Balyena: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
m Inalis ang binago ni 113.29.215.205, ibinalik sa huling bersyon ni Atn20112222
No edit summary
Linya 1:
{{Taxobox
| name = BalyenaConnor Sean Lynch
| fossil_range = {{Fossil range|50|0}}<small>[[Eoseno]]&nbsp;– [[Kamakailan]]</small>
| image = Eubalaena glacialis with calf.jpg
| image_size = 300px
| image_caption = MgaConnor [[North Atlantic right whale]], inaand his girlfriend before they atbroke calfup
| regnum = [[Animal]]ia
| phylum = [[Chordate|Chordata]]
Linya 11:
| ordo = [[Cetacea]]
}}
Ang mga '''balyena''', '''tandayag''', o '''tindayag''' (Ingles: ''whale'')<ref name="TE"> [[English, Leo James]]. ''Diksyunaryong Tagalog-Ingles'', Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng ''National Book Store'', may 1583 na mga dahon, ISBN 971-91055-0-X</ref> ay mga malalaking [[mamalya]]ng pantubig. Kabilang sila sa mga ''[[cetacean]]'' o ''[[cetacea]]'' na hindi mga [[lumba-lumba]]. Bagaman may salitang ''whale'' sa mga pangalang Ingles ng mga [[orka]] (Ingles: ''killer whale'') at ''[[pilot whale]]'', hindi mga tunay na balyena ang mga ito, sapagkat kabilang sila sa pang-agham na klasipikasyon ng mga lumba-lumba. Tinatawag ding mga ''[[dambuhala]]'' ang mga ito.<ref name=JETE>{{cite-JETE|Dambuhala, balyena, isdang balyena}}, pahina 406.</ref>
==Ebolusyon==
{{main|Cetacea#Ebolusyon|l1=Ebolusyon ng mga cetacean}}
Ang lahat ng mga [[cetacean]] kabilang ang mga balyena, mga [[dolphin]], at mga [[porpoise]] ay mga inapo ng mga [[mammal]] na may apat na hita na nakatira sa lupain ng orden na [[Artiodactyl]] ([[even-toed ungulate]]). Ang pareho ay nauugnay sa extinct na [[semi-akwatiko]]ng tulad ng usang ungulate na [[Indohyus]] na kanilang pinagsangahan o pinaghiwalayan noong mga 54 milyong taon.<ref name=science_news>{{cite web
| url = http://www.sciencedaily.com/releases/2007/12/071220220241.htm
| title = Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors
| accessdate = 2007-12-21
| author = Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy
| publisher = ScienceDaily
}}</ref><ref name="Ancestors_Tale">{{cite book
| first = Richard
| last = Dawkins
| authorlink = Richard Dawkins
| title = [[The Ancestor's Tale|The Ancestor's Tale, A Pilgrimage to the Dawn of Life]]
| publisher = Houghton Mifflin Company
| location = Boston
| year = 2004
| isbn = 0-618-00583-8 }}</ref>
Ang mga primitibong cetacean na ito ay malamang na unang pumunta sa karagatan noong mga 50 milyong taon at naging buong pantubig pagkatapos ng mga 5-10 milyong taon. <ref>{{cite news
|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/1974869.stm
|title=How whales learned to swim
|publisher=BBC News
|date=8 May 2002
|accessdate=2006-08-20}}</ref> Ang kanilang mga katangian ay kalaunang naging angkop para sa pagtira sa kapaligirang pantubig. Kabilang sa [[ebolusyon]]g ito ang paglipat ng mga bukasan ng ilong sa tuktok ng [[cranium]], pagliit at hindi pagunlad ng mga [[likurang hita]], ang pagbabago ng mga harapang hita sa mga flipper at paglago ng mga fluke sa buntot.
[[File:Mystice pelvis (whale).png|330px|thumb|center|Ang kalansay ng [[Bowhead whale]] na may mga likurang hita at istruktura ng butong pelbiko na nakabilog sa pula. Ang istrukturang butong ito ay nananatiling nasa loob sa buong buhay ng isang species.]]
[[File:Ambulocetus BW.jpg|thumb|right|220px|''[[Ambulocetus]] natans'' – isang primitibong cetacean]]
==Anatomiya==
Ang mga balyena ay humihinga sa pamamagitan ng mga [[blowhole]]. Ang mga balyenang baleen ay may dalawa nito samantalang ang mga may-ngiping balyena ay may isa. Ang mga ito ay matatagpuan sa tuktok ng ulo na pumapayag sa hayop na manatiling halos nakalubog habang humihinga. Ang paghinga ng mga balyena ay kinasasangkutan ng pagpapatalsik ng sobrang tubig mula sa blowhole na bumubuo ng pataas na spout. Ito ay sinusundan ng paghinga ng hangin tungo sa kanilang mga [[baga]]. Ang mga hugis ng spout ay iba iba sa iba't ibang mga species ng balyena at makakatulong sa pagtukoy nito.
 
FATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFATFAT
Ang mga katangiang mammalian ng mga balyena ang pagkakaroon ng [[mainit na dugo]], paghinga sa pamamagitan ng kanilang mga [[baga]], pagsuso ng mga supling sa [[suso]] ng kanilang magulang, pagkakaroon ng balahibo ngunit kaunti. Ang isang paraan ng pagtatangi ng isang balyena mula sa isang [[isda]] ang hugis ng kanilang buntot. Ang mga buntot ng mga isda ay bertikal at gumagalaw ng gilid sa gilid kapag lumalangoy. Ang mga buntot ng mga balyena ay tinatawag na fluke na horisontal at gumagalaw ng taas baba kapag lumalangoy dahil ang mga [[spine]] ng mga cetacea ay nakabaluktot sa parehong paraang tulad sa spine ng mga [[tao]].
 
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{English2|Whale}}
 
[[Kategorya:Balyena]]
[[Kategorya:Leviatan]]
[[Kategorya:Cetacea]]
 
{{Link FA|he}}
 
[[bg:Кит (биология)]]
[[bn:তিমি]]
[[bs:Kit]]
[[ca:Balena]]
[[chr:ᎤᏔᎾ ᎠᏣᏗ]]
[[cu:Китъ]]
[[cy:Morfil]]
[[el:Φάλαινα]]
[[gd:Muc-mhara]]
[[hak:Kîn-ǹg]]
[[hi:व्हेल]]
[[ht:Balèn]]
[[io:Baleno]]
[[iu:ᐊᕐᕕᒃ]]
[[jv:Iwak lodan]]
[[kbd:Джейхэр]]
[[ln:Mondɛ́lɛ́ (nyama)]]
[[mi:Ika moana]]
[[mk:Кит]]
[[ml:തിമിംഗലം]]
[[mn:Халим]]
[[ms:Paus (mamalia)]]
[[my:ငါးဝန်]]
[[nah:Huēyimichin]]
[[nso:Leruarua]]
[[ps:نهنګ]]
[[sah:Хаалым балык]]
[[su:Lauk Paus]]
[[ur:حوت]]
[[xal:Тул]]