Anatomiya ng tao: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Legobot (usapan | ambag)
m Bot: Migrating 70 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q3999 (translate me)
m orthography, replaced: ksyon → ksiyon (3) using AWB
Linya 1:
[[Talaksan:Human skeleton diagram.png|thumb|150px|Talaan ng mga buto ng kalansay ng tao.]]
Ang '''anatomiya ng tao''' ay ang maka-agham na pag-aaral ng [[morpolohiya]] ng may-gulang na katawan ng [[tao]].<ref name = "intro HGray">{{cite web | url=http://www.bartleby.com/107/1.html| title= Dahon ng pagpapakilala, "Anatomy of the Human Body" (Anatomiya ng Katawan ng Tao). Henry Gray. Pang-20 edisyon. 1918|accessdaymonthaccessdate = 27 Marso| accessyear = 2007}}</ref> Hinati-hati ito sa mga bahaging [[magaspang na anatomiya]] (''gross anatomy'') at [[mikroskopikong anatomiya]] (''microscopic anatomy'').<ref name = "intro HGray"/> Ang magaspang na anatomiya (na tinatawag ding topograpikong anatomiya, anatomiyang rehiyonal, o antropotomiya) ay ang pag-aaral ng mga istrukturang pang-anatomiya na makikita ng mga mata na hindi tinutulungang ng mga kagamitang katulad ng salamin o [[mikroskopo]].<ref name = "intro HGray"/> Ang mikroskopikong anatomiya ay ang pag-aaral ng mga maliliit na istrukturang anatomikal sa tulong ng mga mikroskopo, na kinabibilangan ng [[histolohiya]] (ang pag-aaral ng organisasyon ng mga tisyu),<ref name = "intro HGray"/> at ng [[sitolohiya]] (ang pag-aaral ng mga selula).
 
Sa ilan sa mga aspeto ng anatomiya ng tao, may kaugnayan ito sa [[embriyolohiya]], [[pinaghahambing na anatomiya]] at [[pilohenetika]] (o [[pinaghahambing na embriyolohiya]]),<ref name = "intro HGray"/> dahil sa magkakaparehong ugat sa [[ebolusyon]]; halimbawa, namamalagi pa sa katawan ng tao ang mga isinaunang segmento ng mga parisan na nakatanghal sa lahat ng mga [[bertebrado]] na may inuulit na mga payak na pangkat, na natatanging magigisnan sa gulugod at sa kulungang-tadyang, at maaaring bakasin mula sa mga isinaunang mga embriyo.
Linya 6:
Binubuo ng mga sistema ang katawan ng tao, na binubuo ng mga [[organo]] na binubuo naman ng [[tisyu]], na siya namang binubuo ng [[selula]] at [[tisyung pandugtong]].
 
Sinasabing ang [[kasaysayan ng anatomiya]], sa loob ng matagal na panahon, sa patuloy na pag-unawa sa mga tungkulin ng mga organo at istruktura sa loob ng katawan. Malaki ang ipinagbuti ng mga pamamaraan, na tumalon mula sa mga eksaminasyon ng mga [[hayop]] na lumalagos sa paghiwa (diseksyondiseksiyon) ng mga inimbak o preserbadong patay na mga katawan ng tao hanggang sa masalimuot na mga pamamaraang pangteknolohiya na sumulong at napabuti sa loob ng [[ika-20 siglo]].
 
==Mga pag-aaral==
[[Talaksan:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|left|thumb|150px|Ang ''[[Vitruvius|Vitruvian]] Man'' (o Taong Vitruvian) ni [[Leonardo da Vinci]].]]
Sa pangkalahatan, ang mga mag-aaral sa larangan ng pagiging [[manggagamot]], [[pisyoterapista]], [[nars]], [[radyograper]], [[mangguguhit]], at ng ilang mga agham pang-biyolohiya, ay natututuhan ang magaspang o panlabas na anatomiya at mikroskopikong anatomiya mula sa kanilang mga modelo, mga iskeleton, mga aklat, mga ginuhit na larawan, mga litrato, mga panayam at mga sariling-pagaaral. Maaaring tulungan ang pag-aaral ng mikroskopikong anatomiya o [[histolohiya]] sa pamamagitan ng mga maparaang karanasan sa pagtingin sa mga preparasyong histolohikal (''slides'' o mga halimbawang tisyu na nakapaloob sa maliit na salamin at tinitingnan sa ilalim ng mga tubong pansilip ng isang [[mikroskopo]]); at bilang karagdagan, ang mga estudyante ng panggagamot ay karaniwan natututunan ang magaspang na anatomiya sa pamamagitan ng mga mapamaraang karanasan sa paghihiwa (diseksyondiseksiyon) at pagsusuri ng mga walang-buhay na katawan ng tao. Kailangan ang tahasang pagkadalubhasa ng anatomiya ng mga duktor na mediko, lalo na ang mga [[siruhano]], at ang mga duktor na nagtatrabaho sa mga espesyalidad na pang-diagnostiko o pag-alam ng mga sanhi ng mga karamdaman, katulad ng [[histopatolohiya]] at [[radyolohiya]].
 
Mga nakatutulong na panimulang karagdagang agham ang anatomiya ng tao, [[pisyolohiya]] at [[biokemistriya]], na karaniwang itinuturo sa mga estudyante ng medisina sa kanilang unang taon sa paaralan ng medisina. Maituturo ang anatomiya ng tao sa pamamaraang rehiyonal o sistematiko;<ref name = "intro HGray"/>. Ang rehiyonal na pagtuturo ay ang pag-aaral ng mga rehiyon ng katawan katulad ng [[ulo]] at [[dibdib]], at ang sistematikong pag-aaral naman ay ang tiyakang pag-aaral ng mga sistema ng katawan katulad ng [[sistemang nerbyos]] o ng [[sistemang pangrespirasyon]] (o panghinga). Muling isinaayoas ang pinakamahalagang aklat pang-anatomiya, ang [[Gray's Anatomy]] (Anatomiyang isinulat ni Gray), mula sa presentasyong maka-sistemang pag-aaral hanggang sa pormat na maka-rehiyong pag-aaral<ref>{{cite web |url= http://www.us.elsevierhealth.com/product.jsp?isbn=0443071683| title=Pahina ng tagapaglathala ng ''Gray's Anatomy''. Pang-39 edisyon (Estados Unidos). 2004. ISBN 0-443-07168-3|accessdaymonthaccessdate = 27 Marso | accessyear = 2007}}</ref> bilang tugon sa makabagong mga pamamaraan ng paglilinang.
 
===Kalupunan batay sa kinalalagyan sa katawan (grupong rehiyonal)===
Linya 29:
*[[Sistemang endokrina]]: para sa pakikipag-ugnayang panloob sa katawan sa pamamagitan ng mga [[hormone|hormon]] na nilikha ng mga [[glandulang endokrin]] katulad ng [[hypothalamus|hipotalamus]], [[pituitary gland|putwitaryo]], [[pineal gland|pineal]], [[thyroid gland|thyroid]], [[parathyroid gland|parathyroid]], at [[adrenal gland|adrenal]].
*[[Sistemang integumentaryo]]: na kinabibilangan ng [[balat]], mga [[buhok]] at mga [[kuko]]
*[[Sistemang limpatiko]]: mga kayariang kasangkot sa paglilipat ng [[lymph|tubig-tubig]] o [[lymph|tubig-buko]] sa pagitan ng mga tisyu at agusan ng dugo, ang mga [[lymph|tubig-buko]] at mga [[lymph node|buko]] at [[lymph vessel|sisidlan ng tubig-buko]] na nagdadala nito, kabilang ang [[Immune system|sistemang pangliway]] o [[Immune system|sistemang pang-iwas-karamdaman]] na nagsasanggalang laban sa mga ahente o sugo ng kapaligiran na nakapagdudulot ng mga sakit (sa pamamagitan ng mga [[leukocyte]]), mga [[tonsil]], mga [[adenoid]], [[thymus]], at [[spleen|pali]].
*[[Sistemang muskular]]: para sa pagkilos at paggalaw sa pamamagitan ng mga [[masel|laman]].
*[[Sistemang nerbiyos]]: para sa pagtitipon, paglilipat at pagsusuri ng mga impormasyon sa pamamagitan ng [[utak]], [[kurdong panggulugod]], [[peripheral nerve|litid na periperal]], at mga [[nerve|litid ng sistemang nerbyos]].
*[[Sistemang reproduktibo]]: ang mga [[sex organ|kasangkapang pangkasarian]], katulad ng mga [[ovary|obaryo]], mga [[Fallopian tube|tubong Fallopian]], [[uterus|matris]], [[puki]], mga [[mammary gland|glandulang mamarya]], [[bayag]], [[vas deferens]], [[seminal vesicle|besikulong seminal]], [[prostate|prostata]], at [[titi]].
*[[Sistemang respiratoryo]]: mga kasangkapang ginagamit para sa paghinga, tulad ng [[pharynx]], [[larynx]], [[trachea]], [[bronchi]], mga [[baga]], at [[thoracic diaphragm|dayapram ng toraks]].
*[[Sistemang pangsangkabutuhan]]: para sa suportang pangkayarian at proteksyonproteksiyon sa pamamagitan ng mga [[buto]], [[cartilage|kartilahiyo]], mga [[ligamento]] at mga [[tendon]].
*[[Sistemang yurinaryo]]: mga [[kidney|bato]], mga [[ureter]], [[urinary bladder|pantog]] at [[urethra]] na kasangkot sa pagtatama sa timbang ng mga pluido, [[electrolyte]], at pagpapalalabas ng ihi. Sa mas malawakang pag-uuri ang sistemang ito ay kabilang sa [[Excretory system|sistemang ekskretoryo]].
*[[Sistemang ekskretoryo]] - sistemang panglinis ng katawan.
Linya 42:
{| cellspacing="8" cellpadding="0" style="width:100%; background-color:#FAF5E6; border:2px solid #E5D4A1;"
|-
|width="410" valign=top|[[Talaksan:Human_body_featuresHuman body features-nb.svg|400px]]
|valign=top|
<big>'''Banghay ng anatomiya ng tao'''</big><br/>
Linya 54:
7. [[Puson]], [[Balakang]]<br/>
8. [[Organong seksuwal]]<br/>
9. [[Titi]], [[Bayag]], [[Supot ng bayag]] o [[Puki]], [[Tinggil]]<br/>
* [[Paa]]:
10. [[Hita]]<br/>
Linya 60:
12. [[Binti]], [[Lulod]]<br/>
13. [[Bukung-bukong]]<br/>
14. [[Talampakan]], [[Sakong]], [[Daliri sa paa]]<br/>
* [[Kamay]]:
15. [[Bisig]]<br/>
Linya 124:
{{English2|Human anatomy}}
 
[[KaurianKategorya:Anatomiya ng tao]]