Unyong Europeo: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Zollerriia (usapan | ambag)
m 1 napakaliit na pagsasaayos lang.
Zollerriia (usapan | ambag)
mNo edit summary
Linya 1:
{{Infobox Unyong Europeo}}
 
Ang '''Unyong Europeo (UE)''', na kilala rin bilang '''Samahang Europeo''' o '''Kaisahang Europeo''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''European Union'' o ''EU'') ay isang [[Supranasyonalismo|supranasyonal]] at [[Intergubernamentalismo|intergubernamental]] na [[Unyong pampolitika|unyon]] ng 27 [[kalayaan|malaya]] at [[demokrasya|demokratikong]] [[Mga estadong-kasapi ng Unyong Europeo|bansang-kasapi]]. Ang Unyong Europeo ay ang pinakamalaking [[kompederasyon]] ng mga malayang estado, na itinatag sa ilalim ng pangalang iyon noong 1992 ng Kasunduan sa Pagkakaisa ng Europa (ang [[Tratado ng Maastricht]]). Subali't, maraming mga aspekto ng Unyon ay namalagi na bago ng araw na iyon sa pamamagitan ng isang serye ng mga sinundang relasyon na bumabalik sa 1951.<ref name="panoramaEU Panorama">"[http://europa.eu/abc/panorama/index_en.htm Panorama of the European Union]", Europa. Retrieved 20 May 2006.</ref>
 
Ang Unyon sa kasalukuyan ay may isang karaniwang [[nag-iisang kalakalan]] na binubuo ng isang [[unyong pang-adwana]], isang [[euro|nag-iisang salapi]] na pinamamahala ng [[Europeong Bangko Sentral]] (sa ngayon ay inaangkin ng 13 ng 27 mga estadong-kasapi), isang [[Karaniwang Patakarang Pansaka]], isang karaniwang patakarang pang-kalakalan, at ng isang [[Karaniwang Patakarang Pampalaisdaan]].<ref>[http://europa.eu/pol/singl/index_en.htm Activities of the EU — Internal market], Europa. Retrieved 20 May 2006.</ref> Isang [[Karaniwang Patakarang Panlabas at Panseguridad]] ay itinatag rin bilang ikalawa sa mga [[tatlong haligi ng Unyong Europeo]]. Ang [[Kasunduang Schengen]] ay nagpaalis ng mga kontrol sa pasaporte para sa ilang mga estadong-kasapi, at ang pagsusuring pang-adwana ay inalis rin sa maraming mga interyor na hangganan sa UE, na gumawa sa isang ekstento isang nag-iisang espasyo ng mobilidad para sa mga [[Pagkamamamayan sa Unyong Europeo|mamamayan ng UE]] na manirahan, mag-biyahe, mag-trabaho at mamuhunan.<ref>"[http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/freetravel/frontiers/fsj_freetravel_schengen_en.htm Abolition of internal borders and creation of a single EU external frontier]", Europa. Retrieved 20 May 2006.</ref>
Linya 11:
==Kasaysayan==
===Pamayanang Europeo ng Karbon at Asero===
[[Talaksan:Schuman_Declaration.jpg|thumbnail|left|thumb|Gumagawa ng [[Pahayag ni Schuman|panukala]] si [[Robert Schuman]] ng Pamayanang Karbon at Asero noong 1950]]
Isa sa mga unang nagtagumpay na panukala para sa Kooperasyong Europeo ay ang pagkakaroon ng Pamayanang Europeo ng Karbon at Asero noong 1951. Ito ay naging layunin upang mamahala ang mga industriya ng [[karbon]] at [[asero]] ng mga bansang-kasapi, ang namumunong [[Pransya]] at [[Alemanya|Kanlurang Alemanya]]. Ito rin ay naging layunin kung saan nangyari ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] sa pagitan nila, na ang karbon at bakal ay mga punong kasangkapan para sa matinding digmaan. Ang mga ibang kasaping nagtatag ay [[Italya]] at ang mga bansang [[Benelux]]: ang [[Belhika]], [[Olanda]], at [[Luxembourg]].<ref name="Europa History 451945-591959">{{cite web |title=A peaceful Europe - the beginnings of cooperation |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/1945-1959/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref>
 
===Mga Pamayanang Europeo===
Ang mga karagdagang pamayanan ay nalikha noong 1957: ang [[Pamayanang Pang-ekonomikong Europeo]] (EEC) na nagtatag ng unyong pang-adwana, ay ang [[Pamayanang Lakas-Atomikong Europeo]] (Euratom) para sa kooperasyon sa pagpapaunlad ng [[enerhiyang nuklear]].<ref name="Europa History 451945-591959"/> Noong 1967 ang [[Kasunduang Pinag-isahan]] ay nakalikha ng isang langkay ng mga institusyon para sa mga tatlong pamayanan, na tinutukoy nang magkakasama bilang Mga Pamayanang Europeo, bagama't, ang ''[[Pamayanang Europeo]]'' ay kilala nang karaniwan lamang.<ref name="ENA Merge">{{cite web |title=Merging the executives |publisher=[[European Navigator]] |url=http://www.ena.lu?lang=2&doc=473 |accessdate=2007-06-25}}</ref>
 
Noong 1973 ang Mga Pamayanang Europeo ay lumawak nang sumapi ang [[Denmark|Dinamarka]], [[Ireland|Irlanda]] at ang [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]].<ref name="ENA First enlargement">{{cite web |title=The first enlargement |publisher=[[European Navigator]] |url=http://www.ena.lu?lang=2&doc=555 |accessdate=2007-06-25}}</ref> Nakipag-usap ang [[Norway|Norwega]] na sumanib sa panahong iyon nguni't iniwaksi ang pagkakasapi sa pamamagitan ng reperendum kaya nanatili sa labas ang bansa.
 
[[Talaksan:Rometreaty.jpg|thumbnail|left|thumb|Ang paglikha ng [[Pamayanang Europeo|Pamayanang Pang-ekonomikong Europeo]] ng [[Kasunduan ng Roma|Kasunduang Roma]] noong 1957.]]
 
Noong 1979, lumaganap ang unang tuwid at demokrating halalan ng mga kasapi ng [[Batasang Europeo]].<ref name="ENA New Parliament">{{cite web |title=The new European Parliament |publisher=[[European Navigator]] |url=http://www.ena.lu?lang=2&doc=571 |accessdate=2007-06-25}}</ref> Ito ang unang halalan ng Ka-europaan na pinayagan ang mga mamamayan na maghalal ng mga 410 MEP sa Batasang Europeo, at ito rin ang unang halalang pansabansaan sa kasaysayan ng daigdig.
 
Sumapi ang mga bansang [[Gresya]], [[Espanya]] at [[Portugal]] sa loob ng dekada 80.<ref name="ENA Enlargement negotiations">{{cite web |title=Negotiations for enlargement |publisher=[[European Navigator]] |url=http://www.ena.lu?lang=2&doc=6525 |accessdate=2007-06-25}}</ref> Ang [[Kasunduang Schengen]] noong 1985 ay naglikha ng malawakang [[Kontrol sa hangganan|pagbubukas ng mga hangganan]] na hindi gumagamit ng [[pasaporte]] sa pagitan ng mga bansang-kasapi.<ref name="Europa History 901990-991999">{{cite web |title=A Europe without frontiers |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/1990-1999/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref> Noong 1986, nagsimulang gumamit ang [[watawat na Europeo]] at nilagdaan ng mga pinuno ang [[Batas ng Isahang Pang-europeo]]. Ang batas na ito ay nagbibigay ng pagbabago ng paraan ng paggawa ng pasiyang pampamayanan habang kumikilos upang makamtan ang pagiging kasapi, nagbibigay ng layunin upang mabawasan ang mga [[impedimento sa kalakalan]] at magpapakilala ng malawak na [[Kooperasyong Pampulitika ng Europa]].
 
===Unyong Europeo===
[[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|thumbnailthumb|Ang pagbagsak ng [[Kurtinang Bakal]] ay nagbigay-daan sa [[Pagpapalawak ng Unyong Europeo|pagpapalawak]] nang pasilangan. ([[Dingding ng Berlin]])]]
Pagkatapos ng pagbagsak ng [[Kurtinang Bakal]], and dating [[Alemanya|Silangang Alemanya]] ay naging bahagi ng Pamayanan kasabay ng pagkakaisa sa isang Alemanya.<ref name="Europa History 801980-891989">{{cite web |title=1980-1989 The changing face of Europe - the fall of the Berlin Wall |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/1980-1989/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref> Nang lumalawak patungong [[Silangang Europa]] bilang bahagi ng usapan, pinayangan ang [[pamantayang Copenhagen]] para sa mga kandidatong-kasapi ng Unyong Europeo.
 
Ang [[Kasunduan ng Maastricht]] ay naging ganap nang lubos noong [[Nobyembre 1]], [[1993]].<ref>{{cite web |title=Treaty of Maastricht on European Union |url=http://europa.eu/scadplus/treaties/maastricht_en.htm |work=Activities of the European Union |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-10-20}}; {{cite book |last=Craig |first=Paul |coauthors=Grainne De Burca , P. P. Craig |title=EU Law: Text, Cases and Materials |edition=4th ed. |year=2006 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-927389-8 |pages=p1515}}</ref> Ipinakilala ang salitang Unyong Europeo at itinatag ang [[Tatlong haligi ng Unyong Europeo|tatlong haligi]] nito. Ang salitang Pamayanang Europeo ay tinutukoy sa unang haligi na nakilala na dating Mga Pamayanang Europeo. Ang ikalawa at ikatlong haligi ay may kapakanan sa [[patakarang panlabas]] at [[ugnayang pantahanan]], na may higit na antas na malapagitang-pamahalaan ng pagkikiisa. Sa wikang kolokyal, ang salitang Unyong Europeo ay ipinalit sa salitang ''Pamayanang Europeo''. Ang kanyang bakas bilang pangalan ng unang haligi ay ipapawalang-bisa sa sistemang haligi kung ang [[Kasunduan ng Lisbon]] ay magiging ganap.
 
Sumanib ang mga bansang [[Austria|Awstrya]], [[Sweden|Suwesa]] at [[Finland]]ya noong 1995. Binago ng [[Kasunduan ng Amsterdam]] ang kasunduang Maastricht noong 1997 sa mga bahagi tulad ng demokrasya at patakarang panlabas. Ang Amsterdam ay nasundan ng [[Kasunduan ng Nice]] noong 2001, na may pagbabago sa mga kasunduang Roma at Maastricht na payagan ang UE na gampanan sa pagpapalawak mula sa silangan.
 
Noong 2002, ipinagtibay ng labindalawang bansang-kasapi ang [[euro]] bilang isang pananalapi. Mula't sapul, ang [[Eurosona]] ay lumawak upang mapalibot ang labinlimang bansa. Noong 2004, namasdan ang pagpapalawak ng UE nang sumanib ang mga sampung bagong bansa na nagmumula sa [[Hanay Pansilangan]].<ref name="Europa History 002000">{{cite web |title=A decade of further expansion |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/2000_today/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref> Pagkalipas ng talong taon, sumanib ang dalwang bansa, [[Bulgarya]] at [[Romania|Rumania]].<ref name="Europa History 002000"/>
 
Ang isang kasunduan na nakapaglikha ng saligang-batas para sa UE ay nalagdaan sa [[Rome|Roma]] noong 2004, tangkaing palitan ang lahat ng mga dating kasunduan sa iisang dokumento. Subali't hindi natuloy ang pagpapatunay nang tumanggi ang mga botanteng Pranses at mga Olandes sa mga [[reperendum]]. Noong 2007, pinayagan na mapalitan ang panukalang-batas sa bagong [[Kasunduang Reporma]], na mas mabuting baguhin na lamang kaysa mapalitan ang mga umiiral na kasunduan. Nilagdaan ang kasunduang ito noong [[Disyembre 13]], [[2007]] sa [[Lisbon]] at kinilala bilang [[Kasunduan ng Lisbon|Kasunduang Lisbon]] at mapapalaganap ito sa Enero 2009.
 
==Mga bansang-kasapi==
[[Talaksan:UE-EU-ISO 3166-1.png|right|thumbnailthumb|350px|Mga estadong-kasapi at kandidato sa paglawak ng Unyong Europeo]]
Upang sumapi sa UE, kailangang makamtan ng bansa ang [[pamantayang Copenhagen]] na isinulat sa 1993 Sangguniang Europeo ng [[Copenhagen]]. Kailangan nilang magpanatili ng matatag na demokrasya na may paggalang sa [[karapatang pantao]] at ang [[tuntunin ng batas]]; isang masigasig na kalakalang ekonomiya na may kakayahang makipagpaligsahan sa loob ng UE; at ang pagtanggap ng mga obligasyon bilang kasapi, kasama ang batas ng UE. Tungkulin ng [[Sangguniang Europeo]] na magsuri ng mga katuparan sa pamantayan ng isang bansa.<ref name="Accession Criteria">{{cite web |title=Accession criteria (Copenhagen criteria) |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_en.htm |accessdate=2007-06-26}}</ref>
 
Linya 45:
Mayroong tatlong opisyal na bansang-kandidato, [[Croatia]], ang Dating Republikang Yugoslav ng [[Republika ng Masedonya|Masedonya]], at [[Turkiya]]; ang mga kanlurang Balkan na bansang [[Albanya]], [[Bosnia at Herzegovina]], [[Montenegro]], at [[Serbya]] ay opisyal na nakilala bilang mga kandidatong may potensyal.<ref name="Europa Enlargement">{{cite web |title=European Commission - Enlargement - Candidate and Potential Candidate Countries |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://ec.europa.eu/enlargement/countries/index_en.htm |accessdate=2007-06-26}}</ref>
 
Ang mga apat na bansa ng Kanlurang Europa na piniling huwag nang sumanib sa UE ay bahagyang may tungkulin sa ekonomiya at mga alituntunin ng UE: [[Iceland]], [[Liechtenstein]], at [[Noruwega]] na bahagi ng mga bansa ng [[isahang kalakalan]] sa pamamagitan ng [[Espasyong Ekonomikong Europeo]], at ang [[Suwisa]] na may magkatulad na ugnayan sa pamamagitan ng mga kasunduang [[Bilateralismo|bilateral]].<ref name="CH">{{cite web |title=The EU's relations with Switzerland |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://ec.europa.eu/external_relations/switzerland/intro/index.htm |accessdate=2007-09-16}}</ref> Ang mga maliliit na bansa na may kaugnayan sa UE tulad ng [[Monaco]], [[San Marino]], at [[Lungsod ng Vatican|Lungsod ng Vatikan]] ay kabilang sa paggamit ng [[euro]] at iabng kooperasyon.
 
==Pamamahala==
<imagemap>
Image:Mga haligi ng Unyong Europeo.png||thumb||Ang mga tatlong haligi na nagtataguyod ng Unyong Europeo (maaaring magklik)
rect 3 41 54 170 [[Pamayanang Europeo]]
rect 65 42 115 170 [[Karaniwang Patakaranng Panlabas at Pangkaligtasan]]
Linya 65:
 
===Batasan===
[[Talaksan:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|thumbnailthumb|Ang hemisiklo ng Batasan ng UE sa gusaling Louise Weiss sa [[Strasbourg]]]]
Ang [[Batasang Europeo]] ay binubuo ng kalahati ng tagapagbatas ng UE. Ang mga 785 [[Kasapi ng Batasang Europeo]] (KBE) ay tuwirang inihalal ng mga [[Pagkamamamayan ng Unyong Europeo|mamamayan ng UE]] tuwing limang taon. Bagama't ang mga KBE ay inihalal sa pambansang batayan, manapa'y sila'y umuupo alinsunod sa mga [[Pampulitikang pangkat ng Unyong Europeo|pampulitikang pangkat]] kaysa sa kanilang kabansaan. Bawat bansa ay may buklod na bilang ng mga upuan. Ang Batasan at ang Sanggunian ay nagbubuo at nagpapasa ng lehislasyon nang sama-sama, na gumagamit ng [[Kapwa-pasiyang pamantayan|kapwa-pasiya]], sa tiyak na saklaw ng patakaran. Ang pamamaraang ito ay magpapalawig sa mga maraming bagong saklaw sa ilalim ng minumungkahing [[Kasunduan ng Lisbon]], at samakatuwid magpapalaki ng kapangyarihan at kaugnayan ng Batasan. Ang Batasan ay may kapangyarihan ding tanggihan o punain ang Komisyon at ang badyet ng UE. Ang [[Pangulo ng Batasang Europeo]] ay dumadaig sa tungkulin ng [[ispiker]] sa batasan at kumakatawan ito nang panlabas. Ang pangulo at ang mga pangalawang pangulo ay inihalal ng KBE tuwing dalawa at kalahating taon.<ref name="Europa Institutions Parliament">{{cite web |title=Institutions: The European Parliament |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/institutions/inst/parliament/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref>
 
Linya 77:
 
===Mga Hukuman===
Ang panghukumang bahagi ng UE ay binubuo ng [[Hukumang Europeo ng Katarungan]] (HEK) at ang [[Hukuman ng Unang Paglilitis]] (na ipinangalan muli ang "Pangkalahatang Hukuman" sa pagpasok sa puwersa ng [[Kasunduan ng Lisbon]]). Sila ay nagpapakahulugan nang sama-sama at gumagamit ng mga kasunduan at batas ng UE.<ref name="art220 Rome">{{cite web |title=European Community consolidated treaty, (article 220, The court of Justice) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2006/ce321/ce32120061229en00010331.pdf |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |author=[[EUR-Lex]] |accessdate=2007-11-08}}</ref> Ang Hukuman ng Unang Paglilitis ay nagbabahagi sa pinakamahalaga sa mga kaso na hinahawakan ng mga pangisahan at mga kumpanya patungo bago ang mga hukumang EUUE, at ang HEK ay nagbabahagi sa una pa lamang sa mga kaso na hinahawakan ng mga bansang-kasapi, ang mga institusyon at mga kaso ay nasangguni sa mga hukuman ng UE ng mga hukuman ng mga bansang-kasapi.<ref>{{cite web |title=The Court of Justice of the European Communities |url=http://curia.europa.eu/en/instit/presentationfr/cje.htm |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-09-14}}; {{cite web |title=The Court of First Instance |url=http://curia.europa.eu/en/instit/presentationfr/tpi.htm |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-09-14}}; {{cite web |title=Institutions: Court of Justice |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/institutions/inst/justice/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref> Ang mga pasiya mula sa Hukuman ng Unang Paglilitis ay maaaring iapela sa Hukuman ng Katarungan subali't sa paksa ng usapang batas lamang.<ref name="art225(1) Rome">{{cite web |title=European Community consolidated treaty, (article 225 (1), The court of First Instance) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2006/ce321/ce32120061229en00010331.pdf |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |author=[[EUR-Lex]] |accessdate=2007-11-08}}</ref>
 
Ang mga pambansang hukuman na nasa loob ng mga Bansang-Kasapi ay may mahalagang tungkulin na ginagampanan sa UE bilang tagapag-iral ng mga batas ng UE at ang "diwa ng bayanihan" sa pagitan ng UE at ang mga pambansang hukuman ay nangingibabaw sa mga Kasunduan. Ang mga pambansang hukuman ay maaaring gumamit ng batas ng EUUE sa mga kasong pantahanan, at kung sila'y humiling ng paglilinaw sa interpretasyon o bisa ng anumang lehislasyon ng UE sa mga kaso ito'y maaaring makagawa ng sanggunian para sa paunang pasiya sa HEK. Ang karapatan sa pagpapahayag ng lehislasyon ng UE na walang saysay gayumpaman ay nakapintong sa mga hukuman ng UE.
 
==Unyong Pananalapi==
[[Talaksan:Salaping_papel_Euro.jpg|thumbnailthumb|Mga salaping [[euro]].]]
Ang pang-isahang umiiral na salapi para sa UE ay naging opisyal na layunin mula 1969 at nagsimulang kumilos noong 1990 sa [[Unyong Pang-ekonomiya at Pananalapi ng Unyong Europeo|Unyong Pang-ekonomiya at Pananalapi]]. Pagkalipas ng siyam na taon, inilunsad ang [[euro]] sa labing-isa ng dating labinlimang bansang-kasapi bilang pananalaping pantuos, ibig sabihin na ang mga pambansang pananalapi ay nananatiling ginagamit nguni't nakatutok lamang sa euro pagdating sa halaga ng palitan. Noong [[Enero 1]], [[2002]], inilabas ang mga barya at salaping-papel ng euro at ang mga pambansang sirkulasyon ay unti-unting inalis sa mga labindalawang bansa. Tinanggap ng [[Slovenia|Slobenya]] ang euro noong [[Enero 1]], [[2007]], ang mga bansang [[Cyprus|Tsipre]] at [[Malta]] naman noong [[Enero 1]], [[2008]], sa ganoong paraan ang [[Eurosona]] sa kasalukuyang 15 bansa na gumagamit ng euro bilang kanilang nagi-iisang opisyal na pananalapi. Ang mga ibang kasapi ng UE, maliban sa [[Denmark|Dinamarka]] at ang [[United Kingdom|Mga Nagkakaisang Kaharian]], ay pumayag na sumali kasabay ang kundisyon ng mga pagiging kasapi ng UE at ang mga petsa para rito ay isasaayos kung nakamit nang lubos ang kalagayan ng ekonomiya. Ang opinyong pambayan sa Dinamarka ay kasalukuyang sumasang-ayon sa pagsali. Ang [[Sweden|Suwesa]] ay nakapagpaliguy-ligoy upang makaiwas ang mga bagay na kinakailangan sa pagsali ng saklaw ng euro sa pamamagitan ng di-pagkamit sa mga pamantayang kasapian. Ang bilang ng mga ibang bansa sa labas ng UE, tulad ng [[Montenegro]], ay gumagamit din ng euro nang di-opisyal.<ref name="euro use world">{{cite web |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/the_euro/euro_in_world9369_en.htm |title=Use of the euro in the world |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |author=[[European Commission]] |work=The euro outside the euro area |accessdate=2008-02-27}}</ref> Ang euro, at ang mga patakarang pananalapi ng mga bansang nakapagkupkop nito, ay napapangasiwaan sa ilalim ng [[Bangko Sentral ng Europa]] (BSE).<ref>{{cite web |url=http://www.ecb.int/ecb/orga/escb/html/index.en.html |title=ECB, ESCB and the Eurosystem |publisher=[[European Central Bank]] |accessdate=2007-09-15}}</ref>
 
Linya 92:
 
==Mga panlabas na kawing==
* [http://europa.eu/index_en.htm EUROPAEuropa, opisyal na websayt ng EU]
* [http://www.europedia.moussis.eu Europedia: Patnubay sa patakaran at tagapagbatas ng Europa]
*[http://eeas.europa.eu/delegations/philippines/index_en.htm European Union delegation to the Philippines] {{en icon}} ; [http://www.eunic-online.eu/philippines EUNIC cluster Philippines] {{en icon}}