Kadatuan ng Dapitan
Ang Kadtuan ng Dapitan (tinatawag ding Kahariang Bool) ay ang terminong ginamit ng mga lokal na istoryador ng Bohol, Pilipinas, upang tukuyin ang Dauis–Mansasa na pamahalaan sa modernong lungsod ng Tagbilaran at ang katabing isla ng Panglao. Ang dami ng mga artifact na nahukay sa mga site ng Dauis at Mansasa ay maaaring naging inspirasyon sa paglikha ng alamat ng "Kahariang Dapitan" sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga oral legend ng Eskaya na mga tao at mga makasaysayang pangyayari tulad ng Ternatan pagsalakay sa Bohol at ang paglipat ng mga Boholano sa ilalim ni Datu Pagbuaya sa Dapitan.
Kasaysayan
baguhinMaagang kasaysayan
baguhinNoong 1667, binanggit ni Padre Francisco Combes, sa kanyang Historia de Mindanao, na minsan sa kanilang kasaysayan, sinalakay ng mga tao sa isla ng Panglao ang mainland Bohol, na kasunod ay ipinataw ang kanilang pang-ekonomiya at pulitikal na pangingibabaw sa lugar. Itinuring nilang mga alipin ang mga naunang naninirahan sa mga isla dahil sa digmaan, gaya ng nasaksihan, halimbawa, kung paano itinuring ni Datu Pagbuaya, isa sa mga pinuno ng Panglao, si Datu Sikatuna na kanyang basalyo at kamag-anak.[1] Ang pagsalakay ng mga taga-Panglao sa mainland Bohol ay nagbunsod sa pagsilang ng tinatawag na Bohol na "kaharian", na kilala rin bilang "Dapitan Kingdom of Bohol". Umunlad ang "kaharian" ng Bohol sa ilalim ng pamumuno ng dalawang magkapatid na pinuno ng Panglao, sina Datu Dailisan at Datu Pagbuaya, na may mga ugnayang pangkalakalan sa mga kalapit na bansa sa Timog Silangang Asya, partikular sa Sultanato ng Ternate. Ang pag-unlad ng kalakalan sa "kaharian" ng Bohol ay dahil sa estratehikong lokasyon nito sa kahabaan ng abalang mga channel ng kalakalan ng Cebu at Butuan. Para magkaroon ng access ang ibang mga bansa gaya ng Ternate sa abalang trade port ng Visayas, kailangan muna nilang patatagin ang diplomatikong ugnayan sa Bohol "kaharian".
Panahon ng kolonyal na Espanyol
baguhinAng Kaharian ng Dapitan ay naging mahalagang bahagi ng paglaganap ng pananakop at kontrol ng mga Espanyol sa Pilipinas. Ang pananakop sa Pilipinas ay magiging imposible kung wala ang katapatan at tulong ng ilang daang mandirigmang Bisaya, kabilang ang mga Boholano.[2]
Ang ugnayan sa pagitan ng Sultanate ng Ternate sa Moluccas, at Bohol, ay lumala nang malaman ng Ternatan sultan ang malungkot na sinapit ng kanyang emisaryo at ng kanyang mga tauhan, na pinatay ng dalawang naghaharing pinuno ng Bohol bilang parusa. para sa pag-abuso sa isa sa mga concubines. Para sa paghihiganti, nagpadala si Ternate ng dalawampung joangas na nagkunwaring palakaibigang mangangalakal kasama ang katulong ng artilerya ng Portuges at ilang kalalakihan upang salakayin ang Bohol.[3] Nahuli nang walang kamalayan, ang mga naninirahan sa Bohol ay hindi nakapagtanggol sa kanilang sarili laban sa mga raiders ng Ternatan, na nilagyan din ng mga sopistikadong baril tulad ng mga musket at arquebus, na unang nakita ng mga Boholano. Maraming Boholano ang nasawi sa labanang ito, kabilang na ang Dailisan. Matapos ang pagsalakay, nagpasya si Pagbuaya, na naiwan bilang nag-iisang pinuno ng isla, na talikuran ang Bohol kasama ang iba pang mga freemen dahil itinuturing nilang kapus-palad at isinumpa ang isla ng Bohol. Sila ay nanirahan sa hilagang baybayin ng isla ng Mindanao, kung saan itinatag nila ang pamayanan ng Dapitan.[4]
Si Don Pedro Manuel Manooc, na kilala sa kanyang kasanayan sa militar at paglalayag, ay tumulong sa mga Kastila sa kanilang pagsalakay sa Maynila noong Mayo 24, 1570,[5] at Bicol (nagsimula sa Camarines) noong Hulyo 1573.[6] Noong 1667, ang magsalaysay na Prayle na sina Fr. Francisco Combés, S.J, ipinikita na si Manooc sa Espanyol ay "Fiero, hombre que facilmente se embravece", na sa Tagalog nakahulugan "Isang taong mabilis maiinit na parang bakal".[7]
Sa ilang panahon, sa pananakop ng Bicol, si Manooc, kasama ang kanyang mga kamag-anak, ay nagtatag at nanirahan sa mga nayon ng Bacon, Bulusan, Gubat, at Magallanes, na pinoprotektahan ang mga pamayanang ito sa baybayin mula sa mga barbaric na pirata ng Moro at nagbibigay daan para sa mga evangelical mission ng Franciscans.[8][9] Makalipas ang halos dalawang daang taon, noong Hunyo 13, 1764, ang apo sa tuhod ni Manooc, si Don Pedro Manook, ang naging unang gobernadorcillo ng Gubat nang ito ay maging isang malayang bayan.[10]
Sinuportahan din ni Manooc ang mga kampanyang Espanyol sa Cebu, Mindanao, Caraga, at Jolo. Sa isang naitala na kaganapan, natalo ni Manooc ang Sultan ng Jolo, tumakas bilang isang takas, na may fleet na 12 joangas at kalaunan ay nakuha ang punong barko.[5] Noong 1595, Manooc nakarating sa Lanao, tinalo ang mga Maranao, na noon ay nasa ilalim ng proteksyon ng Sultanato ng Maguindanao, na kalaunan ay nakuha ang islang pamayanan ng Bayug, isang sitio sa kasalukuyan. -araw na barangay ng Hinaplanon, at itinatag ang Iligan bilang isa sa mga pinakaunang pamayanang Kristiyano sa bansa.[11] Si Kapitan Laria, isang pinsan ni Manooc, ay nagsilbi sa Espanya sa pananakop ng Moluccas noong 1606.[12]
Ang kapatid ni Manooc, si Doña Madalena Baluyot (o Bacuya), ay kilala bilang isang tagapayapa at tagapamayapa para sa iba't ibang paksyon ng tribong Subanon, na nakakuha ng paggalang mula sa mga pinuno nito.[5] Noong 1596, si Doña Baluyot ay namagitan sa pagitan ng mga lokal. at mga misyonero, na sumusuporta sa mga Heswita na misyon sa Silangang Mindanao, at kalaunan ay nagbalik-loob kay Datu Silongan (binyagan si Felipe Silongan), pinuno ng Butuan, na higit pang humantong sa ebanghelisasyon ng Caraga at Davao Oriental.
Ang anak ni Manooc na si Doña Maria Uray ay nagpakasal sa mandirigmang si Gonzalo Maglinti. Namatay si Manooc, at ang kanyang mga labi ay inilibing sa harap ng pangunahing altar ng Cebu Metropolitan Cathedral, isang natatanging karangalan na ibinigay para sa pagsuporta sa imperyo ng Espanya. Pagkatapos ng kanyang kamatayan, ang manugang na si Maglinti at apo na si Pedro Cabili (o Cabilin) ay nagpatuloy sa pagtatanggol sa mga pamayanang Kristiyano laban sa mga armada ng Maranao at Maguindanao mula Sirawai, Zamboanga, patungo sa dulo ng Iligan at Panguil Bay. Kilala rin si Maglinti sa pagbabantay sa mga isla at pagpapadala ng impormasyon sa mga itinatag na pamayanan sa Cebu at Iloilo sa gitna ng mga banta mula sa mga pirata ng Moro.[13]
Si Pedro Cabili ay kasing bata pa ng 7 taong gulang nang sumama siya sa kanyang amang si Maglinti sa pananakop at kilala rin bilang isang mabangis na mandirigma na ganap na sanay sa pakikipaglaban sa kamay. Noong ika-18 at ika-19 na siglo, nangibabaw ang pamilya sa pulitika sa Dapitan at Iligan. Sa panahong ito, ginamit ng mga Espanyol ang Dapitan bilang guwardya ng militar para sa kanilang mga operasyon laban sa mga Moro. Nagtayo ang Espanya ng maraming kuta sa kahabaan ng hilagang-kanlurang baybayin, sa Dapitan, Iligan, at Ozamis, na sinusuportahan ng pamilya Cabili. Sa kalaunan, si Cabili ay naging ninuno ng magiging assemblyman, senador, at defense secretary Tomas Cabili, Iligan gobernadorcillo Remigio Cabili, at mga mayor na si Brod[14] at Camilo Cabili. Naging congressman din si Camilo Cabili ng Iligan mula 1984 hanggang 1986 noong Regular Batasang Pambansa.
Noong 1622, si Datu Salangsang, apo ni Baluyot at pinuno ng kasalukuyang Cagayan de Oro at Misamis Oriental, sa pamamagitan ng kanyang interbensyon, ay pinahintulutan ang mga Recoleto ng mga misyon sa lalawigan. [13] Ang puwesto ng pamahalaan ni Salangsang ay nasa Huluga, sa kasalukuyang sitio Taguanao sa southern barangay ng Indahag, ngunit kalaunan ay lumipat siya at itinatag ang kasalukuyang Cagayan. de Oro sa rekomendasyon ni Fr. Agustin de San Pedro (kilala rin bilang El Padre Capitan) noong 1627, siniguro ang pag-areglo sa gitna ng mga banta ng Maranao at Sultan Kudarat.[15]
Mga sanggunian
baguhin- ↑ Catubig, Jonathan B. (2003). "Dapitan Kingdom: A Historical Study on the Bisayan Migration and Settlement in Mindanao, circa 1563". The Journal of History. 49 (1–4): 143.
Combes points out that, at one time in their history, the people of Panglao invaded mainland Bohol and subsequently imposed economic and political dominance in the area, such that they considered the old Boholanos their slaves by reason of war. A good example at hand was that Pagbuaya considered Si Catunao, the King of Bohol as his vassal and relative.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Stephanie Mawson, University of Cambridge (Abril 2016). Philippine Indios in the Service of Empire: Indigenous Soldiers and Contingent Loyalty, 1600–1700 (PDF). Duke University Press. pp. 382–404. Nakuha noong Disyembre 31, 2020.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Catubig, Jonathan B. (2003). "Dapitan Kingdom: A Historical Study on the Bisayan Migration and Settlement in Mindanao, circa 1563". The Journal of History. 49 (1–4): 144.
The Ternatan king planned a retaliatory attack against the Boholanos. He succeeded with his plans by covertly sending his twenty joangas to Bohol one by one deceitfully saying that "they are traders attending only to the sale of their goods"
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Lach, Donald F.; Kley, Edwin J. Van (2018). Asia in the Making of Europe, Volume III: A Century of Advance. Book 3: Southeast Asia (sa wikang Ingles). University of Chicago Press. p. 1535. ISBN 978-0-226-46698-9.
Led by their chief, named Pagbuaya, one thousand families of Bisayan freemen crossed to Mindanao and seized a small rugged hill on its north coast that could be easily defended and from which they could continue to participate in the inter-island trade.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 5.0 5.1 5.2 Francisco Colin and Francisco Combés and Gaspar de San Agustín (Oktubre 14, 2009). "The Philippine Islands, 1493-1898 - Volume 40 of 55, 1690-1691 Explorations by Early Navigators, Descriptions of the Islands and Their Peoples, Their History and Records of the Catholic Missions, as Related in Contemporaneous Books and Manuscripts, Showing the Political, Economic, Commercial and Religious Conditions of Those Islands from Their Earliest Relations with European Nations to the Close of the Nineteenth Century". Nakuha noong Disyembre 27, 2020.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Nicholas D. Pisano, LCDR, SC, USN (1982). The Spanish Pacification of the Philippines, 1565-1600 (PDF) (Tisis). US Army Command and General Staff College, Ft. Leavenworth, KS 66027-6900. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong Agosto 5, 2020. Nakuha noong Disyembre 29, 2020.
{{cite thesis}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link) - ↑ Francisco Combes, SJ (1667). Historia de las Islas de Mindanao, Jolo y sus Adjacentes. University of Madrid.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Juan Escandor Jr. (Hunyo 19, 2014). "Old settlement relishes historical past". Philippine Daily Inquirer. Nakuha noong Disyembre 30, 2020.
{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Luis Camara Dery (1991). From Ibalon to Sorsogon: A Historical Survey of Sorsogon Province to 1905. New Day Publishers,Quezon City.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Vladimir E. Estocado (Agosto 8, 2012). "Manook: The Boholano Warrior who founded Gubat, Sorsogon". Bicol Traveler Magazine. Nakuha noong Disyembre 30, 2020.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Camilo P. Cabili (2012). "Iligan History – by Assemblyman Camilo P. Cabili". Iligan.gov.ph. Inarkibo mula sa orihinal noong Septiyembre 27, 2020. Nakuha noong December 27, 2020.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(tulong) - ↑ History of the Philippine Islands Naka-arkibo 2006-01-18 sa Wayback Machine. by Dr. Antonio de Morga (1907), Chapter VII, "Of the government of Don Pedro de Acuña". This work is also available at Project Gutenberg: [1]
- ↑ 13.0 13.1 Schreurs, P.G.H. (1991). Caraga Antigua 1521-1910: the hispanization and christianization of Agusan, Surigao and East Davao (Tisis). Radboud University.
{{cite thesis}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Juan C. Nabong (2008). Gird Life with the Truth: A Filipino Father Life's Episodes. p. 79.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "The Arrival of the first Spaniards in Cagayan de Oro City". acadeo. October 27, 2020. Inarkibo mula sa orihinal noong Septiyembre 8, 2019. Nakuha noong December 27, 2020.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(tulong)