Mamalya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Linya 20:
[[Talaksan:Dolphins 300.jpg|thumb|[[Lumba-lumba]].]]
Ang mga '''mamalya''' ang mga kasapi ng klaseng '''Mammalia'''. Ito ay mga [[bertebrado]] na inilalarawan ng pagkakaroon ng [[mammary gland|glandulang mamarya]] na nagpapahintulot sa paglikha ng [[gatas]] para sa mga [[kababaihan]] upang magkaroon ng pagkain ang supling, ang pagkakaroon ng tatlong mga [[osikulo|gitnang mga buto ng tenga]], ang pagkakaroon ng [[buhok]] o [[balahibo]] at pagkakaroon ng mga endotermikong katawan (''warm-blooded''). Kinokontrol ng [[neokorteks]] ng [[utak]] ng mga ito ang mga endotermiko at sirkulatoryong sistema, kasama ang [[puso]] na may apat na silid (''chamber''). Ang karamihan ng mga mamalya ay nag-aangkin rin ng mga [[glandula ng pawis]] at espesyalisadong mga [[ngipin]]. Ang pinakamalaking pangkat ng mga mamalya na [[Eutheria|mga placental]] ay may isang [[placenta]] na nagpapakain ng mga anak nito sa [[hestasyon]]. Ang [[utak]] ng mga mamalya na mailalaawan ng [[neokorteks]] ay kumokontrol ng mga sistemang [[endotermiko]](mainit na dugo) at [[sistemang sirkulatoryo|sirkulatoryo]] na ang huli ay nagpapakita ng mga [[eythrocyte|selulang pulang dugo]] na walang mga [[nukleyus ng selula]] at isang may apat na kahang [[puso]]. Ang mga mamalya ay may sukat mula 30–40 millimetro(1- to 1.5-pulgada) gaya ng [[paniking bumblebee]] hanggang sa 33 metro(108 talampakan) [[balyenang asul]]. Ang salitang "mammal" ay modernon mula sa pangalang siyentipiko na ''''Mammalia'' na inimbento ni [[Carl Linnaeus]] noong 175 na hinango sa Latin na ''mamma''(utong, suso). Ang lahat ng mga babaeng mamalya ay nagpapakain ng mga batang supling nito ng [[gatas]] na inilabas sa [[glandulang mamarya]]. Ayon sa ''[[Mammal Species of the World]]'', ang 5,702 espesye ng Mammalia ay alam noong 2005. Ang mga ito ay ipinangkat sa 1,229 henera, 153 pamilya, at 29 orden.<ref name=MSW3intro>{{MSW3|heading=Preface and introductory material|page=xxvi}}</ref> Noong 2008 kinumpleto ng [[International Union for Conservation of Nature|IUCN]] ang isang limang taong may 17,000 siyentipiko para sa [[Pulang Talaan ng IUCN]] na bumilang ng mga 5,488 espesyse sa wakas ng panahong ito.<ref>{{cite web | title=Initiatives | work=The IUCN Red List of Threatened Species | date=April, 2010 | publisher=IUCN | url=http://www.iucnredlist.org/initiatives}}</ref> Sa ilang mga klasipikasyon, ang mga mamalya ay nahahati sa dalawang mga subklase(hindi kabilang ang mga [[fossil]]): ang [[Protheria]](orden ng mga [[monotreme]]) at ang [[Theria]] na binubuo ng mga impraklaseng [[Metatheria]] at [[Eutheria]]. Ang mga [[marsupial]] ay binubuo ng [[pangkat korona]] ng Metatheria at kaya ay kinabibilangan ng lahat ng mga nabubuhay na metatherian gayundin ang mga ekstinkt nito. Gayundin, ang [[Eutheria]](mga placental) ay binubuo ng pangkat korona ng Eutheria. Maliban sa limang espesye ng mga [[monotreme]] na nangingitlog, ang lahat ng mga nabubuhay na mamalya ay nanganganak ng buhay na supling. Ang karamihan ng mga mamalya kabilang ang anim na pinakamayaman sa espesyeng mga ordern ay kabilang sa pangkat placental. Ang tatlong pinakamalalaking order sa pagkakasunod sunod na pababa ang [[Rodentia]](mgga [[maliit na daga]], [[daga]], mga [[porcupine]], mga [[beaver]], mga [[capybara]] at mga ngumunguyang mga mamalya), [[Chiroptera]](mga [[paniki]]) at ang [[Soricormpha]](mga [[shrew]], mga [[mole (hayop)|mole]] at mga [[solendon]]). Ang tatlong pinakamalalaking mga order na depende sa klasipikasyong ginagamit ang mga [[primado]] na kinabibilangan ng mga [[tao]], ang [[Cetartiodactyla]] (na kinabibilangan ng mga [[ungguladong may paang even]] at mga [[balyena]]) at ang [[Carnivora]](mga [[pusa]], mga [[aso]], mga [[weasel]], mga [[oso]], mga [[pinniped||seal]] at mga kamag-anak nito). <ref name=MSW3intro/> Bagaman ng klasipikasyon ng mga mamalya sa lebel na pamilya ay relatibong matatag, ang mga iba ibang pagtrato sa mas mataas na mga lebl na subklase, impraklase at ordern ay lumilitaw sa mga panitikang magkakasabay lalao na para sa mga marsupyal. Ang karamihan ng mga kamakailang pagbabago ay nagrereplekta sa mga resulta ng [[analisis na kladistiko]] at [[henetikang molekular]]. Ang mga resulta mula sa henetikang molekular halimbawa ay tumungo sa pagggamit ng mga bagong pangkat gaya ng [[Afrotheria]] at ang paglisan sa mga tradisyonal na pangkat gaya ng [[Insectivora]]. Ang mga sinaunang ninuno ng mga mamalya na [[synapsida]] ang mga [[Sphenacodontia|sphenacodont]] na [[pelikosauro]] na isang pangkat na kinabibilangan rin ng [[Dimetrodon]]. Sa wakas ng panahong [[Karboniperoso]], ang pangkat na ito ay nag-[[ebolusyong diberhente|diberhente]] mula sa linyang [[sauropsida]] na tumungo sa mga kasalukuyang nabubuhay na mga [[reptilya]] at [[ibon]]. Ito ay pinangunahan ng maraming mga dibersong pangkat ng mga hindi mamalyang synapsida(na minsang tinutukoy na mga tulad ng mamalyang reptilya) at ang mga unang mamalya ay unang lumitaw sa era na Simulang [[Mesosoiko]]. Ang mga modernong ordern ng mammalia ay lumitaw sa mga panahong [[Paleohene]] at [[Neohene]] ng era na [[Cenosoiko]].
==Mga sanggunian==
{{
[[Kategorya:Mamalya|*]]
| |||