|
#REDIRECT [[Mga Austronesyo]]
:''Tumuturo dito ang Malayo at Melayu. Para sa wika, tingnan ang [[Wikang Malay]]. Para sa iba pang gamit, tingnan ang [[Malay (paglilinaw)]].''
Ang mga '''Malay''' ([[Wikang Malay|Malay]]: ''Melayu''; [[Wikang Kastila|Kastila]]: ''malayo'') ay isang lahing (Malay: ''bangsa'' at hindi ''kaum'', "rasa") [[Awstronesyo]] mula sa [[Timog-silangang Asya]] na pangunahing matatagpuan sa [[Brunei|Bruney]], [[Indonesya]], [[Malasya]], [[Pilipinas]], at [[Silangang Timor]].<ref name=milner>Milner, Anthony. 2008. ''The Malays''. Wiley: Chichester.</ref><ref name=sakai>Sakai, M. 2009. "[http://www.sabrizain.org/malaya/library/connections.pdf Reviving Malay Connections in Southeast Asia]," sa Huhua Cao at Elizabeth Morrell (ed.), ''Regional Minorities and Development in Asia''. Routledge: Londres.</ref> Bagaman isang minoriya ngayon sa [[Singgapur]], sila rin ang kinikilalang mga katutubo ng [[lungsod-estado]].<ref>http://www.yoursingapore.com/content/traveller/en/browse/see-and-do/culture-and-heritage/collage-of-cultures/malay-culture.html</ref> May higit-kumulang 300 milyon ang bilang ng mga Malay.
[[Wikang Malay|Malay]] ang ''lingua franca'' ng mga Malay, bagaman sa iba't ibang yugto ng kanilang kasaysayan ay natuto rin sila ng [[Wikang Portuges|Portuges]], [[Wikang Kastila|Kastila]], [[Wikang Olandes|Olandes]], at [[Wikang Inggles|Inggles]]. Maliban sa mga wikang nabanggit, nagsasalita rin ng sari-sarili nilang mga lokal na wika ang mga Malay, na nabibilang sa pamilyang [[Mga wikang Awstronesyo|Awstronesyo]]; isa na sa mga wikang ito ang [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. [[Wikang Sanskrito|Sanskrito]], [[Wikang Latin|Latin]], at [[Wikang Arabe|Arabe]] naman ang mga wikang liturhiko ng mga Malay.
==Kasaysayan==
{{see also|Śrīvijaya}}
Ayon sa kasaysayan ng Jambi, ang salitang ''Melayu'' ay mula sa isang [[ilog]] na may pangalang Sungai Melayu malapit sa Sungai Batang Hari ng kasalukuyang bayan ng Muara Jambi, lalawigang [[Jambi]] ng [[Sumatra]], Indonesia. Ang nagpundar ng [[Malacca Parameswara]] ay isang prinsipe ng Palembang na pag-aari ng isang bansang tinatawag na ''Melayu'' noong siglo 7. Malinaw na itinala ito ni [[Yi Jing]] (635-713) sa kanyang talaarawang aklat na mayroong bansang may pangalang ''Ma-La-Yu''. Ayon sa mga [[arkeolohiya|arkeolohikong]] pananaliksik ng Jambi, maraming mga kasangkapan pang-[[arkitektura]] noong sinaunang Melayu ang natagpuan kasama ang mga ebidensya nito. Sa matandang [[wikang Tamil]] ng [[India]], 'Kanlurang Bundok' ang ibig sabihin ng Malaya.
Ang salitang ''Malay'' ay direktong hiniram mula sa Inggles; ang katawagang ''Malay'' sa Inggles ay siya namang nagmula sa salitang [[Wikang Olandes|Olandes]] na ''Maleiër'' na nagmula naman sa na ''Melayu'' ng salitang Malay. Sa [[Wikang Kastila|Kastila]] naman, ''malayo'' ang ginagamit na katawagan. Ayon sa isang hinuang popular, ang salitang ''Melayu'' ay nangangahulugan ng "dumayo" o "lumayo," na maaring pakahulugan sa mapaglakbay na lipi sa rehiyong ito.
Noong panahong pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas, ang mga Malay ay tinawag na mga Indiyo (Kastila: ''indio'').
==Pagkakasapi==
Sa bronse ni Malvina Hoffman, dalawang lalaki ang naghahanda ng kanilang panabong habang nanunuod ang isang batang lalaki kumakain ng prutas. Naninimbang ang isang babaeng may dalang prutas sa kanyang uluhan. ''Field Museum of Natural History, Chicago''
Ang katagang Malay ay tumutukoy sa etnikong grupo na naninirahan sa tangway Malay (na kasama ang pinakatimog na bahagi ng Thailand na tinatawag na [[Pattani]] at [[Satun]]) at silangang Sumatra gayundin ang ang daigdiging kultural na lumalagom sa malaking bahagi ng kapuluan. Sa Malaysia at Brunei, mayoridad ang etnikong Malay, at isang malaking menoridad sa Singapore at Indonesia. Nagsasalita sila ng iba’t-ibang dialekto ng wikang Malay. Ang dialekto ng tangway ang saligang wika ng mga Malay ng Malaysia at Singapore. Ang dialektong Riau naman ng silangang Sumatra ang pambansang [[wikang Indones]] (Bahasa Indonesia) sa buong Indonesia. Sa Malaysia, 51% ng populasyon ay [[Malasyong Malay|Malay]] kasama ng ibang menoriya tulad ng timoging Tsino (e.g. Hokkien at [[mga Cantones]]), timoging Indio (ang karamihan ay [[mga Tamil]] at [[Malayali]]) gayundin ang mga Eurasyano.
Nasala ang impluwensya ng kulturang Malay sa buong kapuluan tulad ng monarkong estado, relihiyon ([[Hinduismo]]/[[Budismo]] noong unang milenyo AD, [[Islam]] noong ikalawang milenyo) at ang wikang Malay. Ang makapangyarihang kaharian ng [[Śrīvijaya]] ang nag-isa sa iba't-ibang grupong etniko sa timog silangang Asya bilang isang pinag-isang daigdiging kultural sa halos isang milenyo. Noong panahong iyon nangyari ang malawak na paghiram ng mga salita at konsepto sa [[wikang Sanskrit|Sanskrit]] na nagpadali sa paglinang ng Malay bilang isang wika. Malay ang pinaka rehiyonal na ''lingua franca'' at ang mga [[wikang creolo]] mula sa Malay ang ginagamit sa mga punduhang kalakalan sa Indonesia.
==Distribusyong heograpiko==
[[File:Location Malay Archipelago.png|thumb|Kapuluang Malay]]
Dulot ng kolonyalismong Kanluranin, kasalukuyang nahahati ang mga Malay sa mga estado ng Bruney, Indonesya, Malasya, Pilipinas, at Silangang Timor. Matatagpuan din ang mga Malay sa Kamboya, Singgapur, Sri Lanka, Taylandiya, at Timog Aprika, kung saan sila ay mga minoriya.
Ang mga Malay ang mga magkakaugnay na grupo na naninirahan sa [[kapuluang Malay]] (hindi kasama ang mga [[Negrito]]). Kasama rito ang mga [[Aceh]], [[Minangkabau]], [[Batak]] at [[Mandailing]] na naninirahan sa Sumatra, [[Java]]; at Sunda sa Java; mga [[Banjar]], [[Iban]], [[Kadazan]] at [[Melanau]] sa Borneo; mga [[Bugi]] at [[Toraja]] ng [[Sulawesi]]; ang mga pangunahing etnikong grupo sa Pilipinas tulad ng mga [[Tagalog]], [[Ilocano]] at [[Ifugao]] ng [[Luzon]], mga [[Bisaya]] sa [[Visayas|gitna]] at [[Mindanaw|timog-silangan]] ng Pilipinas at sa Borneo, ang mga [[Maguindanao]], [[Tausug]] at [[Bajau]] ng [[Mindanaw]] at ng kapuluang Sulu; at mga mamayan ng [[Silangang Timor]] (hindi kasama ang matandang katutubong [[Papuano]].)
Sa tiyak na kaisipan, ang katagang Malay ay tumutukoy rin sa isang grupo na taal sa silangang bahagi ng Sumatra na dumayo sa [[Tangway Malay]] at sa Kapuluang Riau nitong mga nakaraang libong taon. Minsan, ngunit madalang, ang grupong ito ay tinatawag na “Malay Riau” upang ipakita bilang isang hiwalay na grupo.
Ang iba pang grupo na isinasama bilang mga Malay, ngunit naninirahan sa labas ng kapuluan ng Malay, ay ang [[mga Cham]] ng [[Cambodia]] at [[Vietnam]] at mga [[Utsul]] na naninirahan sa pulo ng [[Hainan]]. Ang mga inapo ng mga Malay ay matatagpuan ngayon sa [[Sri Lanka]], [[Timog Aprika]] (ang ''Cape Malays'') at [[Madagascar]]. Sa Madagascar, [[Merina]] ang tawag sa kanila at isa sa pangunahing etnikong grupo sa bansang ito.
Sa [[Suriname]], na isang maliit na bansa sa Caribe sa hilagang-silangang pasigan ng Timog Amerika, ay may malaking bilang ng mga Malay na mga inapo ng manggawang Javanes na nandayuhan nitong mga kamakailan.
Sa Singapore, menoriya ang mga Malay dahilang karamihan ng kanyang pamayanan ay binubuo ng mga mandarayuhang [[Tsino]] at [[Timog Asya]]no na dumating kamakailan at mga inapo nito. Gayundin, kahit hindi teknikal na bahagi ng kapuluan ng Malaya, ang katimugang bahagi ng [[Thailand]] – ang rehiyong Pattani – ay pinamamayanan din ng mga Malay. Ito ang mga inapo ng mandarayuhan mula sa karatig ng kapuluan ng Malaya na nang lumaon ay nagpundar sa kaharian ng Pattani, isa sa maraming sultanang musulmano na itinatag noong panahon ng pagpapalawak ng [[Islam]] sa Timog Silangang Asya.
==Kultura==
===Wika===
Kasapi ang mga wikang Malay ng [[pamilya ng mga wika|pamilya ng wikang]] [[Malayo-Polines]] na isa sa maraming sanga sa loob ng pamilya ng wikang Austrones. Kasama ng malaking pamilya ng mga wikang ito ang lahat ng katutubong wika ng mga Malay sa buong kapuluang Malay kasama rito ang Indones, Bahasa Malaysia, [[wikang Tagalog|Tagalog]] at lahat ng katutubong [[mga wika ng Pilipinas|wika ng Pilipinas]], [[Tetum]] (Silangang Timorese), at ang [[wikang Malagasy]] ng Madagascar. Ang mga ebidensya ay nagpapahiwatig rin na ang mga Polines at Mikrones ay maaring nagmula--sa isang dako--sa mga ninunong mandaragat na nagmula sa palibot na lahing Malay kasama ang mga [[Melanes]].
Ang malalayong kasapi ng malaking pamilya ng mga wika na nasa sangang Polines ay ang mga wikang ginagamit ng mga Polines tulad ng [[Samoa]]n, [[Hawaii]]an, Rapanui at [[Maori]] ng [[New Zealand]].
===Pananampalataya===
Sa pananampalataya, karamihan ng mga Malay ay naging Musulmana mula sa Hinduismo, Budismo at [[animismo]] noong unang bahagi ng siglo 15; sila ay naimpluwensiyahan na mga mandaragat na Arabe, Tsino at Muslim mula sa India noong Ginintuang Panahong Islamika. Ang Musulmana ang dominanteng grupo ng [[relihiyon]] ngayon ng mga Malay ng Indonesia, Malaysia, Brunei at Singapore. Ang kanilang pagiging Muslim mula Hinduismo at Budhismong Theravada ay nagsimula noong mga taong 1400 na malaking naimpluwensyahan ng desisyon ng maharlikang korte ng Malaka. Karamihan ng Malay ng Thailand, Timog Aprika, [[Sri Lanka]] at Suriname ay mga Muslim din bilang inapo ng mga nabinyagang mga Muslim ng Malaysia, Indonesia, atbp.
Ang mga imaheng ginto ni [[Garuda]], ang [[sarimanok]] sa tuktok ng [[Vishnu]], ay nasumpungan sa [[Palawan]] sa Pilipinas. Isang gintong may pigurang [[diyos]]a ng Hindu-Malay na 4 libra at 1 piyeng taas ang ngayon ay nanahan sa ''Field Museum'' ay natuklasan pulo ng Mindanao sa Pilipinas noong 1917. Dahilang ipinagbabawal sa Islam ang mga imahen at rebulto, nagpapakita na ang mga rebultong ito umiinog na sa Mindanao bago pa man dumating ang Islam. Maraming mga Malay ng Mindanao ay Muslim din ngunit sinasabing ika-23 at huling grupo ng alon ng madarahuyuhan na dumating sa Pilipinas mula sa katimugan.
Sa Pilipinas bunga ng pagsakop ng mga [[Espanya|Kastila]] nang mahigit tatlong siglo, ang Islam ay hindi nangingibabaw. Karamihan ng kasalukuang [[mga Pilipino|Pilipino]] (alin man ang sub-grupong Malay) ay [[Kristiyano]] na karamihan ay [[Simbahang Katoliko Romano|Katoliko Romano]]. Gayunman, may malaking bilang ng Pilipino sa timoging pulo ng Mindanao at kapuluang Sulu ay Muslim ang nakibaka sa pananakop ng Espanya at magpasahanggang ngayon ay nakikibaka sa pamahalaang Pilipino.
Katulad ng mga Malay ng Pilipinas, ang Malay ng [[Silangang Timor]] ay mga Kristiyano rin bunga mga pananakop ng kolonisador na [[Portugal|Portugues]]. Ang dalawang bansang ito ay minamayoriya ng mga Kristiyano sa Timog-silangang Asya.
Hinduismo ang nangingibabaw na relihiyon sa pulo ng [[Bali]]. Ang mga maliliit na pulo sa kapuluan ng Malaya na nakaiwas sa pagkalat ng Islam at sa pagsikat ng Kristiyanismo sa pamamagitan ng pananakop ng mga Europeo ay naniniwala sa animismo. Mayroon ding nanampalataya kay [[Gautama Buddha|Buddha]].
==Politika==
{{see also|Mapilindo}}
Dulot ng kolonyalismong Kanluranin sa Timog-silangang Asya, kasalukuyang nahahati ang mga Malay sa mga estado ng Bruney, Indonesya, Malasya, Pilipinas, at Silangang Timor. Dati pa man, ang pagkakaisa ng mga Malay ay isa sa mga nangungunang konseptong nagbigay-inspirasyon sa mga [[Himagsikang Pilipino|rebolusyonaryong]] sulat ni [[Apolinario Mabini]].<ref name=amacarthur>Ayon sa [http://books.google.com/?id=4lMTAAAAIAAJ&q=%22Mabini+is+a+highly+educated+young+man+who,+unfortunately,+is+paralyzed.+He+has+a+classical+education,+a+very+flexible,+imaginative+mind%22&dq=%22Mabini+is+a+highly+educated+young+man+who,+unfortunately,+is+paralyzed.+He+has+a+classical+education,+a+very+flexible,+imaginative+mind%22 paglalarawan ni Arthur MacArthur, Jr.], “Mabini is a highly educated young man who, unfortunately, is paralyzed. He has a classical education, a very flexible, imaginative mind, and Mabini's views were more comprehensive than any of the Filipinos that I have met. His idea was a dream of a Malay confederacy. Not the Luzon or the Philippine Archipelago, but I mean of that blood. He is a dreamy man, but a very firm character and of very high accomplishments. As said, unfortunately, he is paralyzed. He is a young man, and would undoubtedly be of great use in the future of those islands if it were not for his affliction.”</ref> Noong panahon ng pananakop ng mga [[Estados Unidos|Amerikano]], itinulak ni [[Wenceslao Vinzons]] ang idea ng ''Malaya Irredenta'', na sigaw ng itinatag niyang organisasyong nagngangalang ''Perhimpunan Orang Melayu'' (Malay para sa "Unyong Malay").<ref name=sakai/>
Ang tinatawag na ''Greater Malayan Confederation'',<ref name=sakai/> o [[Mapilindo]] (Malay: ''Mafilindo''), ay isang iminungkahing kompederasyon ng [[Malasya]], [[Pilipinas]], at [[Indonesya]]. Ito ang ipinangarap ni dating-[[Pangulo ng Pilipinas|Pangulong]] [[Diosdado Macapagal]] na pagsasatotoo ng pinagsamang idea nina [[José Rizal]], Mabini, Vinzons, at [[Manuel L. Quezón]] ng iisang poskolonyal na estado para sa mga Malay.
==Panlabas na pagtutol==
{{see also|Malasyong Malay}}
Bagaman isang balidong konsepto sa mga bansang Malay ng Bruney, Indonesya, Malasya, Pilipinas, at Silangang Timor,<ref name=milner/> pati na rin sa [[Singgapur]] kung saan sila ang legal na itinuturing na katutubong lahi,<ref name=aralingmalayo>[http://www.fas.nus.edu.sg/malay/about.htm Kagawaran ng Araling Malayo] ng Pambansang Pamantasan ng Singgapur</ref> ito ay binabale-wala ng mga akademikong [[Kanluraning Daigdig|Kanluranin]],<ref name=milner/> na binabatay ang kanilang kasalukuyang pananaw sa lehisladong depinisyong nakasaad sa Saligang Batas ng Malasya—isang bansang 51% lamang ang pagka-Malay. Mahalaga ring alamin na pinapairal sa bansang ito ang patakarang ''[[Ketuanan Melayu]]''.
Noong taong 1775 sa kanyang disertasyon sa pagkapantas na may pamagat na ''De generi humani varietate nativa'' (Sa likas na uri ng sangkatauhan), nag-ulat ng apat na pangunahing lahi sa pagamit ng kulay ng balat ang antropologong si [[Johann Friedrich Blumenbach]]. Kasama rito ang [[Caucasiano]] (puti), Etiope (itim), Amerikano (pula), at ang [[Monggol]] (dilaw).
Nang dumating ang 1795, nagdagdag si Blumenbach ng isa pang lahi na tinatawag na Malay na sinasabing sub-kategorya ng lahing Monggol. Kasama sa lahing Malay ang mga taong may "kulay kayumanggi na may balat na mapusyaw na katulad ng kamagong hanggang sa kulay ng madilim na ''clavo de comer'' o kulay kapeng kastanyas." Pinalawak ni Blumenbach ang katagang "Malay" kasama ang mga naninirahan sa [[mga Pulo ng Marianas|Marianas]], Pilipinas, [[Maluku]], [[Sunda]] gayundin ang mga naninirahan sa [[mga pulo ng Pasipiko]] tulad ng mga taga-[[Tahiti]]. Kanyang ipinalagay sa natanggap niyang bungo ng isang taga-Tahiti ang nawawalang karugtong na nagpapakita ng transisyon sa pagitan ng "pangunahing" lahi, ang Caucasiano, at ng "pinanggalingang" lahi, ang lahing itim.
Mula kay Blumenbach, maraming nagpabulang mga [[antropolohiya|antropologo]] sa hinua ng limang lahi dahil sa malaking komplikasyon sa pag-uuri ng lahi.
Gayumpaman, ang salitang ''lahi'' sa [[wikang Tagalog]] ay hindi nangangahulugang 'rasa' kundi 'nasyonalidad,' 'bansa,' o 'kinanununuan'; ito rin ang kaso sa salin nito sa [[Wikang Malay|Malay]] na ''bangsa''.<ref>''Collins English–Malay Dictionary''. 2005. HarperCollins: Glasgow.</ref> Malinaw na ang mga pagtutol ng mga posmodernong ito sa pagkakaisa ng mga Malay ay nakabatay sa isang Kanluranin, i.e. panlabas, na pag-unawa ng mga wikang Awstronesyo.
Sa Pilipinas, maraming [[mga Pilipino]] ang matinding nananalig sa paniniwalang ang mga Malay ang dominanteng kultura sa bansang ito gayundin ang ang namamayan sa karatig bansa ng Malaysia at Indonesia. Ayon naman sa mga tagalabas, ang maling kaisipang ito ay mula, sa isang dako, kay H. Otley Beyer, isang antropologong Amerikano sa Pilipinas na nagmungkahi na ang mga Pilipino ay mga Malay na dumayo mula sa Malaysia at Indonesia. Ang kaisipang ito ay pinalawig ng mga Pilipinong manunulat sa kasaysayan at na kasalukuyan pa ring itinuturo sa mga paaralan sa Pilipinas at Singgapur.<ref name=aralingmalayo/> Alalaumbaga, ang kasalukuyang pabago-bagong konsensus ng mga kontemporaneong antropologo, arkeologo, at [[linggwistika|lingguwista]] ay nagmumungkahi ng kabaliktaran nito; kasama rito ay mga iskolar sa larangan ng pag-aaral ng Austrones tulad nina Peter Bellwood, Robert Blust, Malcolm Ross, Andrew Pawley, at Lawrence Reid.
Gayumpaman, bago pa man sinimulan ni Beyer ang kaniyang karera sa Pilipinas, malalim nang nakaukit sa kamalayan ng mga [[Ilustrado|edukadong]] Pilipino tulad nina Rizal at Mabini ang pagka-Malay ng mga katutubo ng [[Kapuluang Malay]]. Ang pagka-Malay, tulad ng pagka-[[Israel]], pagka-[[Ehipsiyo]], at iba pa, ay nakabatay sa pagkakaroon ng buhay na pamayanan na nagkakaisa sa ilalim ng isang ngalan, saan man ang pinagmulan ng mga kasapi ng pamayanang ito, at hindi basta-basta lamang naiimbalida ng kung-anumang mga antropolohikong tuklas, arkeolohikong hukay, o nauuso at papalit-palit na panlabas na pananaw.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
==Tingnan din==
*[[Śrīvijaya]]
*[[Mapilindo]]
==Mga panlabas na kawing==
*[http://www.sabrizain.org/malaya/library/ Aklatan ng Kasaysayang Malayo]
*[http://www.sharpblades.net/index.php?page=articles&catid=3&id=6 Dayak parang], tungkol sa isa sa mga pinakaginagamit na espada ng mga Malay
*[http://www.lankalibrary.com/cul.html Ang pamayanang Malay sa Sri Lanka]
*[http://www.rockmekong.org/media-cov/News2002/queens.htm Mga Reyna sa Patani]
[[Kategorya:Mga Malayo| ]]
[[ceb:Malayo]]
[[en:Malay race]]
[[id:Ras Melayu]]
[[ms:Rumpun Bangsa Melayu]]
[[simple:Malays (ethnic group)]]
[[sv:Malajiska rasen]]
| 