Lumba-lumba: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Addbot (usapan | ambag)
mNo edit summary
Atn20112222 (usapan | ambag)
No edit summary
Linya 17:
}}
Ang mga '''lumba-lumba''' (mas kilala sa tawag na '''''dolphin''''' <nowiki>[</nowiki>[[Wikang Ingles|Ingles]]<nowiki>]</nowiki> o '''''delfín''''' <nowiki>[</nowiki>[[Wikang Kastila|Kastila]]<nowiki>]</nowiki>) ay mga [[mamalya]]ng pantubig na malapit na kamag-anakan ng mga [[balyena]] at mga [[posenido]] (Kastila: ''focénido'') o ''[[porpoise]]'' sa Ingles (mga lumba-lumbang may mga pangong ilong at bibig). Mayroong halos mga 40 espesye ng mga lumba-lumba sa loob ng 17 [[genera]]. Nagkakaiba-iba sila sa laki mula sa 1.2 metro (4 na piye) at 40 [[kilogramo]] (88 libra), katulad ng dolpin sa [[Maui]], [[Hawaii]]; hanggang sa 9.5 m (30 piye) at 10 [[tonelada]], katulad ng mga [[Orka]] o balyenang mamamatay (Ingles: ''killer whale''). Matatagpuan sila sa buong mundo, karamihan ang sa mga mabababaw na karagatan ng mga pitak pangkontinente. Mga kumakain ng karne (o [[carnivore|karniboro]]), at halos [[isda]] at mga [[pusit]] lamang. Ang [[Pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Lumba-lumbang pandagat|Delphinidae]] ang siyang pinakamalaki sa mga [[Cetacea]], at pinakakaylan lamang lumitaw. Lumitaw ang mga lumba-lumba nang may 10 milyong mga taon na ang nakalilipas, sa kapanahunang [[Miocene]]. Tinatanggap na ang mga dolpin na kabilang sa mga pinakamatatalinong hayop, at ang kanilang kadalasang maamong anyo at tila mapaglarong ugali ang sanhi ng kanilang kabantugan sa [[kalinangan]] ng mga [[tao]].
==Eboluyson==
 
{{main|Cetacea#Ebolusyon}}
Ang mga [[cetacean]] na mga [[balyena]], mga dolphin at mga [[porpoise]] ay mga inapo ng pamilyang artiodactyle na Raoellidae na mga [[mammal]] na panglupain na inilalarawan ng bungo ng [[even-toed ungulate]], balingkitang mga hita at tengang katulad sa mga sinaunang balyena.<ref>
Thewissen, J.G.M., Cooper, L.N., Clementz, M.T., Bajpai, S, & Tiwari, B.N. 2007. Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India. Nature 450: 1190–1195.</ref> Ang pinagmulang panglupain ng mga [[cetacean]] ay pinapakita ng kanilang paghinga mula sa ibabaw ng katubigan sa pamamagitan ng kanilang [[baga]], ang mga buto ng kanilang mga palikpik na tulad sa mga hita ng mga mammal na panglupain at ang kanilang mga [[bestihiyal]] na likurang hita na namana sa kanilang mga ninunong panglupain na may apat na hita.
== Pinagmulan ng pangalan ==
Hinalaw ang pangalang '''dolpin''' mula sa matandang wikang [[Griyego]]ng ''delphís'', na may kaugnayan sa salitang Griyegong ''delphys'' ({{polytonic|δελφυς}}) o [[sinapupunan]]. Samakatuwid, ang pangalan ng hayop na ito ay maaaring isalin bilang "isdang may sinapupunan".<ref>The American Heritage® Dictionary of the English Language (Talatinigan sa Wikang Ingles ng Pamanang Amerikano), Pang-apat na edisyon, [http://dictionary.reference.com/browse/Dolphin Pinasok na lahok (''online entry'') ay nasa Dictionary.com], kinuha noong [[Disyembre 17]], --~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~--~~~~.</ref> Nadala ang pangalan sa pamamagitan ng salitang ''delphinus'' ng wikang [[Latin]], ng ''dolfinus'' ng [[Wikang Latin|Gitnang Latin]] at ng ''daulphin'' ng [[Wikang Pranses|Matandang Pranses]], na muling gumamit ng mga titik na ''ph'' sa loob ng salita.