Permian: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Linya 39:
==Paleoheograpiya==
[[File:280 Ma plate tectonic reconstruction.png|thumb|230px|left|Ang heograpiya ng daigdig na Permiyano.]]
Sa panahong Permiyano, ang lahat ng mga pangunahing masa ng lupain ng daigdig ay natipon sa isang superkontinenteng tinatawag na [[Pangaea]]. Ang Pangaea ay nasa dalawang panig ng [[ekwador]] at sumakop tungo sa mga [[polo]] na may tumutugong epekto sa mga kuryente ng karagatan sa isang malaking karagatang tinatawag na [[Panthalassa]] at isang [[Karagatang Paleo-Tethys]] na isang malaking karagatan na nasa pagitan ng [[Asya]] at [[Gondwana]]. Ang kontinenteng [[platong Cimmeria|Cimmeria]] ay humiwalay papalayo sa [[Gondwana]] at lumipat papahilaga sa [[Laurasya]] na nagsanhi sa Paleo-tethys na lumiit. Ang isang bagong karagatan ay lumalago sa katimugang dulo na tinatawag na [[Karagatang Tethys]] na isang karagatang na nananaig sa halos ng era na [[Mesosoiko]]. Ang mga malalaking masa ng lupaing kontinental ay lumikha ng mga klima na may mga sukdulang bariasyon ng mga kondisyon init at lamig at [[habagat]] na may mataas na pang panahong paterno ng pagbagsak ng ulan. Ang mga [[disyerto]] ay tila malawak sa [[Pangaea]]. Ang gayong mga tuyong kondisyon ay pumabor sa mga [[hymnosperma]] na mga halamang may buto na pinapalibutan ng isang protektibong takip kesa sa mga halaman gaya ng mga [[fern]] na nagkalat ng mga [[spora]]. Ang unang mga modernong puno na mga [[Pinophyta|konipero]], mga [[ginkgo]] at mga [[cycad]] ay lumitaw sa panahong Permiyano. Ang tatlong mga pangkalahatang area ay lalong kilala sa mga ekstensibong depositong Permiyano: ang [[mga kabundukang Ural]](kung saan ang mismong Perm ay matatagpuan), Tsina at ang timog kanluran ng Hilagang Amerika kung saan ang [[basin na Permiyano]] sa estado ng [[Texas]] sa [[Estados Unidos]] ay ipinangalan dahil ito ang isa sa may pinaka makapal na mga deposito ng mga batong Permiyano sa daigdig.
==Klima==
[[File:Selwyn Rock 2.JPG|thumb|right|[[Inman Valley, South Australia|Batong Selwyn, Timog Australia]] - na isang hinukay na [[stratiasyong glasyal|palitadang pang-yelo]] ng panahong Permiyano.]]
Ang klima sa panahong Permiyano ay medyo iba iba. Sa simula ng Permiyano, ang daigdig ay hawak pa rin ng isang [[Panahong yelo]] mula sa panahong [[Karboniperoso]]. Ang mga glasyer(yelo) ay umurong sa mga gitna ng Permiyano habang ang klima ay unti unti katamtamang uminit na nagpatyo ng mga loob ng kontinente. <ref name="palaeos.com">http://www.palaeos.com/Paleozoic/Permian/Permian.htm</ref> Sa huling panahong Permiyano, ang pagtutuyo ay nagpatuloy bagaman ang temperatura ay nagsiklo sa pagitan ng mga siklo ng katamtamang init at lamig.<ref name="palaeos.com"/>
==Buhay==
[[File:HercosestriaPair040111.jpg|thumb|Ang ''[[Hercosestria]] cribrosa'', na isang bumubuo ng [[reef]] na productid brachiopod (Gitnang Permiyano, Glass Mountains, Texas).]]
===Marinong biota===
Ang mga depositong marino sa Permiyano ay mayaman sa mga [[fossil]] ng mga [[molluska]], [[ekinoderma]] at mga [[brachiopod]]. Ang mga fossiladong shell ng dalawang uri ng [[inbertebrata]] ay malawak na ginamit upang tukuyin ang mga strata(patong ng bato) ng panahong Permiya at i-[[korelado]] ang mga ito sa pagitan ng mga lugar: ang mga [[fusulinid]] na isang uri ng may shell na tulad ng [[amoeba]] na [[protista]] na isa sa mga [[foraminifera]] at ang mga [[ammonita|ammonoid]] na may mga shell na [[cephalopod]] na malayong mga kamag-anak ng mga modernong [[nautilus]]. Sa pagsasara ng panahong Permiyano, ang mga [[triobita]] at ang isang bilang ng ibang ng mga pangkat marino ay naging [[ekstinksiyon|enkstinkt]].
===Pang-lupaing biota===
Ang buhay pang-lupain sa Permiyano ay kinabibilangan ng mga dibersong halaman, mga [[fungi]], mga [[arthropoda]] at iba't ibang mga uri ng mga [[tetrapodang Permiyano|tetrapoda]]. Ang panahong ito ay nakakita ng isang malawak na disyertong tumatakip sa loob ng [[Pangaea]]. Ang sonang katamtamangb init ay kumalata sa hilagaang hemispero kung saan ang ekstensibong tuyong disyerto ay lumitaw. Ang mga batong nabuo sa simula ng panahong ito ay namantsahang pula ng mga [[bakal (elemento)|bakal]] na oksido na resulta masidhing pag-iinit ng [[araw]] sa isang surpasiyong walang takip na halamanan. Ang isang bilang ng mga mas matandang uri ng mga halaman at hayop ay namatay o naging mga elementong marhinal. Ang panahong Permiyano ay nagsimula na ang mga flora ng panahong [[Karboniperoso]] ay yumayabong pa rin. Sa mga gitna ng Permiyano, ang isang pangunahing transisyon sa halamanan ay nagsimula. Ang may gusto ng swamp na mga punong [[lycopod]] ng [[Karboniperso]] gaya ng ''[[Lepidodendron]]'' at ''[[Sigillaria]]'' ay patuloy na pumalit sa loob na kontinental ng mga mas maunlad na mga [[butong fern]] at simulang mga [[konipero]]. Sa pagsasara ng panahong Permiyano, ang mga lycopod at mga swamp na equicete na nagpapaala-ala ng flora ng panahong [[Karboniperso]] ay inilagay sa isang serye ng mga islang pang-ekwador sa [[Dagat Paleotethys]] na kalaunang naging [[Timog Tsina]]. <ref>Xu, R. & Wang, X.-Q. (1982): Di zhi shi qi Zhongguo ge zhu yao Diqu zhi wu jing guan (Reconstructions of Landscapes in Principal Regions of China). Ke xue chu ban she, Beijing. 55 pages, 25 plates.</ref> Ang panahong Permiyano ay nakakita ng [[radiasyong pag-aangkop]] ng maraming mga halagang pangkat [[konipero]] kabilang ang mga ninuno ng mga maraming kasalukuyang panahong pamilya nito. Ang mga mayayamang kagubatan ay umiiral sa maraming mga area na may dibersong halo ng mga pangkat ng halaman. Ang katimugang kontinente ay nakakita ng ekstensibong mga kagubatang butong fern ng flora na ''[[Glossopteris]] ''. Ang mga lebel ng [[oksiheno]] ay malamang mataas doon. Ang mga [[gingko]] at mga [[cycad]] ay lumitaw rin sa panahong ito.
===Mga insekto===
Sa panahong [[Pennsylvaniyano]] at tungo sa Permiyano, ang pinaka matagumpay ang mga primitibong [[Blattoptera|mga kamag-anak ng ipis]]. Ang anim na mabibilis na mga hita, ang apat na mahusay na nagpaunlad ng mga tumitiklop na mga pakpak, medyo mahusay na mga mata, ang mahaba at mahusay na umunlad na mga antena, isang [[sistemang dihestibo]] na [[omnibora|omniboroso]], isang reseptakel para sa pag-iimbag [[spermatazoa], isang batay sa [[chitin]] na [[eksoskeleton]] na maaaring sumuporta at pumrotekta gayunding ang isang anyo ng [[gizzard]] at maiging mga bahagi ng bibig ay nagbigay rito ng hindi matatalong kapakinabagan sa mga hayop na [[herbiboroso]]. Ang mga 90% ng mga insekto sa simula ng panahong Permiyano ay mga tulad ng [[ipis]] na mga insekto na [[Blattoptera]].<ref>Zimmerman EC (1948) Insects of Hawaii, Vol. II. Univ. Hawaii Press</ref> Ang mga primitibong anyo ng mga [[tutubi]]([[Odonata]] ay nananaig na mga maninilang pang himpapawid at malamang nanaig rin sa pagsila ng mga insekto. Ang tunay na odonata ay lumitaw sa panahong Permiyano <ref>Grzimek HC Bernhard (1975) Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol 22 Insects. Van Nostrand Reinhold Co. NY.</ref><ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160.</ref> at ang lahat ng mga ito ay epektibong [[ampibyan|ampibyoso]](pang-tubig na mga hindi matandang yugto at mga matatandang pang-lupain) gayundin ang lahat ng mga modernong [[odonata]]. Ang mga prototipo ng mga ito ang pinakamatandang may pakpak na mga [[fossil]]<ref>Wakeling JM Ellington CP (1997) Dragonfly flight III lift and power requirements. Journal of Experimental Biology 200; 583-600, on p589</ref> na bumabalik sa panahong [[Deboniyano]] at iba sa mga ilang respeto mula sa mga pakpak ng ibang mga insekto.<ref>Matsuda R (1970) Morphology and evolution of the insect thorax. Mem. Ent. Soc. Can. 76; 1-431.</ref> Ang mga [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga ito ay nag-aangkin ng maraming mga modernong katangian kahit sa huling [[Karboniperoso]] at posibleng nakabihag ang mga ito ng mga maliit na [[bertebrata]] sapagkat ang ilang mga espesye ay may saklaw ng pakpak na 71 cm.<ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160</ref> Ang ilang mga pangkat ng insekto ay lumitaw sa panahong Permiyano kabilang ang mga [[Coleoptera]] (mga beetle) at [[Hemiptera]] (tunay na mga bug).
===Fauna na Synapsid at ampibyan===
Ang Simulang faunang pang-lupain ng panahong Permiyano ay pinanaigan ng mga [[pelikosauro]] at mga [[ampibyan]], sa Gitnang Permiyano ng mga primitibong [[therapisda]] gaya ng mga [[dinocephalia]] at sa Huling Permiyano ay ng mas maunlad na mga [[therapsida]] gaya ng mga [[gorgonopsia]] at mga [[dicynodont]]. Tungo sa pinaka wakas ng panahong Permiyano, ang unang mga[[Archosauriformes|arkosauro]] ay lumitaw na isang pangkat na nagpalitaw sa mga [[dinosauro]] sa sumunod na panahong [[Triasiko]]. Lumitaw rin sa wakas ng Permiyano ang mga unang [[cynodonta]] na nagpatuloy na mag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[mamalya]] sa panahong [[Triasiko]]. Ang isa pang pangkat ng mga therapsida na mga [[therocephalia]] gaya ng ''[[Trochosaurus]]'' ay lumitaw sa Gitnang Permiyano. Walang mga pang-himpapawid na [[bertebrata]] sa panahong Permiyano. Ang panahong Permiyano ay nakakita ng pag-unlad ng isang buong fauna na pang-lupain at ang paglitaw ng unang [[megafauna]]ng mga [[herbibora]] at [[karnibora]]. Ito ang panahong ang mga [[anapsida]] ay pinakamataas sa anyo ng isang malaking mga [[Pareiasauro]] at bilang ng mga mas maliit na pangkalahatang tulad ng [[butiki]]ng mga pangkat. Ang isang pangkat ng mga maliliit na [[reptilya]] na mga [[diapsida]] ay nagsimulang dumami. Ang mga ito ang mga ninuno ng karamihang mga modernong [[reptilya]] at ang nanaig na mga [[dinosauro]] gayundin ang mga [[ptesauro]] at mga [[buwaya]]. Sa panahong ito ay yumayabong rin ang mga sinaunang ninuno ng mga [[mamalya]] na mga [[synapsida]] na kinabibilangan ng ilang malalaking kasapi gaya ng ''[[Dimetrodon]]''. Ang mga [[reptilya]] ay nanaig sa mga [[bertebrata]] dahil ang espesyal na [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga ito ay pumayag sa mga ito na yumabong sa mas tuyong klima. Ang mga [[ampibyano]]ng Permiyano ay binubuo ng mga [[temnospondyli]], [[lepospondyli]] at mga [[Batrachosauria|batrachosaur]].
<center>
<gallery>
File:EdaphosaurusDB.jpg|''[[Edaphosaurus|Edaphosaurus pogonias]]'' at ''[[Platyhystrix]]'' - Simulang Permiyano, Hilagang Amerika at Europa,
File:Dimetr eryopsDB.jpg|''[[Dimetrodon]]'' at ''[[Eryops]]'' - Simulang Permiyano, Hilagang Amerika
File:Ocher fauna DB.jpg|Ocher fauna, [[Estemmenosuchus]] at [[Ivantosaurus]] - Gitnang Permiyano, Rehiyong Ural
File:Titanophoneus 3.jpg|''[[Titanophoneus]]'' at ''[[Ulemosaurus]]'' - Rehiyong Ural
</gallery>
</center>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
| |||