinakamataas na punto ng Kabundukang Sankalakhiri (Hilagang Kabundukang Titiwangsa), ang 1,533 metro (5,030 tal)-taas Ulu Titi Basah (ฮูลูติติปาซา), ay nasa hangganan ng Taylandiya/Malaysia sa pagitan ng lalawigan ng Yala at Perak.[6] Ang kabuuang lugar ng kagubatan ay 1,455 square kilometre (562 mi kuw) o 32.5 porsiyento ng sakop ng lalawigan.[7]
Toponimo baguhin
Ang pangalang "Yala" ay ang Taylandes na transliterasyon ng salitang Malayo na "Jala" (Jawi: جالا), ibig sabihin ay "lambat", na nagmula naman sa Sanskrito (Devanagari: जाल). Ang lalawigan ay kilala rin bilang "Jala" sa wikang Malay na Patani.
Kasaysayan baguhin
Sa kasaysayan, ang lalawigan ng Pattani ay ang sentro ng Sultanato ng Patani, isang semi-independiyenteng Malay na kaharian na nagbigay pugay sa mga Thai na kaharian ng Sukhothai at Ayutthaya. Matapos mahulog ang Ayutthaya sa ilalim ng kontrol ng Burmes noong 1767, ang Sultanato ng Patani ay nakakuha ng ganap na kalayaan, ngunit sa ilalim ni Haring Rama I (naghari mula 1782 hanggang 1809), ang lugar ay muling inilagay sa ilalim ng kontrol ng Siam noong 1785 at ginawang mueang. Noong 1808, ang Mueang Pattani ay nahati sa pitong mas maliit na mueang kasama ang Yala at Reman.[8]
Ang lalawigan ay kinilala bilang bahagi ng Siam ng Tratadong Anglo-Siames ng 1909, nakipag-usap sa Imperyong Britaniko, habang isinuko ng Siam ang mga pag-aangkin nito sa Kelantan, Kedah, Terengganu, at Perlis.
Mayroong isang kilusang separatista sa Yala, na pagkatapos na natutulog sa loob ng maraming taon, ay lumitaw muli noong 2004 at naging mas marahas. Walong bomba ang sumabog sa lalawigan sa loob ng dalawang araw, noong 6–7 Abril 2014. Ang mga pambobomba ay nagresulta sa isang kamatayan at 28 nasugatan, gayundin ang pinsala sa isang bodega na tinatayang nasa 100 milyong baht.[9]
Pinayuhan ng Britanikong Foreign and Commonwealth Office (FCO) noong 2014 ang mga mamamayan nito na magsagawa lamang ng mahahalagang paglalakbay sa lalawigan, habang inirerekomenda ng Kagawaran ng Ugnayang Panlabas at Kalakalan ng Pamahalaang Awstralyano na ganap na iwasan ng mga manlalakbay ang lalawigan.[10][11]
Demograpiko baguhin
Kasama ang Narathiwat, Pattani, at Satun, ang Yala ay isa sa apat na lalawigan ng Thailand na may mayoryang Muslim. Humigit-kumulang 72 porsiyento ng mga tao ay mga Muslim na nagsasalita ng Malayo at higit sa lahat ay nakatira sa mga lokasyon sa kanayunan. Ang natitira ay mga Thai at Tsinong Thai na Budista, na nakatira sa mga bayan at lungsod.
Mga dibisyong administratibo baguhin
Pamahalaang panlalawigan baguhin
Ang Yala ay nahahati sa walong distrito (amphoe), na nahahati pa sa 56 na mga subdistrito (tambon) at 341 na mga nayon (muban).
| Hindi. | Pangalan | Thai | Malay |
|---|---|---|---|
| 1 | Mueang Yala | เมืองยะลา | Jala, Jolor |
| 2 | Betong | เบตง | Betung |
| 3 | Bannang Sata | บันนังสตา | Bendang Setar |
| 4 | Than To | ธารโต | Air Kedung |
| 5 | Yaha | ยะหา | Johar |
| 6 | Raman | รามัน | Reman |
| 7 | Kabang | กาบัง | Kabae, Kabe |
| 8 | Krong Pinang | กรงปินัง | Kampung Pinang |
Mga sanggunian baguhin
- ↑ Advancing Human Development through the ASEAN Community, Thailand Human Development Report 2014, table 0:Basic Data (PDF) (Ulat). United Nations Development Programme (UNDP) Thailand. pp. 134–135. ISBN 978-974-680-368-7. Nakuha noong 17 January 2016.[patay na link]Data has been supplied by Land Development Department, Ministry of Agriculture and Cooperatives.
- ↑ "รายงานสถิติจำนวนประชากรและบ้านประจำปี พ.ศ.2561" [Statistics, population and house statistics for the year 2019]. Registration Office Department of the Interior, Ministry of the Interior (sa Thai). 31 December 2018. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 14 Hunyo 2019. Nakuha noong 20 June 2019.
- ↑ Human achievement index 2017 by National Economic and Social Development Board (NESDB), pages 1-40, maps 1-9, retrieved 14 September 2019, ISBN 978-974-9769-33-1
- ↑ Bernama. "Barisan Revolusi Nasional (BRN)". Air Times News Network (sa Ingles). Nakuha noong 2022-03-16.
- ↑ Lian Lim, Siew (2013). "The Role of Shadow Puppetry in the Development of Phatthalung province, Thailand" (PDF). siewlianlim.com. Southeast Asia Club Conference, Northern Illinois University. Nakuha noong 27 August 2018.
- ↑ "Gunong Ulu Titi Basah: Thailand". Geographical Names. Information Technology Associates. 1995–2012. Nakuha noong 8 April 2014.
- ↑ "ตารางที่ 2 พี้นที่ป่าไม้ แยกรายจังหวัด พ.ศ.2562" [Table 2 Forest area by province 2019] (sa Thai). 2019. Nakuha noong 6 April 2021.
- ↑ "Welcome to Yala: Introduction". Sawadee.com. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 20 Hunyo 2015. Nakuha noong 27 Apr 2015.
- ↑ "Four more bombs explode in Yala this morning". MCOT. 7 April 2014. Nakuha noong 8 April 2014.
- ↑ "Foreign travel advice Thailand". GOV.UK. Crown. 25 March 2014. Nakuha noong 8 April 2014.
- ↑ "Thailand". smartraveller.com.au. Australian Department of Foreign Affairs and Trade. 3 April 2014. Nakuha noong 8 April 2014.
- ↑ รายงานคุณภาพชีวิตประชาชนจังหวัดยะลา จากข้อมูล จปฐ. / กชช. 2ค ประจำปี 2562 (PDF). Yala Community Development Office. 2019. p. 13. Inarkibo mula sa ang orihinal (PDF) noong 2020-10-24. Nakuha noong 2023-11-20.
Mga panlabas na link baguhin
Gabay panlakbay sa Lalawigan ng Yala mula sa Wikivoyage- Province page from the Tourist Authority of Thailand Naka-arkibo 2005-12-10 sa Wayback Machine.
- (sa Thai) Website of the province Naka-arkibo 2009-02-21 sa Wayback Machine.
