Tao: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Xqbot (usapan | ambag)
m r2.7.3) (Robot: Binabago ang ceb:Homo sapiens upang maging ceb:Tawo
Linya 54:
 
Ang '''tao''' ('''''Homo sapiens''''') ay isang [[primado]] ng pamilyang [[Hominidae]], at ang tanging nabubuhay na espesye ng henus na ''[[Homo]]''.<ref>{{cite journal |author=Goodman M, Tagle D, Fitch D, Bailey W, Czelusniak J, Koop B, Benson P, Slightom J |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |journal=J Mol Evol |volume = 30 |issue=3 |pages=260–266 |year=1990 |pmid=2109087 |doi=10.1007/BF02099995}}</ref><ref>{{cite web |title=Hominidae Classification |work=Animal Diversity Web @ UMich |url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html |accessdate=2006-09-25}}</ref><ref>{{L&S|homo|hŏmo}} {{L&S|sapiens|săpĭens}}, {{L&S|sapio|săpĭo|ref}}</ref> Ang mga tao ay nagmula sa [[Aprika]] kung saan ang mga ito ay umabot sa [[Anatomikong modernong mga tao|pagiging moderno sa anatomiya nito]] mga 200,000 taon ang nakalilipas at nagsimulang magpakita ng buong pagiging moderno sa pag-aasal mga 50,000 taon ang nakalilipas.<ref name="evolutionthe1st4billionyears">{{cite book|title=Evolution: The First Four Billion Years|author=McHenry, H.M|chapter=Human Evolution|editors=Michael Ruse & Joseph Travis|year=2009|publisher=The Belknap Press of Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03175-3|page=265}}</ref> Ang lipi ng tao ay nag-[[diberhenteng ebolusyon|na diberhente]] mula sa [[huling karaniwang ninuno]] kasama ng pinaka-malapit na nabubuhay nitong kamag-anak na [[chimpanzee]] mga limang milyong taon ang nakalilipas na nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa [[Australopithecus|Australopithecines]] at kalaunan ay sa henus ''Homo''.<ref>Tattersall, Ian & Jeffrey Schwartz. 2009. Evolution of the Genus Homo. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. Vol. 37: 67-92. DOI: 10.1146/annurev.earth.031208.100202</ref> Ang unang espesyeng ''Homo'' na lumisan sa [[Aprika]] ang ''[[Homo erectus]]'' na [[Homo ergaster|uring Aprikano]] na kasama ng ''[[Homo heidelbergensis]]'' ay itinuturing na agarang ninuno ng mga modernong tao.<ref>Antón, Susan C. & Carl C. Swisher, III. 2004. Early Dispersals of homo from Africa. Annual Review of Anthropology. Vol. 33: 271-296. DOI: 10.1146/annurev.anthro.33.070203.144024</ref><ref>Trinkaus, Erik. 2005. Early Modern Humans. Annual Review of Anthropology. Vol. 34: 207-30 DOI: 10.1146/annurev.anthro.34.030905.154913</ref> Nagpatuloy na sakupin o ikolonisa ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente na dumating sa [[Eurasya]] noong 125,000 hanggang 60,000 taon ang nakalilipas,<ref>{{cite web|url=http://www.sciencenews.org/view/generic/id/69197/title/Hints_of_earlier_human_exit_from_Africa |title=Hints Of Earlier Human Exit From Africa |doi=10.1126/science.1199113. |publisher=Science News |date= |accessdate=2011-05-01}}</ref><ref>Paul Rincon [http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12300228 Humans 'left Africa much earlier'] BBC News, 27 January 2011</ref> sa [[Australia]] noong mga 40,000 taon ang nakalilipas, sa [[Amerika]] mga 15,000 taon ang nakalilipas at sa mga malalayong isla gaya ng [[Hawaii]], [[Easter Island]], [[Madagascar]], at[[New Zealand]] sa pagitan ng mga taong 300 CE at 1280 CE. <ref name=Lowe>{{cite web|url=http://researchcommons.waikato.ac.nz/bitstream/10289/2690/1/Lowe%202008%20Polynesian%20settlement%20guidebook.pdf|title=Polynesian settlement of New Zealand and the impacts of volcanism on early Maori society: an update|last=Lowe|first=David J.|year=2008|publisher=University of Waikato|accessdate=29 April 2010}}</ref><ref>Tim Appenzeller, Nature [http://www.nature.com/news/human-migrations-eastern-odyssey-1.10560 Human migrations: Eastern odyssey] 485, 24–26 doi:10.1038/485024a 02 May 2012</ref> Noong mga 12,000 taon ang nakalilipas, ang mga tao ay nagsimulang magsanay ng sedentaryong agrikultura na [[domestikasyon]] ng mga [[halaman]] at [[hayop]] na pumayag para sa paglago ng [[kabihasnan]]. Ang tao ay kalaunang nagtatag ng iba't ibang mga anyo ng [[pamahalaan]], [[relihiyon]] at [[kultura]] sa buong mundo na nagpaisa ng mga tao sa loob ng isang rehiyon at tumungo sa pagpapaunlad ng mga estado at [[imperyo]]. Ang mabilis na pag-unlad ng pagkaunang pang-[[agham]] at [[medisina|medikal]] noong ika-19 at ika-20 siglo ay tumungo sa pagpapaunlad ng mga pinapatakbo ng gatong(fuel) na mga [[teknolohiya]] at napabuting kalusugan na nagsanhi sa populasyon ng tao na tumaas ng [[eksponente|eksponensiyal]]. Sa pagkalat sa bawat kontinente maliban sa [[Antarctica]], ang mga tao ay isang [[kosmopolitan]]ng espesye at sa 2012, ang populasyon ng daigdig ay tinatayang mga 7 bilyon.<ref name="popclock">{{cite web|url=http://www.census.gov/population/popclockworld.html|title=World Population Clock|work=Census.gov|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|accessdate=2012-09-15}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/11/01/world/united-nations-reports-7-billion-humans-but-others-dont-count-on-it.html?_r=1|title=U.N. Reports 7 Billion Humans, but Others Don’t Count on It|last=Roberts|first=Sam|date=31 October 2011|work=[[The New York Times]]|accessdate=2011-11-07}}</ref> Ang mga tao ay inilalarawan sa pagkakaroon ng [[ensepalisasyon|malaking]] [[utak]] na relatibo sa sukat ng katawan nito na may isang partikular na mahusay na [[neokorteks]], [[preprontal na korteks]] at [[lobong temporal]] na gumagawa sa mga ito na may kakayahan sa pangangatwirang abstrakto, wika, [[instrospeksiyon]], paglutas ng problema at kultura sa pamamagitan ng pagkatutong panlipunan. Ang kakayahang pang-isip na ito na sinamahan ng [[pag-aangkop]] sa lokomosyong [[bipedal]] na nagpapalaya sa mga kanya sa pagmamanipula ng mga bagay ay pumayag sa mga to na gumawa ng mas higit na paggamit ng kasangkapan kesa sa anumang mga ibang nabubuhay na espesye ng daigdig. Ang mga tao ang mga tanging nabubuhay na espesye ng hayop na alam na makagagawa ng apoy at pagluluto gayundin ang tanging mga espesyeng makapagdadamit sa kanilang at lumikha at gumamit ng maraming ibang mga teknolohiya at mga sining. Ang pag-aaral ng mga tao ang disiplinang pang-agham na [[antropolohiya]]. Ang mga tao ay walang katulad na labis na may kasanayan sa paggamit ng mga sistema ng komunikasyong simboliko gaya ng wika para sa paghahayag ng sarli, ang pagpapalit ng mga ideya at organisasyon. Ang mga tao ay lumilikha ng mga komplikadong mga istrakturang panlipunan na binubuo ng maraming mga nakikipagtulungan at nakikipagtunggaling mga pangkat mula sa pamilya at ugnayang kamag-anak hanggang sa mga estado. Ang mga interaksiyong panlipunan sa pagitan ng mga tao ay naglatag ng isang sukdulang maluwag na uri ng mga halaga, mga asal panlipunan, at mga [[ritwal]] na ang magkakasamang ang bumubuo ng basehan ng lipunang pantao. Ang mga tao ay kilala sa pagnananis ng mga ito na maunawaan at maimpluwensiyahan ang kapaligiran nito na naghahangad na ipaliwag at imanipula ang phenomena sa pamamagitan ng [[agham]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]] at [[relihiyon]].
 
 
MAKASARILI isang ugali ng tao.
Makasarili - Sarili lang ang iniisip. hindi binibigyan ng konsiderasyon ang kapakanan ng iba.
 
 
==Kasaysayan ng tao==
Line 59 ⟶ 64:
{{Main|Ebolusyon ng tao}}
{{seealso|Antropolohiya|Homo (henus)|Linyang panahong ng ebolusyon ng tao}}
 
 
 
 
Ang siyentipikong pag-aaral ng [[ebolusyon ng tao]] ay nag-aaral ng pag-unlad ng henus na ''[[Homo (genus)|Homo]]'' na nagsasagawa ng rekonstruksiyon ng [[diberhenteng ebolusyon|diberhensiya]]ng [[ebolusyon]]aryo ng lipi ng tao mula sa ibang mga [[hominini]](na pinagsasaluhang ninuno ng mga tao at mga [[chimpanzee]]), mga [[hominidae|hominid]](dakilang mga ape) at mga [[primado]]. Ang mga ''modernong tao'' ay inilalarawan bilang kabilang sa espesyeng ''Homo sapiens'' na sa spesipiko ay sa isang umiiral sa kasalukuyang subespesyeng ''Homo sapiens sapiens''.