Karbonipero: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
m robot dinagdag: lb,zh,eu,pl,es,ta,hu,et,br,pnb,nl,sv,ar,pt,eo,is,ru,sr,tr,fi,uk,nn,mzn,hr,da,kk,als,fr,ko,he,bjn,yo,it,gl,de,id,ja,vi,simple,sh,hi,sk,ro,no,ca,la,cy,sl,cs,fa,ka,lt |
No edit summary |
||
Linya 8:
Ang '''Karboniperoso''' (Ingles: '''Carboniferous''') ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw mula sa huli nang panahong [[Deboniyano]] mga {{period span|deboniyano}} hanggang sa simula ng panahong [[Permiyano]] mula {{period span|permiyano}} mga {{period span|permiyano}}. Ang pangalang ''Carboniferous'' na nangangahulugang nagdadala ng coal ay inimbento ng mga heologong sina [[William Conybeare (heologo)|William Conybeare]] at [[William Phillips (geologist)|William Phillips]] noong 1822. Batay sa isang pag-aaral ng pagkakasunod sunod ng bato ng Britanya, ito ang una sa mga modernong pangalan ng sistema na ginamit at rumireplekta sa katotohanang maraming mga kama ng [[coal]] ay pandaigdigang nabuo sa panahong ito.<ref>Cossey, P.J. et al (2004) ''British Lower Carboniferous Stratigraphy'', Geological Conservation Review Series, no 29, JNCC, Peterborough (p3)</ref> Ang Karboniperoso ay kadalasang tinatrato sa Hilagang Amerika bilang dalawang mga panahong heolohiko: ang mas naunang [[Mississippiyano]](''Mississippian'') at ang [[Pennsylbaniyano]](''Pennsylvanian''). <ref>{{cite web|title=The Carboniferous Period|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/carboniferous/carboniferous.php}}</ref> Ang buhay pang-lupain ay mahusay na nailagay sa panahong Karboniperoso. Ang mga [[ampibyano]] ang mga nananaig na mga [[bertebrata]] ng lupain kung saan ang isang sangay nito ay kalaunang nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[reptilya]] na unang buong mga bertebratang pang-lupain. Ang mga [[arthropod]] ay labis na karaniwan rin sa panahong ito at marami sa mga ito(gaya ng [[meganeura]]) ay mas malaki kesa sa makikita sa kasalukuyang panahon. Ang malalawak na kagubatan ay tumakip sa lupain na kalaunan ay nahimlay at naging mga kamang coal na natatanging katangian ng sistemang karboniperoso. Ang isang maliit na pangyayaring ekstinksiyon sa dagat at lupain ay nangyari sa gitna nang panahong ito na sanhi ng pagbabago sa [[klima]].<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse">{{ cite journal | url=http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/38/12/1079 | author= Sahney, S., Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. | year=2010 | title= Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica | journal=Geology | volume = 38 | pages = 1079–1082 | format=PDF | doi=10.1130/G31182.1 | issue=12}}</ref> Ang huling kalahati ng panahong ito ay nakaranas ng mga [[glasiasyon]], mababang lebel ng dagat at pagtatayo ng mga [[bundok]] habang ang mga kontinente ay nagbabanggaan upang bumuo ng [[Pangaea]].
==Mga subdibisyon==
Sa Estados Unidos, ang panahong Karboniperoso ay karaniwang hinahati sa [[Mississippiyano]](mas maaga) at [[Penssylvaniyano]](kalaunan). Ang Mississippiyano ay mga dalawang beses na mas matagal sa Pennsylvaniyano ngunit dahil sa malaking kakapalan ng mga mayroong coal na mga deposito sa panahong Pennsylvaniyano sa Europa at Hilagang Amerika, ang dalawang mga pang ilalim na panahong ito ay inakalang higit kumulang magkatumbas.<ref>Menning ''et al.'' (2006)</ref> Ang mga yugtong pang fauna mula pinaka bata hanggang pinakamatanda kasama ng ilang mga subdibisyon nito ang sumusunod:
'''Huling Pennsylvaniyano: Gzhelian (pinakakamakailan)'''
* Noginskian / Virgilian ''(part)''
'''Huling Pennsylvaniyano: Kasimovian'''
* Klazminskian
* Dorogomilovksian / Virgilian ''(bahagi)''
* Chamovnicheskian / Cantabrian / Missourian
* Krevyakinskian / Cantabrian / Missourian
'''Gitnang Pennsylvaniyano: Moscovian'''
* Myachkovskian / Bolsovian / Desmoinesian
* Podolskian / Desmoinesian
* Kashirskian / Atokan
* Vereiskian / Bolsovian / Atokan
'''Simulang Pennsylvaniyano: Bashkirian / Morrowan'''
* Melekesskian / Duckmantian
* Cheremshanskian / Langsettian
* Yeadonian
* Marsdenian
* Kinderscoutian
'''Huling Mississippiyano: Serpukhovian'''
* Alportian
* Chokierian / Chesterian / Elvirian
* Arnsbergian / Elvirian
* Pendleian
'''Gitnang Mississippiyano: Visean'''
* Brigantian / St Genevieve / Gasperian / Chesterian
* Asbian / Meramecian
* Holkerian / Salem
* Arundian / Warsaw / Meramecian
* Chadian / Keokuk / Osagean ''(bahagi)'' / Osage ''(bahagi)''
'''Simulang Mississippiyano: Tournaisian (pinakamatanda)'''
* Ivorian / ''(part)'' / Osage ''(bahagi)''
* Hastarian / Kinderhookian / Chouteau
==Paleoheograpiya==
Ang isang pandaigdigang pagbagsak ng lebel ng dagat sa huli ng [[Deboniyano]] ay nabaliktad sa simula nang Karboniperoso. Ito ay lumikha ng isang malawak na mga dagat epikontinental at pagdedepositong [[karbonata]] sa Mississippiyano.<ref name="ReferenceA">{{ cite journal | author= Stanley, S.M. | year=1999 | title=Earth System History | location=New York | publisher=Freeman and Company}}</ref> Mayroon ding isang pagbagsak sa mga temperatura ng Timog Polo. Ang katimugang [[Gondwana]] ay nagyelo bagaman hindi matiyak kung ang mga patong ng yelo ay pagpapatuloy mula sa Deboniyano o hindi. <ref name="ReferenceA"/> Ang mga kondisyong ito ay maliwanag na may kaunting epekto sa malalalim na mga tropiko kung saan ang masaganang mga swap ng coal ay yumabong sa loob ng 30 digri ng halos katimugang mga [[glasyer]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang isang gitnang Karboniperosong pagbagsak ng lebel ng dagat ay nagsanhi ng isang pangunahing ekstinksiyong marino na matinding tumama sa mga [[crinoid]] at [[ammonita]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang pagbasak ng lebel ng dagat na ito at ang nauugnay na hindi konpormidad sa Hilagang Amerika ay naghiwala sa Mississippiyano mula sa Pennsylvaniyano. <ref name="ReferenceA"/> Ito ay nangyari mga 318 milyong taon ang nakalilipas sa pagsisimula ng [[glasiasyong Permo-Karboniperoso]]. Ang Karboniperoso ay isang panahon ng aktibong [[oroheniya|pagtatayo ng mga bundok]] habang ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsama. Ang katimugang mga kontinenteng nanatili magkasama sa superkontinenteng Gondwana na bumangga sa Hilagang Amerika-Europa([[Laurussia]]) kasama ng kasalukuyang linya ng silangang Hilagang Amerika. Ang pagbabanggaang kontinental na ito ay nagresulta sa [[oroheniyang Variskano]] sa Europa at ang [[oroheniyang Allegheniyano]] sa Hilagang Amerika. Ito ay lumawig rin sa bagong itinaas na mga bundok Appalachian ng timog kanluran gaya ng mga bundok Ouachita.<ref name="ReferenceA"/> Sa parehong panahon, ang halos kasalukuyang [[platong Eurasyano]] ay nagkabit ng sarili nito sa Europa sa kahabaan ng linya ng mga kabundukang Ural. Ang karamihan ng superkontinenteng [[Mesozoiko]] ng Pangaea ay natipon na ngayon ngunit ang Hilagang Tsina(na babangga sa Pinaka huling Karboniperso) at ang Timog Tsina ay hiwalay pa rin mula sa [[Laurasia]]. Ang Huling Karboniperosong Pangaea ay may hugis na tulad ng "O". May dalawang mga pangunahing karagatan sa Karboniperso, ang [[Panthalassa]] at [[Paleo-Tethys]] na nasa loob ng "O" sa Karboniperosong Pangaea. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay lumiliit ang kalaunang nagsara, ang [[Karagatang Rheic]](na isinara ng pagsasama ng Timog at Hilagang Amerika), ang maliit at mababaw na [[Karagatang Ural]](na isinara ng pagbabanggaan ng mga kontinenteng Baltica at Siberia na lumikha ng mga Kabundukang Ural) at ang Karagatang Proto-Tethys(na isinara ng pagbangga ng Hilagang Tsina sa Siberia/[[Kazakhstania]]).
==Klima==
Ang simulang bahagi ng Karboniperso ay halos katamtamang mainit. Sa huling bahagi ng Karboniperso, ang klima ay lumamig. Ang mga glasiasyon sa Gondwana na pinukaw ng paggalaw tungo sa timog ng Gondwana ay nagpatuloy hanggang sa [[Permiyano]] at dahil sa kawalan ng mga maliwanag na marka at hati, ang mga deposito ng panahong glasiyal na ito ay kadalasang tinutukoy na panahong Permo-Karboniperso. Ang paglamig at pagtuyo ng klima ay tumungo sa pagguho ng ulanggubat na Karboniperso. Ang mga tropikong ulanggubat ay naging pragmento at pagkatapos ay kalaunang nawasak ng pagbabago ng klima. <ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/>
==Mga bato at coal==
[[File:MississippianMarbleUT.JPG|thumb|right|Ang Mababang Karbonipersong marmol sa Big Cottonwood Canyon, [[Wasatch Mountains]], [[Utah]].]]
Ang mga batong Karboniperoso sa Europa at silanganing Hilagang Amerika ay malaking binubuo ng isang umuulit na sekwensiya ng mga kamang [[batong apog]], [[batong buhanging]], [[shale]] at coal.<ref>Stanley (1999), p 426</ref> Sa Hilagang Amerika, ang simulang Karboniperso ay malaking marinong batong apog na nagpapaliwanag ng paghahati ng Karboniperso sa dalawang mga panahon sa skemang Hilagang Amerika. Ang mga kamang coal sa Karboniperso ay nagbigay ng labis na gatong(fuel) sa paglikha ng enerhiya sa [[Rebolusyong Industriyal]] at nanatili pa ring may kahalagahang [[ekonomika|ekonomiko]]. Ang malalaking mga deposito ng coal ng Karboniperso ay pangunahing umiiral sa dalawang mga paktor. Ang sa mga ito ang paglitas ng may bark na mga puno(at sa partikular ang [[ebolusyon]] ng hibang bark na [[lignin]]). Ang ikalawa ang mas mababang mga lebel ng dagat na nangyari sa panahong Karboniperoso kumpara sa panahong [[Deboniyano]]. Ito ay pumayag para sa pag-unlad ng ekstensibong mababang lupaing mga [[swamp]] at mga kagubatan sa Hilagang Amerika at Europa. Ang iba ay nagmungkahi na ang malalaking mga kantidad ng kahoy ay ibinaon sa panahong ito dahil ang mga hayop at nabubulok na mga [[bakterya]] ay hindi pa nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maaaring epektibong mag-[[dihestiyon|dihesto]] ng bagong lignin. Ang mga sinaunang halamang ito ay malawak na gumamit lignin. Ang mga ito ay rasyo ng bark sa kahoy na 8 sa 1 at kahit kasingtaas na 20 sa 1. Ito ay maihahambing sa mga modernong halaga na mababa sa 1 sa 4. Ang bark na ito na ginamit bilang suporta gayundin bilang proteksiyon ay malamang na may lignin na 38% hanggang 58%. Ang lignin ay hindi matutunaw, labis na malaki upang makadaan sa mga pader ng [[selula]], labis na magkakaiba para sa mga spesipikong [[ensaym]] at nakalalason upang ang kaunting organismo maliban sa mga fungi na [[Basidiomycete]] ay sumira nito. Ito ay hindi maaaring ma-[[oksidasyon|oksidisa]] sa atmosperong mas mababa sa [[oksiheno]]ng 5%. Ito ay maaaring tumagal sa lupa sa loob ng mga libong tao at nagpipigil ng pagkabulok ng ibang mga substansiya.<ref>Robinson, JM. 1990 Lignin, land plants, and fungi: Biological evolution affecting Phanerozoic oxygen balance. Geology 18; 607–610, on p608.</ref> Ang malamang na dahilan sa mataas nitong persentahe ang proteksiyon mula sa herbiboryang insekto sa daigdig na naglalaman ng napaka epektibong herbiborang insekto ngunit hindi kasing epektibo ng mga modernong [[insektibora]] at malamang ay may mas kaunting mga lason kesa sa kasalukuyan. Sa anumang kaso, ang mga sukat ng coal ay maaaring madaling makagawa ng mga makakapal na deposito sa mga mahusay na naubos na lupain gayundin sa mga swamp. Ang ekstensibong paglilibing ng nilikhang bioholiko na [[karbon]] ay tumungo sa pagpuno ng labis na [[oksiheno]] sa atmospero. Ang mga pagtatantiya ay naglalagay ng rurok na nilalamang oksiheno na kasing taas ng 35%, kumpara sa kasalukuyang 21%.[http://www.highbeam.com/library/docfree.asp?DOCID=1G1:16907261&ctrlInfo=Round20%3AMode20b%3ADocG%3AResult&ao=] Ang lebel ng oksihenong ito ay malamang nagpataas ng gawaing apoy gayundin ay nagresulta sa paghigante ng sa mas matandang bahagi ng panahon kesa sa kalaunang bahagi at halos buong hindi umiiral sa Huling Karboniperoso. Ang mas dibersong heolohiya ay umiraw sa iba pang lugar. Ang buhay marino ay lalong mayaman sa mga [[crinoid]] at iba pang mga [[echinodermata|echinoderma]]. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]] ay sagana. Ang mga [[trilobita]] ay naging medyo hindi karaniwan. Sa lupain, ang malalaki at dibersong mga populasyon ng halaman ay umiral. Ang mga [[bertebrata]]ng pang lupain ay kinabibilangan ng malalaking mga ampibyano.
==Buhay==
===Mga halaman===
[[File:Meyers b15 s0272b.jpg|thumb|250px|Pag-ukit na nagpapakita ng karamihang mga mahahalagang halaman ng Karboniperoso.]]
Ang mga mga halamang pang lupain ng panahong Mississipiyano(Simulang Karboniperoso) na ang ilan ay naingatan sa mga bolang coal ay labis na katulad ng sa mas naunang Huling [[Deboniyano]] ngunit ang mga bagong pangkat ay lumitaw rin sa panahong ito. Ang pangunahing mga halaman ng Simulang Karboniperoso ay mga [[Equisetale]] (horse-tails), mga [[Sphenophyllum|Sphenophyllale]] (tulad ng baging na mga halaman), mga [[Lycopodiale]] (club mosses), mga [[Lepidodendrales]] (iskalang mga puno), mga [[Filicales]] (ferns), mga [[Medullosale]] (na inpormal na isinama sa "[[Pteridospermatophyta|seed ferns]]" na isang artipisyal na pagtitipon ng isang bilang ng sinuang mga pangkat [[hymnosperma]]) at ang mga [[Cordaitale]]. Ang mga ito ay nagpatuloy na manaig sa panahong ito ngunit sa [[Pennsylvaniyano]](Huling Karboniperoso), ang ilang mga pangkat na [[Cycadophyta]] (cycads), the [[Callistophytales]] (isa pang pangkat ng mga fern na buto) at ang mga [[Voltziale]] (na nauugnay at minsang isinasama sa mga [[konipero]]) ay lumitaw. Ang mga lycophyte ng order na Lepidodendrales ng Karboniperoso na mga pinsan(ngunit hindi mga ninuno) ng munting club moss ng kasalukuyan ay mga malalaking puno na mga trosong 30 metro ang taas at hanggang 1.5 metro ang [[diametro]]. Ito ay kinabibilangan ng ''[[Lepidodendron]]'' (kasama ng bungang kono nitong [[Lepidostrobus]]), ''[[Halonia]]'', ''[[Lepidophloios]]'' at ''[[Sigillaria]]''. Ang mga ugat ng ilang mga anyong ito ay tinatawag na [[Stigmaria]]. Ang mga Cladoxylopsid ay mga malalaking puno na mga ninuno ng mga fern at unang lumitaw sa panahong Karboniperoso. <ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern ''Fern''. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment]. Washington, DC</ref> Ang mga frond ng ilang mga fern na Karboniperso ay halos katulad ng mga nabubuhay na insekto. Malamang ay karamihan ng mga espesye ay mga [[epiphytiko]]. Ang mga [[fossil]] na fern at mga butong fern ay kinabibilangan ng ''[[Pecopteris]]'', ''[[Cyclopteris]]'', ''[[Neuropteris]]'', ''[[Alethopteris]]'', at ''[[Sphenopteris]]''; Ang ''[[Megaphyton]]'' at ''[[Caulopteris]]'' ay mga punong fern. Ang mga Equisetale ay kinabibilangan ng karaniwang higanteng anyong ''[[Calamites]]'' na may trosong diametro na 30 hanggang {{convert|60|cm|0|abbr=on}} at isang taas na hanggang {{convert|20|m|0|abbr=on}}. Ang ''[[Sphenophyllum]]'' ay isang balingkinitang umaakyat na halaman na ang mga whorl ng dahong malamang ay nauugnay sa parehong mga calamite at mga lycopod. Ang ''[[Cordaites]]'' na isang mataas na halaman(mga 6 hanggang higit 30 metro) na may strapong tulad na mga dahon ay nauugnay sa mga cycad at mga konipero. Ang tulad nag catkin na inploresensiya na may mga tulad ng yew na mga berry ay tinatawag na mga ''[[Cardiocarpus]]''. Ang mga halamang ito ay inakalang nabuhay sa mga swamp at mangrob. Ang mga totoong punong koniperosohese (''[[Walchia]]'', ng order na Voltziales) ay kalaunang lumitaw sa Karboniperso at nagnais ng mga mas mataas na mga mas matuyong lupain.
===Mga marinong inberterbrata===
Sa mga karagatan, ang pinaka mahalagang mga pangkat [[inbertebratang marino]] ang mga [[Foraminifera]], [[Anthozoa|corals]], [[Bryozoa]], [[Ostracoda]], [[brachiopod]], [[Ammonoidea|ammonoids]], [[hederellid|hederelloids]], [[microconchids]] at[[echinoderma]] (lalo na ang mga [[crinoid]]). Sa unang pagkakataon, ang foraminifera ay kumuha ng mahalagang bahagi sa mga faunang marino. Ang malalaking hugis sulirang henus na ''Fusulina'' at ang mga kamag-anak nito ay sagana sa ngayong Rusya, Tsina, Hapon at Hilagang Amerika. Ang ibang mahahalagang henera ay kinabibilangan ng ''Valvulina'', ''Endothyra'', ''Archaediscus'', at ''Saccammina'' (ang huli ay karaniwan sa Belgium at Britanya). Ang ilang mga henera ng panahong Karboniperoso ay umiiral pa rin sa kasalukuyang panahon. Ang mga mikroskopikong mga shell ng mga [[radiolaria]]n ay matatagpuan sa mga [[chert]] ng panahong ito sa [[Ilog Culm]] ng [[Devon]] at [[Cornwall]] at sa Rusya, Alemanya at iba pa. Ang mga [[Porifera|Spongha]] ay kilala mula sa mga [[spikular]] at mga angklang tali at kinabibilangan ng iba't ibang mga anyo gaya ng Calcispongea ''Cotyliscus'' at ''Girtycoelia'', ang [[demosponheng]] ''Chaetetes'', at ang henus ng hindi karaniwang koloniyal na [[Hyalospongea|mga salaming spongha]]ng ''[[Titusvillia]]''. Ang parehong pagtatayo ng [[reef]] at mga solitaryong koral ay nagdibersipika at yumabong. Ito ay kinabibilangan ng parehong [[Rugosa|rugose]] (halimbawa ang ''[[Canina]]''<!-- Caninia (genus) ? -->, ''Corwenia'', ''Neozaphrentis''), mga heterokoral at ang mga anyong [[tabulata]](halimbawa ang ''Chladochonus'', ''Michelinia''). Ang mga [[Conularid]] ay mahusay na ikinatawan ng ''Conularia'' Ang [[Bryozoa]] ay sagana sa ilang mga rehiyon. Ang mga fenestellid ay kinabibilangan ng ''Fenestella'', ''Polypora'', at ''[[Archimedes (bryozoan)|Archimedes]]''. Ang mga [[Brachiopod]] ay sagana rin. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga [[Productida|productid]] na ang ilan(halimbawa ang ''[[Gigantoproductus]]'') ay umabot sa napakalaking mga sukat(para sa mga brachiopod) at may napaka kapal na mga shell samantalang ang iba tulad ng mga ''[[Chonete]]'' ay mas konserbatibo sa anyo. Ang mga [[Athyridida|Athyridid]], [[Spiriferida|spiriferid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]], at [[Terebratulida|terebratulids]] ay napaka karaniwan rin. Ang mga inartikuladong mga anyo ay kinabibilangan ng ''[[Discina (brachiopod)|Discina]]'' at ''[[Crania (genus)|Crania]]''. Ang ilang mga espesye at henera ay may malawak na distribusyon na may mga maliliit lamang na bariasyon. Ang mga [[Annelida]] gay ang mga ''Serpulitea'' ay karaniwang mga [[fossil]] sa ilang mga horison. Sa mga molluska, ang mga [[bibalbo]] ay nagpatuloy na tumaas sa bilang at kahalagahan. Ang tipikal na henera ay kinabibilangan ng ''[[Aviculopecten]]'', ''[[Posidonomya]]'', ''[[Nucula]]'', ''[[Carbonicola]]'', ''Edmondia'', at ang mga ''Modiola'' [[Gastropoda]] ay marami rin kabilang ang henerang ''Murchisonia'', ''[[Euomphalus]]'', ''Naticopsis''. Ang mga [[Nautiloid]] [[cephalopod]] ay kinatawan ng mahigpit na nakatiklop na na mga [[Nautilida|nautilids]] na ang mga anyong tuwid na shell at kurbadong shell ay nagiging tumataas na bihira. Ang mga [[Goniatite]] [[Ammonoidea|ammonoid]] ay karaniwan. Ang mga [[trilobita]] ay mas bihira sa panahong Karboniperoso kesa sa mga nakaraang panahon at nasa hindi nagbabagong kagawiang tumungo sa ekstinksiyon at kinakatawan lamang ng pangkat proetid. Ang mga [[Ostracod]] na isang klase ng mga [[krustaseyano]] ay sagana bilang mga kinatawan ng mga [[meiobenthos]]. Ang henera ay kinabibilangan ng ''Amphissites'', ''Bairdia'', ''Beyrichiopsis'', ''Cavellina'', ''Coryellina'', ''Cribroconcha'', ''Hollinella'', ''Kirkbya'', ''Knoxiella'', at ''Libumella''. Sa mga [[echinoderma]], ang mga [[crinoid]] ang pinaka marami. Ang siksik na submarinong mga thicket ng mahabang tangkay na crinoid ay lumitaw na yumabong sa mga mababaw na dagat ang mga labi nito ay pinag-isa sa mga makakapal na kama ng bato. Ang mga kilalang henera ay kinabibilangan ''Cyathocrinus'', ''Woodocrinus'', at ''Actinocrinus''. Ang mga Echinoid gaya ng ''[[Archaeocidaris]]'' at ''Palaeechinus'' ay umiral rin. Ang mga [[blastoid]] na kinabibilangan ng Pentreinitidae at Codasteridae at superpisyal na katulad ng mga crinoid sa pagkakaroon ng mahahabang mga tangkay na nakakabit sa mga kama ng dagat ay nagkamit ng pinakamataas na pag-unlad nito sa panahong ito.
<gallery>
Image:Aviculopecten_subcardiformis01.JPG|''Aviculopecten subcardiformis''; isang [[bibalbo]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Karboniperoso) ng [[Wooster, Ohio]].
Image:LoganFauna011312.jpg|Mga bibalbo (''Aviculopecten'') at brachiopod (''Syringothyris'') Sa Pormasyong Logan(Mababang Karboniperoso) sa a Wooster, Ohio.
Image:Syringothyris01.JPG|''Syringothyris'' sp.; isang spiriferid [[brachiopod]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Karboniperoso) ng Wooster, Ohio.
Image:PlatyceratidMississippian.JPG|[[Crinoid]] calyx mula sa Mababang Karboniperoso ng Ohio na may konikal na [[Platyceratidae|platyceratid]] gastropod (''Palaeocapulus acutirostre'') na nakakabit.
Image:Conulariid03.jpg|Conulariid mula sa Mababang Karboniperoso ng Indiana; scale in mm.
Image:Syringoporid.jpg|Tabulata koral (isang syringoporid); Boone Limestone (Lower Carboniferous) malapit sa Hiwasse, Arkansas. Ang iskalang bara ay {{convert|2.0|cm|0|abbr=on}}.
</gallery>
</center>
==Mga inbertebratang sariwang tubig at pang-lagoon==
Ang mga inbertebrata ng Karboniperoso na sariwang tubig ay kinabibilangan ng iba't ibang mga [[bibalbo]]ng [[molluska]] na namuhay sa maalat na tubig o sariwang tubig gaya ng ''[[Anthraconaia]]'', ''[[Naiadites]]'', at ''[[Carbonicola]]''; mga dibersyong [[krustaseyano]] gaya ng diverse [[crustacean]]s such as ''[[Candona]]'', ''[[Carbonita (genus)|Carbonita]]'', ''[[Darwinula]]'', ''[[Estheria (crustacean)|Estheria]]'', ''[[Acanthocaris]]'', ''[[Dithyrocaris]]'', at ''[[Anthrapalaemon]]''. Ang mga [[Eurypterid]] ay diberso rin at kinakatawan ng henerang''[[Eurypterus]]'', ''[[Glyptoscorpius]]'', ''[[Anthraconectes]]'', ''[[Megarachne]]'' (orihinal na maling pinakahulugan ng malaking gagamba) at ang espesyalisadong napaka laking ''[[Hibbertopterus]]''. Marami sa mga ito ay ampibyoso. Kadalasan, ang isang temporaryong pagbabalik ng mga kondisyong marino ay nagresulta sa mga henera ng maalat na tubig gaya ng ''[[Lingula (genus)|Lingula]]'', [[Orbiculoidea]], at ''[[Productus]]'' na matagpuan sa mga maninipis na kamang kilala bilakng mga bandang marino.
===Mga inbertebratang pang-lupains===
[[File:Meganeura.jpg|thumb|Ang Huling Karboniperosong higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na ''[[Meganeura]]'' ay lumago sa mga saklaw ng pakpak na {{convert|75|cm|0|abbr=on}}.]]
[[File:Pulmonoscopius BW.jpg|thumb|Ang higanteng''[[Pulmonoscorpius]]'' mula sa Simulang Karboniperoso ay umabot sa habang hanggang up to {{convert|70|cm|0|abbr=on}}.]]
Ang labing [[fossil]] ng mga humihinga ng hanging mga [[insekto]], mga [[myriapod]] at mga [[arachnid]] ay alam mula sa Huling Karboniperoso ngunit sa ngayon ay hindi mula sa Simulang Karboniperoso. Gayunpaman, ang dibersidad ng mga ito nang lumitaw ang mga ito ay nagpapakitan ang mga arhtropod na ito ay parehong mahusay na umunlad at marami. Ang malaking sukat ng mga ito ay maituturo sa pagiging basa ng kapaligiran(karamihan ay ma-swamp na mga kagubatang fern) at ang katotohan ang konsentrasyon ng [[oksiheno]] sa atmospero ng mundo sa Karboniperso ay mas mataas kesa sa ngayon
<ref>http://www.ploscollections.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0022610;jsessionid=B5ED8399160D7F46A7647ADE513F5B9C.ambra01</ref> (35% kumpara sa 21% ngayon). Ito ay nangangailangan ng kaunting pagsisikap para sa respirasyon at pumayag sa mga [[arthropoda]] na lumaki hanggang 2.6 meto na ang tulad ng millipedang ''[[Arthropleura]]'' ang pinakamalaking alam na inbertebrata ng luapin sa buong panahon. Sa mga pangkat insekto ay ang mga malaking maninilang [Protodonata]] (griffinflies) na kinabibilangan ng ''[[Meganeura]]'' na isang higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na may saklaw ng pakpak na ca. {{convert|75|cm|0|abbr=on}} na ang pinakamalaking lumilipad na insektong gumala sa planetang mundo. Ang karagdagang mga pangkat ang [[Syntonopterodea]] (na mga kamag-anak ng kasalukuyang panahong mga [[Ephemeroptera|mayflies]]), ang sagana at kadalasang malaking humihigop ng sap na [[Palaeodictyopteroidea]], ang dibersong herbiborosang [[Protorthoptera]], at ang maraming [[Basal (phylogenetics)|basal]] na [[Dictyoptera]] (na mga ninuno ng mga [[Blattaria|ipis]]). Maraming mga insekto ay nakuha mula sa mga field ng coal ng [[Saarbrücken]] at [[Commentry]], at mula sa mga guwang na troso ng mga punong fossil sa [[Nova Scotia]]. Ang ilang mga field ng coal sa Britanya ay nagbigay ng mga mabuting specimen: ang ''[[Archaeoptitus]]'' mula sa Derbyshire field ng coal ay may pakpak na lumalawig hanggang 35 cm. Ang ilang mga specimen (''[[Brodia]]'') ay nagpapakita pa rin ng mga maliwanag na kulay ng pakpak. Sa mga troso ng punong Nova Scotian, ang mga susong pang lupain (''[[Archaeozonites]]'', ''[[Dendropupa]]'') ay natagpuan.
===Isda===
[[File:Stethacanthus BW.jpg|thumb|Ang ''Akmonistion zangerli'' ng order ng [[pating]] na [[Symmoriida]] ay gumala sa mga karagatan sa Simulang Karboniperoso.]]
Maraming mga isda ay tumira sa mga dagat ng panahong Karboniperoso na ang predominante ang mga [[Elasmobranch]] (mga pating at mga kamag-anak nito). Ang mga ito ay kinabibilangan ng ilan tulad ng ''[[Psammodus]]'' na may dumudurog na tulad ng palitadang ngiping inangkop sa pagdurog ng mga shell ng mga brachiopod, krustaseyano at iba pang mga organismong marino. Ang ibang mga pating ay may nakatutusok na ngipin gaya ng [[Symmoriida]]. Ang ilan gaya ng mga [[petalodont]] na may kakaibang dumudurog ng cycloid na ngipin. Ang karamihan ng mga pating na ito ay marino ngunit ang mga [[Xenacanthida]] ay sumakop sa mga sariwang tubig ng mga swamp na coal. Sa mga [[Osteichthyes|mabutong isda]], ang mga [[Palaeonisciformes]] ma natagpuan sa mga tubig ng baybayin ay lumilitaw rin na lumipat sa mga ilog. Ang isdang [[Sarcopterygii]] ay prominente rin at ang isang pangkat na mga [[Rhizodont]] ay umabot sa napakalaking sukat. Ang karamihan ng espesye ng marinong isdang Karboniperoso ay inilarawan ng malaki mula sa ngipin, mga espina ng palikpik at mga pang balat ng ossicle na ang mga mas maliit na isdang sariwang tubig ay buong naingatan. Ang isdang sariwang tubig ay sagana at kinabibilangan ng henerang ''[[Ctenodus]]'', ''[[Uronemus]]'', ''[[Acanthodes]]'', ''[[Cheirodus]]'', at ''[[Gyracanthus]]''. Ang mga [[pating]] lalo na ang mga ''Stethacanthids'' ay sumailalim sa isang pangunahing [[radiasyong pag-aangkop]] sa panahong Karboniperoso.<ref name=goldsharks/> Pinaniniwalaang ang [[radiasyong pag-aangkop]] ay nangyari dahil sa pagbagsak ng mga [[placodermi]] sa wakas ng panahong [[Deboniyano]] na sanhi ng mga niche na hindi matirhan at pumayag sa mga bagong organismo na mag-[[ebolusyon|ebolb]] at pumuno ng mga niche na ito. <ref name=goldsharks/> Bilang resulta ng [[radiasyong pag-aangkop]], ang mga pating ng panahong Karboniperoso ay nagkaroon ng isang malawak na iba ibang kakaibang mga hugis kabilang ang ''[[Stethacanthus]]'' na nag-aangkin ng isang patag na tulad ng brush na palikpik na dorsal na may maliit na denticle sa tuktok nito. <ref name=goldsharks/> Ang hindi karaniwang palikpik ng ''[[Stethacanthus]]''' ay maaaring ginamit sa mga ritwal na pagtatalik.<ref name=goldsharks>{{cite web |url=http://www.elasmo-research.org/education/evolution/golden_age.htm |title=A Golden Age of Sharks |accessdate=2008-06-23 |work=Biology of Sharks and Rays |author=R. Aidan Martin}}</ref>
===Mga Tetrapoda===
Ang mga [[ampibyano]] sa panahong Karboniperoso ay diberso at karaniwan sa gitna ng panahong ito. Ang ilan ay may habang mga 6 metro at ang mga buong pang lupain bilang mga matatandan ay may balat na makalisikis.<ref>Stanley (1999), p 411-12.</ref> Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga pangkat na tetrapodang basal na inuri sa mga sinaunang aklat sa ilalim ng mga [[Labyrinthodont]]ia. Ang mga ito ay may mahahabang mga katawan, isang ulong tinakpan ng mabutong mga plato at pangkalahatang mahina o hindi maunlad na mga biyas. Ang pinakamalaki nito ay higit sa 2 metro ang haba. Ang mga ito ay sinamahan ng pagtitipin ng mas maliit na mga ampibyano na isinama sa [[Lepospondyli]] na kadalasang mga habang {{convert|15|cm|0|abbr=on}} lamang. Ang ilang mga ampibyano ng Karboniperoso ay pang-tubig at namuhay sa mga ilog(''[[Loxomma]]'', ''[[Eogyrinus]]'', ''[[Proterogyrinus]]''). Ang ilan ay maaring kalahting pang tubig (''[[Ophiderpeton]]'', ''[[Amphibamus]]'', ''[[Hyloplesion]]'') o pang lupain(''[[Dendrerpeton]]'', ''[[Tuditanus]]'', ''[[Anthracosaurus]]''). Ang pagguho ng ulang gubat ng Karboniperoso ay nagpabagal ng [[ebolusyon]] ng mga ampibyano na hindi makakapapatuloy ng mahusay sa mas malamig at mas tuyong mga kondisyon. Gayunpaman, ang mga [[reptilya]] ay yumabong sanhi ng spesipikong mga mahahalagang pag-aangkop(adaptations).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang isa sa pinakadakilang mga inobasyong ebolusyonary ng panahong Karboniperoso ang itlog na [[amniota]] na pumayag sa karagdagang paggamit ng lupain ng ilang mga tetrapod. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] (''[[Hylonomus]]'') ang pinakaunang alam na [[synapsid]] (''[[Archaeothyris]]''). Ang mga maliliit na tula dng butiking mga hayop na ito ay mabilis na nagpalitaw ng maraming mga inapo. Ang itlog amniota ay pumayag sa mga ninunong ito ng lahat ng kalaunang mga [[ibon]], mga [[mamalya]] at mga [[reptilya]] na magparami ng supling sa lupain sa pamamagitan ng pagtutuyo ng [[embryo]] sa loob nito. Ang mga reptilya ay sumailalim sa iasng malaking [[radiasyong pag-aangkop]] bilang tugon sa mas tuyong klima na nagpatuloy ng pagguho ng ulang gubat.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/><ref name=Kazlev>M. Alan Kazlev (1998) [http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm The Carboniferous Period of the Paleozoic Era: 299 to 359 million years ago], [[Palaeos]].org, Retrieved on 2008-06-23</ref> Sa Huli ng panahong Karboniperoso, ang mga [[amniota]] ay nag dibersipika na sa isang bilang ng mga pangkat kabilang ang [[Protorothyrididae|protorothyridids]], [[captorhinidae|captorhinids]], [[Araeoscelidia|aeroscelid]], at ilang mga pamilya ng [[pelycosaur]].
<center>
<gallery>
Image:Pederpes22small.jpg|Tulad ng ampibyanong [[amphibian]]''[[Pederpes]]'' na pinaka primitibong tetrapoda ng Mississippiyano
Image:Hylonomus BW.jpg|Ang ''[[Hylonomus]]'' na pinakaunang reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] na lumitaw sa [[Pennsylvaniyano]].
Image:Petrolacosaurus BW.jpg|Ang ''[[Petrolacosaurus]]'' na unang reptilyang [[diapsid]] na alam na namuhay sa Huling Karboniperoso
Image:Archaeothyris BW.jpg|Ang ''[[Archaeothyris]]'' ay isang napaka unang tulad ng [[mamalya]]ng [[reptilya]] at ang pinaka matandang hindi pinagtatalunang alam na [[synapsid]].
</gallery>
</center>
===Fungi===
Dahil ang mga halaman at hayop ay lumalago sa sukat at kasaganaan sa panahong ito(halimbawa ang ''[[Lepidodendron]]''), ang pang lupaing [[fungi]] ay karagdagan pang nagdibersipika. Ang marinong fungi ay tumitira pa rin sa mga karagatan. Ang lahat ng modernong mga klase ng fungi ay umiiral sa Huling Karboniperoso(Pennsylvaniyano).<ref>Blackwell, Meredith, Vilgalys, Rytas, James, Timothy Y., and Taylor, John W. 2008. Fungi. Eumycota: mushrooms, sac fungi, yeast, molds, rusts, smuts, etc.. Version 21 February 2008. http://tolweb.org/Fungi/2377/2008.02.21 in The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/</ref>
==Mga pangyayaring ekstinksiyon==
===Puwang ni Romer===
Ang unang 15 milyong taon ng panahong Karboniperoso ay may napaka limitadong mga [[fossil]] na pang lupain. Ang puwang na ito sa fossil rekord ay tinatawag na [[puwang ni Romer]] na ipinangalan sa Amerikanong paleontologong si [[Alfred Romer]]. Bagaman matagal nang pinagdedebatihan kung ang puwang na ito ay isang resulta ng fossilisasyon o nauugnay sa aktuwal na pangyayari, ang kamakailang gawa ay nagpapakita na ang panahong puwang ay nakakita ng isang pagbagsak ng mga lebel ng oksiheno sa atmospero na nagpapakita ng isang uri ng pagguhong ekolohikal.<ref name=Ward>Ward, P. et al. (2006): Confirmation of Romer's Gap is a low oxygen interval constraining the timing of initial arthropod and vertebrate terrestrialization. ''[[Proceedings of the National Academy of Science]]'' no 103 (45): pp 16818-16822.</ref> Ang puwang na ito ito ay nakakita ng pagkamatay ng tulad ng isdang [[ichthyostegalia]]n labyrinthodont ng panahong [[Deboniyano]] at ang paglitaw ng mas maunlad na mga ampibyanong [[Temnospondyli|temnospondyl]] at [[reptiliomorpha]] na nagbibigay halimbawa sa pang lupaing fauna ng bertebrata sa panahong Karboniperoso.
===Pagguho ng ulang gubat sa Gitnang Karboniperoso===
Sa Gitnang Karboniperoso, ang isang [[pangyayaring ekstinksiyon]] ay nangyari. Sa lupain, ang pangyayaring ito ay tinutukoy na Pagguhong ulang gubat ng Karboniperoso.(CRC).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang malawak na tropikong ulang gubat ay biglang gumuho dahil ang klima ay nagbago mula mainit at mahalumigmig sa malamig at tuyo. Ito ay malamang sanhi ng masidhing pagyeyelo at isang pagbagsak ng mga lebel ng dagat. <ref>{{ cite journal | author= Heckel, P.H. | year=2008 | title=Pennsylvanian cyclothems in Midcontinent North America as far-field effects of waxing and waning of Gondwana ice sheets | journal=Resolving the late Paleozoic ice age in time and space:Geological Society of America Special Paper | volume =441 | pages = 275–289 | doi= 10.1130/2008.2441(19) | isbn= 978-0-8137-2441-6}}</ref> Ang bagong mga kondisyong pang klima ay hindi kanais nais sa paglago ng ulang gubat at ang mga hayop sa loob nito. Ang mga ulang gubat ay lumiit sa hiwalay na mga isla at pinalibutan ng mga pang panahong tuyong habitat. Ang napakataas na mga gubat [[lycopsid]] na may iba ibang halo ng halamanan ay pinalitan ng mas kaunting dibersong pinanaigan ng punong fern na flora. Ang mga ampibyano na nananaig na mga bertebrata sa panahong ito ay hindi nakapagpatuloy sa pangyayaring ito na may malaking pagkaubos sa biodibersidad. Ang mga reptilya ay patuloy na nagdibersipika sanhi ng mahahalagang mga pag-aangkop na pumayag sa mga itong magpatuloy sa mga mas tuyong habitat na spesipiko ang may matigas na shell na itlog at mga kaliskis na parehong nakapagpanatili ng tubig ng mas mabuti kesa sa mga kapilas nitong ampibyano.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
| |||