Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Atn20112222 (usapan | ambag)
No edit summary
Atn20112222 (usapan | ambag)
No edit summary
Linya 1:
Ang '''Talatuntunan ng Kaunlaran ng Tao''' o '''''Human Development Index''''' ('''HDI''') sa Ingles ay isang [[talatuntunan]] o [[indeks]] na ginagamit upang ihanaysukatin o iranggo ang mga bansa ayon sa antas ng "kaunlarankaunlarang panlipunan at [[ekonomiya]] ng tao",isang bansa naat karaniwang nagpapahiwatig din kung ang isang bansa ay [[Maunlad na bansa|maunlad]], [[umuunlad na bansa|umuunlad]], o [[bansang kulang sa pag-unlad|kulang sa pag-unlad]].
{{copyedit|date=Nobyembre 2009}}
{{cleanup-translation|date=Nobyembre 2009}}
 
[[File:2011 UN Human Development Report Quartiles.svg|600px|thumb|Human Development Index ng mga bansa noong 2011.
Ang '''Talatuntunan ng Kaunlaran ng Tao''' o '''''Human Development Index''''' ('''HDI''') sa Ingles ay isang [[talatuntunan]] o [[indeks]] na ginagamit upang ihanay o iranggo ang mga bansa ayon sa antas ng "kaunlaran ng tao", na karaniwang nagpapahiwatig din kung ang isang bansa ay [[Maunlad na bansa|maunlad]], [[umuunlad na bansa|umuunlad]], o [[bansang kulang sa pag-unlad|kulang sa pag-unlad]].
{|width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="background:transparent"
 
[[Image:UN Human Development Report 2009.PNG|thumb|right|400px|Mapa ng Mundo kung saan nakatala ang HDI (base sa 2007 pag-aaral, inilimbag noong Oktubre 5, 2009)
 
{| style="width:100%;"
|-
| {{legend|#003399|Napakataas}} || {{legend|#E6EDFF|Mababa}}
| valign=top |
|}-
{{legend|#006000|0.950 and Over}}
| {{legend|#3072D9|Mataas}} || {{legend|#00a000858585|0.900–0.949Walang data}}
|-
{{legend|#00d000|0.850–0.899}}
| {{legend|#00ff00A8C3FF|0.800–0.849Medium}} ||
|}]]
{{legend|#e0ff00|0.750–0.799}}
| valign=top |
{{legend|#ffff00|0.700–0.749}}
{{legend|#ffdf00|0.650–0.699}}
{{legend|#ffc160|0.600–0.649}}
{{legend|#ffa552|0.550–0.599}}
{{legend|#ff8000|0.500–0.549}}
| valign=top |
{{legend|#ff0000|0.450–0.499}}
{{legend|#a00000|0.400–0.449}}
{{legend|#800000|0.350–0.399}}
{{legend|#400000|under 0.350}}
{{legend|#c0c0c0|not available}}
|}
 
== Pamamaraan ng PagkalkulaPagkakalkula ==
Ang '''Human Development Index''' ay isang sukatan para malaman ang lakas paggawa ng isang bansa. Tinutukoy din nito ang gaano kaaktibo ang mamamayan sa mga gawaing industriyal o sa mga hanap-buhay. Sinusukat din nito kung ang isang bansa ay maunlad, papaunlad at kailangan pa ng maayos na kalagayan o hindi maunlad.
===Bago ang 2011===
 
Sa katunayan, paraUpang mabago ang ''rawhilaw'' na [[Bariabelo]], sinasabingsabihing ang <math>x</math>, sa isang unit-free [[Index (economics)|index]] sa pagitan ng 0 at 1 (na pinapayagan ang magkaibang indices na dapat pagsamahin ang dalawa), ang sumusunod na ''formula'' ang ginamit:
[[:Image:UN Human Development Report 2007 (2) CBC.svg|('''Color-blind compliant map''') For red-green color vision problems.]]]]
== Sukatan ==
 
*Life expectancy at birth, talaan ng populasyon ng bansa na tumatagal ng 100 taon pataas.
*Antas ng kaalaman ng mga mamamayan na nakatira sa isang bansa.
*Antas ng kalagayang pamumuhay batay sa per kapita [[Gross Domestic Product]]
 
== Pamamaraan ng Pagkalkula ==
Sa katunayan, para mabago ang ''raw'' [[Bariabelo]], sinasabing <math>x</math>, sa isang unit-free [[Index (economics)|index]] sa pagitan ng 0 at 1 (na pinapayagan ang magkaibang indices na dapat pagsamahin ang dalawa), ang sumusunod na ''formula'' ang ginamit:
* <math>x</math>-index = <math>\frac{x - \min\left(x\right)}{\max\left(x\right)-\min\left(x\right)}</math>
 
Line 56 ⟶ 31:
|}
]]
Ang HDI ay binubuo ng:
Ang HDI kung saan inererepresenta ang tatlong sukatan.
 
* [[Indeks ng inaasahang panahon ng buhay]] = <math>\frac{LE - 25} {85-25}</math>
* [[Indeks ng edukasyon]] = <math>\frac{2} {3} \times ALI + \frac{1} {3} \times GEI</math>
** [[Index ng literasya ng matatanda]] (ALI) = <math>\frac{ALR - 0} {100 - 0}</math>
** [[Gross Enrollment Ratio|Indeks ng Gross Enrollmentna IndexEnrollment]] (GEI) = <math>\frac{CGER - 0} {100 - 0}</math>
* [[GDP]] = <math>\frac{\log\left(GDPpc\right) - \log\left(100\right)} {\log\left(40000\right) - \log\left(100\right)}</math>
===Mula 2011 at patuloy===
Ang 2011 ng HDI ay nagsasama ng tatlong mga dimensiyon:
 
* Isang mahaba at malusog na buhay: Inaasahang panahon ng buhay mula sa kapangakan
* Indeks ng edukasyon: Ang [[mean]] na pag-eeskwela at inaasahang mga taon ng pag-eeskwela
*Isang disenteng pamantayan ng pamumuhay: [[Gross na pambansang sahod]] kada capita (PPP US$)
 
Sa [[2010 Human Development Report]], ang UNDP ay nagsimulang gumamit ng bagong paraan sa pagkakalkula ng HDI at binubuo ng tatlong mga indeks:
1. [[Indeks ng inaasahang panahon ng buhay]] (LEI) <math>= \frac{\textrm{LE} - 20}{82.3-20}</math>
 
2. [[Indeks ng edukasyon]] (EI) <math>= \frac{\sqrt{\textrm{MYSI} \cdot \textrm{EYSI}}} {0.951}</math>
 
:2.1 Index ng mean na taon ng pag-eeskwela (MYSI) <math>= \frac{\textrm{MYS}}{13.2}</math><ref>Mean years of schooling (of adults) (years) is a calculation of the average number of years of education received by people ages 25 and older in their lifetime based on education attainment levels of the population converted into years of schooling based on theoretical durations of each level of education attended. Source: {{cite journal |last=Barro |first=R. J. |authorlink=Robert Barro |first2=J.-W. |last2=Lee |year=2010 |title=A New Data Set of Educational Attainment in the World, 1950–2010 |work=NBER Working Paper No. 15902 |url=http://www.nber.org/papers/w15902 }}</ref>
 
:2.2 Indeks ng inaasahang mga taon ng pag-eeskwela (EYSI) <math>= \frac{\textrm{EYS}}{20.6}</math><ref>(Expected years of schooling is a calculation of the number of years a child of school entrance age is expected to spend at school, or university, including years spent on repetition. It is the sum of the age-specific enrolment ratios for primary, secondary, post-secondary non-tertiary and tertiary education and is calculated assuming the prevailing patterns of age-specific enrolment rates were to stay the same throughout the child’s life. (Source: UNESCO Institute for Statistics (2010). Correspondence on education indicators. March. Montreal.)</ref>
 
3. [[Indeks ng sahod]] (II) <math>= \frac{\ln(\textrm{GNIpc}) - \ln(100)}{\ln(107,721) - \ln(100)}</math><br>
 
Ang HDI ang mean na heometriko ng nakaraang mga tatlong normalisadong indeks:<br>
<math>\textrm{HDI} = \sqrt[3]{\textrm{LEI}\cdot \textrm{EI} \cdot \textrm{II}}.</math><br>
 
<small>LE: [[Inaasahang panahon ng buhay sa kapanganakan]]<br>
MYS: Mean na mga taon ng pag-eeskwela (Mga taon na ang isang 25 taong gulang na tao o mas matanda ay gumugol sa eskwela)
EYS: Inaasahang mga taon ng pag-eeskwela(Mga taon na ang isang 5 taong gulang na bata ay gugugol ng kanyang edukasyon sa kanyang buong buhay)<br>
GNIpc: [[List of countries by GNI (PPP) per capita|Gross na pambansang sahod sa paridad na kapangyarihang bumili kada capita]]</small>
|}
 
== Ulat noong 2011==