Wikipedia

Balani: Pagkakaiba sa mga binago

Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
Linya 1:
{{otheruses|Grabedad}}
{{otheruses|Kalubhaan}}
[[Talaksan:Solar sys.jpg|right|350px300px|thumb|Ang '''grabidad''' o '''grabitasyon''' ang nagpapanatili sa mga [[buntalaplaneta]] sa kani-kanilang [[orbit]] o [[daang palibutanorbito]] sa palibot ng [[araw]].]]
 
Ang '''Grabitasyon''' o '''Grabidad'''<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Gravity'', dagsin, grabida(d), atbp}}</ref>([[wikang Ingles|Ingles]]: '''gravity'', ''scientific gravity''<ref name=JETE>{{cite-JETE|Grabedad, grabiti, kalubhaan, kagrabihan}}</ref>) ay isang likasnatural na [[kababalaghanphenomenon]]g nakung nagigingsaan sanhi ng pagkakabighani o paghila ngang mga bagaypisikal sana bawatkatawan(bodies) isa.<refay name="Doesnabibighani Gravityo Travelnaaakit atsa theisang Speedpwersang of Light?">[http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/GR/grav_speed.html ''Does Gravity Travel at the Speed of Light?''[proporsiyon]],al ''UCRsa Mathematics''. 1998. Nakuha noongkanilang [[3 Hulyomasa]], [[2008]]</ref>. Ang Sagrabitasyon pang-araw-araway pinakapamilyar na buhay,ahente pinakakaraniwangna iniisipnagbibigay angng '''grabidad'''timbang osa '''grabitasyon'''mga bilang isang sangkapobhekto(bagay) na nagbibigay ngmay [[bigatmasa]] oat [[timbang]]nagsasanhi sa anumangmga bagay.ito na Dahilbumagsak sa grabidad,lupa napipilitankapat angito ay nahulog. Ito ay nagsasanhi sa mga nakakalat na mga bagay para magdikit-dikit at magsamasama, at dahil gayondito itoay ang nagiging pinakadahilannagpapaliwanag ng pagkakaroonpag-iral, pagkakabuo at pagkakabuohugis ng [[mundo]], ng [[araw]], at lahatiba ngpang mga [[makroskopiko]] o mga malalaking bagay na nakikita sa [[uniberso]] o kalahatan ng [[daigdig]]. Kabilang sa iba pang katawagan sa grabidad ang '''kalubhaan''', '''kagrabihan''', o '''grabiti''', ''grabedad'', '''dagsin''', '''grabedad''', '''higop''', '''hulog''', '''batak''', '''hatak''', '''hila''', '''grabida''', '''panghigop''', '''bigat''', '''tindi''', '''kalubhaan''', at '''sidhi'''.<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Gravity'', dagsin, grabida(d), atbp}}</ref>
[[Talaksan:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|thumb|right|pormula ng batas ng unibersal na grabitasyon ni [[Isaac Newton]]]]▼
 
Halos mapagpapalitan ang mga salitang ''grabidad'' at ''grabitasyon'' (mula sa Ingles na ''gravity'' at ''gravitation'') sa pang-araw-araw na paggamit, subalit sa makaagham na gamit may magagawang pagkakaiba sa dalawang ito. Isang pangkalahatang katawagan angAng "''grabitasyon''" na naglalarawan sa isa sa mga pangunahing puwersa, o mga [[pundamental na interaksiyon]] sa larangan ng pisika naang sanhi ng pagkakapanatili ng mundo at ng ibang mga [[planeta]] sa kani-kanilang mga [[orbito]] sa paligid ng araw; at sa pananatili ng [[buwan]] sa kaniyang ikutan sa paligid ng mundo, para sa pagkakaroon ng mga agos at pagtaas at pagbaba ng antas ng tubig (pagkati at paglaki ng tubig); para rin sa [[kumbeksyon]] (''convection''; kung saan umaangat ang mga maiinit na pluido sa pamamagitan nito); para sa pagpapa-init ng mga panloob ng mga nabubuong mga [[bituin]] at mga planeta magpahanggang sa mga labis na pinakamataas na mga antas ng temperatura; at sa iba pang mga magkakaibang mga penomenong mapagmamasdan natin. Bilang pagsalungat, sa [[pangkalahatang relatibidad]] nagkakaroon ng grabitasyon dahil sa mga kurbada o pagbaluktot ng [[espasyo-oras]] na nagiging sanhi sa mga mosyong [[inersiya]]l o umaandar na mga bagay para bumilis (magkaroon ng akselerasyon) patungo sa isa't isa.
 
Ang grabitasyon ay isa sa [[apat na pundamental na interaksiyon]] ng [[kalikasan]]. Ang iba ay ang [[elektromagnetismo]], [[malakas na interaksiyon]] at [[mahinang interaksiyon]]. Mas mahina ito kung ihahambing sa tatlo pang pangunahing lakas, datapwa't mas malayo ang nasasakop nito.
Line 12 ⟶ 11:
==Mga paliwanag==
===Teoriya ng grabitasyon ni Newton===
{{main|Batas ng unibersal na grabitasyon ni Newton}}
▲[[Talaksan:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|thumb|right|pormula ng batas ng unibersal na grabitasyon ni [[Isaac Newton]]]]
Noong 1687, ang [[matematiko]]ng Ingles na si [[Isaac Newton]] ay naglimbag ng [[Principia]] na nagmungkahi ng kabaligtarang-batas kwadrado ng unibersal na grabitasyon. Ang teoriyang ito ni Newton ay nagtamasa ng pinakadakilang tagumpay nang ito ay gamitin upang hulaan ang eksistensiya ng [[Neptune]] batay sa mga mosyon ng [[Uranus]] na hindi maipapaliwanag sa pamamagitan ng mga aksiyon ng ibang mga planeta. Ang mga kalkulasyon ng parehong sina John Couch Adams at Urbain Le Verrier ay humula ng pangkalahatang posisyon ng planetang ito at ang mga kalkulasyon ni Le Verrie ang tumungo sa pagkakatuklas ni Johann Gottfried Galle ng Neptune. Ang pagkakaiba sa [[orbito]] ng planetang [[Mercury]] ang nagturo sa kamalian ng teoriya ni Newton. Sa dulo ng ika-19 na siglo, nabatid na ang orbito ay nagpakita ng kaunting mga [[perturbasyon]](pagkagulo) na hindi buong maipapaliwanag ng teoriya ni Newton ngunit ang lahat ng mga paghahanap sa isang pang katawang(body) nagugulo gaya ng isang planetang umikot sa [[araw]] na mas malapit kesa sa Mercury ay hindi naging mabunga. Ang isyung ito ay nalutas noong 1915 ng [[teoriyang pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] na nagpaliwanag ng maliit na pagkakaiba sa orbito ng Mercury.
===Pangkalahatang relatibidad===
[[Image:spacetime curvature.png|thumb|right|300px|Sa [[pangkalahatang relatibidad]], ang [[grabidad]] ay kurbada(pagkakabaluktot) na dulot ng presensiya ng materya(sa larawang ito ay kumakatawan sa mundo) sa [[espasyo-oras]]. Ang kurbadong landas ang [[orbito]] na sinusundan ng buwan sa pag-ikot nito sa mundo.]]
Ang grabitasyon ay kasalukuyang inilalarawan ng makabagong [[pisika]] sa pamamagitan ng [[teoriyang pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] na kanyang ipinakilala noong 1915 at pumalit sa [[batas ng unibersal na grabitasyon ni Newton]]. Ang [[batas ng unibersal na grabitasyon ni Newton]] ay isang mahusay na aproksimasyon o pagtatantiya kung ang mga grabitasyonal na field ay relatibong mahina at ang [[belosidad]] mas mabagal kumpara sa [[bilis ng liwanag]]. Kapag inalis ang kurbada(curvature) ng kalawakan(space) sa ekwasyon ng [[teoriyang pangkalahatang relatibidad]], ito ay nagtatagpo sa [[batas ng unibersal na grabitasyon ni Newton]] ngunit kung ang kurbada ng kalawakan ay mahalaga gaya ng sa mga labis na malalaki at mabibilis na mga katawan(bodies), ang grabitasyon ni Newton ay hindi tamang humuhula sa [[mosyon]] ng mga katawan na ito. Ang isang halimbawa nito ang isang maliit na katawan(body) na umiikot sa isang [[bituing neutron]]. Ang [[orbito]] nito ay hindi na [[eliptiko]] at may komplikadong hugis.<ref>http://csep10.phys.utk.edu/astr162/lect/cosmology/gravity.html</ref>
===Mekanikang quantum===
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/wiki/Balani"