Ekonomiya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
m Inalis ang binago ni 222.127.87.97, ibinalik sa huling bersyon ni Aghamsatagalog2011 |
|||
Linya 3:
Ang '''ekonomiya''' ay binubuo ng mga [[sistemang ekonomiko]] ng isang bansa o ibang area: ang [[trabaho]], [[puhunan (ekonomika)|puhunan]], at mga pinagkukunang lupain at ang [[pagmamanupaktura]], [[produksiyon]], [[pangangalakal]], [[distribusyon (ekonomika)|distribusyon]], at [[konsumpsiyon (ekonomika)|konsumpsiyon]] ng mga [[kalakal]] at serbisyo ng areang ito. Ang isang ibinigay na ekonomiya ay resulta ng isang proseso na sumasangkot sa [[ebolusyong teknolohikal]] nito, [[kasaysayan]], at [[panglipunang organisasyon]] gayundin ang [[heograpiya]] nito, pagkakaloob ng [[natural na mapagkukunan]] at [[ekolohiya]] bilang mga pangunahing paktor. Ang mga paktor na ito ay nagbibigay ng konteksto at nagtatakda ng mga kondisyon at parametro kung saan ang ekonomiya ay gumagana. Ang isang nakabatay sa [[pamilihan]]g ekonomiya ay maaaring mailarawan bilang pang-espasyong limitadong [[network na panlipunan]] kung saan ang mga kalakal at serbisyo ay malayang nalilikha at naipapalit ayon sa [[pangangailangan]](''demand'') at [[suplay (ekonomika)|suplay]] sa pagitan ng mga kalahok(mga ahenteng ekonomiko) sa pamamagitan ng [[barter]] o isang [[medium ng pagpapalit]] na may halagang [[kredito]] o [[debito]] na tinatanggap sa loob ng network. Ang kapital(puhunan) o trabaho ay maaaring gumalaw ng malaya sa buong mga lugar, industriya at mga negosyo sa paghahanap ng mas mataas na tubo, [[dibidende]], [[interes (ekonomika)|interes]], mga kompensasyon at mga benepisyo. Ang renta sa lupa ay naglalaan ng pangkalatang nakapirmeng pinagkukunang ito sa mga magkakatunggaling tagagamit. Ang kontemporaryong [[kapitalismo]] ay isang [[ekonomiyang pamilihan]] kung saan ang karamihan ng kapasidad ng produksiyon ay pag-aari o dinidirekta ng [[pribadong sektor]]. Ang papel ng pamahalaan ay limitado sa pagbibigay ng [[pagtatangol]] at panloob na seguridad, paglalapat ng [[hustisya]] at mga [[bilangguan]], paggawa ng mga [[batas]] at regulasyon, pagpapatupad ng mga [[kontrata]], batas at regulasyon, pagtutuwid ng mga imperpeksiyon sa pamilihan at mga kabiguan, pagsisiguro ng buong trabaho nang walang [[inplasyon]], pagtataguyod ng [[paglagong ekonomiko]] at pag-unlad, pagbibigay sa mga mahihirap, bata at matatanda, pagpoprotekta at pagtulong sa mga emerhensiya at mga natural na kalamidad, pagbibigay ng mga basikong oportunidad sa lahat ng mga kasapi ng lipunan, pagpipigil ng mga pang hinaharap na kalamidad at sakuna, at pagpupursigi ng mga pambansang layunin na itinatag ng pangkalahatang lipunan gaya ng proteksiyon ng kapaligiran at mga natural na mapagkukunan. Sa kabilang dako, ang tradisyonal na [[sosyalismo]] ay isang nakabatay sa utos na ekonomiya kung saan ang mga pamilihan at ang malayang pagpapalit ng mga kalakal at serbisyo gayundin din ang pagmamanupaktura, produksiyon, kalakalan at distribusyon ay pinapalitan o ginagawa ng isang sentral na pagpaplano ng pamahalaan at pag-aari ng estadong mga negosyo. Sa ekonomiyang ito, ang lahat ng mga pribadong may ari ng kapital(na tinatawag na kapitalista) at ng lupain(mga may ari ng lupain) ay hindi pinapayagan o pinagbabawalan at ang tanging pinapayagang pribadong pag-aari ay ng mga kalakal ng konsumpsiyon. Ang kapital at lupain ay itinatakda ng estado at ang galaw ng trabaho ay labis na nililimitahan. Walang mga [[tubo]], dibidende, interes o renta. Ang mga kompensasyon sa trabaho at mga benepisyo ay pinagpapasyahan ng mga sentral na nagpaplano. Ang pinakahuli na isang [[halong ekonomiya]] ay naglalaman naman ng mga elemento ng parehong kapitalismo at sosyalismo na nangangahulugang isang nakabatay sa pamilihang ekonomiya na may iba ibang digri ng sentral na pagpaplano ng pamahalaan at pag-aari ng estadong mga negosyo.
==Saklaw==
Sa kasalukuyan, ang saklaw ng mga larangan ng pag-aaral na sumusuri sa ekonomiya ay umiikot sa [[panlipunang agham]] ng [[ekonomika]] ngunit maaari ring kinabibilangan ng [[sosyolohiya]](''[[ekonomikong sosyolohiya]]''), [[kasaysayan]](''[[ekonomikong kasaysayan]]''), [[antropolohiya]](''[[ekonomikong antropolihiya]]'' at [[heograpiya]](
''[[ekonomikong heograpiya]]''). Ang mga praktikal na larangan na nauugnay sa mga gawaing pantao na kinasasangkutan ng [[produksiyon (ekonomika)|produksiyon]], [[distribusyon (ekonomika)|distribusyon]], [[kalakalan]], at [[konsumpsiyon (ekonomika)|konsumpsiyon]], ng mga kalakal at serbisyo bilang kabuuan ang [[inhinyerya]], [[pangangasiwa]], [[administrasyon ng negosyo]], [[nilalapat na agham]] at [[pinansiya]]. Ang lahat ng mga propesyon, trabaho, mga [[ahenteng ekonomiko]] o mga gawaing ekonomiko ay nag-aambag sa ekonomiya. Ang mga [[konsumpsiyon (ekonomika)|konsumpsiyon]], [[pagtitipid (pera)|pagtitipid]] at [[pamumuhunan]] ay nagbabagong mga sangkpat sa ekonomiya na tumutukoy sa markoekonomikong ekwilibrium. Mayroon tatlong mga pangunahing sektor ng gawaing ekonomiko: [[pangunahing sektor ng ekonomiya|pangunahin]], [[pangalawang sektor ng ekonomiya|pangalawa]], at [[tersiyaryong sektor ng ekonomiya|tersiyaryo]]. Dahil sa papapalagong kahalagahan ng sektor na pinansiyal sa mga modernong panahon, <ref>The volume of financial transactions in the 2008 global economy was 73.5 times higher than nominal world GDP, while, in 1990, this ratio amounted to "only" 15.3 ([http://www.wifo.ac.at/wwa/servlet/wwa.upload.DownloadServlet/bdoc/WP_2009_344$.PDF "A General Financial Transaction Tax: A Short Cut of the Pros, the Cons and a Proposal"], Austrian Institute for Economic Research, 2009)</ref> ang terminong ''tunay na ekonomiya'' ay ginagamit ng mga analista<ref>[http://blogs.wsj.com/marketbeat/2009/07/23/meanwhile-in-the-real-economy/ "Meanwhile, in the Real Economy"], ''[[Wall Street Journal]]'', July 23, 2009</ref><ref>[http://blogs.wsj.com/economics/2011/10/24/boes-haldane-bank-regulation-should-serve-real-economy/ "Bank Regulation Should Serve Real Economy"], ''Wall Street Journal'', October 24, 2011</ref> as well as politicians<ref>[http://blogs.wsj.com/washwire/2011/08/15/perry-and-romney-trade-swipes-over-real-economy/ "Perry and Romney Trade Swipes Over ‘Real Economy'"], ''Wall Street Journal'', August 15, 2011</ref> upang tukuyin ang bahagi ng ekonomiya na nauukol sa aktuwal na paglikha ng mga kalakal at serbisyo,<ref>[http://lexicon.ft.com/Term?term=real-economy "Real Economy"] definition in the ''Financial Times'' Lexicon</ref> na tila sinasalungat ng ekonomiyang papel o ang panig na pinansiyal ng ekonomiya,<ref>[http://glossary.econguru.com/economic-term/real+economy "Real economy"] definition in the Economic Glossary</ref> na nauukol sa pagbili o pagbebenta sa mga pamilihang pinansiyal. Ang alternatibo at pangmatagalang terminolohiya ay nagtatangi sa mga sukat ng ekonomiya na inihahayag sa mga halagang [[real versus halagang nominal (ekonomika)|real]](na isinaayos para sa [[inplasyon]] gaya ng [[tunay na GDP]], o sa mga halagang nominal(isinaayos para sa inplasyon).<ref>• Deardorff's Glossary of International Economics, search for ''[http://www-personal.umich.edu/~alandear/glossary/r.html#real real]''.<br/> • R. O'Donnell (1987). "real and nominal quantities," ''[[The New Palgrave: A Dictionary of Economics]]'', v. 4, pp. 97-98.</ref>
==Mga yugtong ekonomiko ng presedensiya==
Ang ekonomiya ay maaaring isaalang alang na umunlad sa pamamagitan ng mga sumusunod na yugto o digri ng presedensiya(''precedence'').
| |||