Unyong Europeo: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Legobot (usapan | ambag)
m Bot: Migrating 179 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q458 (translate me)
m orthography: -nsya- > -nsiya- using AWB
Linya 1:
{{Infobox Unyong Europeo}}
 
Ang '''Unyong Europeo (UE)''', na kilala rin bilang '''Samahang Europeo''' o '''Kaisahang Europeo''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''European Union'' o ''EU'') ay isang [[Supranasyonalismo|supranasyonal]] at [[Intergubernamentalismo|intergubernamental]] na [[Unyong pampolitika|unyon]] ng 27 [[kalayaan|malaya]] at [[demokrasya|demokratikong]] [[Mga estadong-kasapi ng Unyong Europeo|bansang-kasapi]]. Ang Unyong Europeo ay ang pinakamalaking [[kompederasyon]] ng mga malayang estado, na itinatag sa ilalim ng pangalang iyon noong 1992 &nbsp;ng Kasunduan sa Pagkakaisa ng Europa (ang [[Tratado ng Maastricht]]). Subali't, maraming mga aspekto ng Unyon ay namalagi na bago ng araw na iyon sa pamamagitan ng isang serye ng mga sinundang relasyon na bumabalik sa 1951.<ref name="EU Panorama">"[http://europa.eu/abc/panorama/index_en.htm Panorama of the European Union]", Europa. Retrieved 20 MayMayo 2006.</ref>
 
Ang Unyon sa kasalukuyan ay may isang karaniwang [[nag-iisang kalakalan]] na binubuo ng isang [[unyong pang-adwana]], isang [[euro|nag-iisang salapi]] na pinamamahala ng [[Europeong Bangko Sentral]] (sa ngayon ay inaangkin ng 13 &nbsp;ng 27 mga estadong-kasapi), isang [[Karaniwang Patakarang Pansaka]], isang karaniwang patakarang pang-kalakalan, at ng isang [[Karaniwang Patakarang Pampalaisdaan]].<ref>[http://europa.eu/pol/singl/index_en.htm Activities of the EU — Internal market], Europa. Retrieved 20 MayMayo 2006.</ref> Isang [[Karaniwang Patakarang Panlabas at Panseguridad]] ay itinatag rin bilang ikalawa sa mga [[tatlong haligi ng Unyong Europeo]]. Ang [[Kasunduang Schengen]] ay nagpaalis ng mga kontrol sa pasaporte para sa ilang mga estadong-kasapi, at ang pagsusuring pang-adwana ay inalis rin sa maraming mga interyor na hangganan sa UE, na gumawa sa isang ekstento isang nag-iisang espasyo ng mobilidad para sa mga [[Pagkamamamayan sa Unyong Europeo|mamamayan ng UE]] na manirahan, mag-biyahe, mag-trabaho at mamuhunan.<ref>"[http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/freetravel/frontiers/fsj_freetravel_schengen_en.htm Abolition of internal borders and creation of a single EU external frontier]", Europa. Retrieved 20 MayMayo 2006.</ref>
 
Ang mga pinakamahalagang institusyon ng UE ay nagsasama ng [[Sangguniang Europeo]], ang [[Lupong Europeo]], ang [[Hukumang Europeo ng Katarungan]], ang [[Batasang Europeo]], ang [[Konsehong Europeo]], at ang [[Europeong Bangko Sentral]]. Ang mga pinanggalingan ng Parlamentong Europeo ay bumabalik sa dekadang 1950 at ng mga nagtatatag ng tratado, at mula sa 1979 ang mga miyembrong nito ay inihahalalal ng mga taong kanilang kinakatawan. Kada limang taon nagkakaroon ng halalan kung saan ang mga naka-rehistrong mamamayan ng UE ay maaaring bumoto.
Linya 11:
== Kasaysayan ==
=== Pamayanang Europeo ng Karbon at Asero ===
[[Talaksan:Schuman_DeclarationSchuman Declaration.jpg|left|thumb|Gumagawa ng [[Pahayag ni Schuman|panukala]] si [[Robert Schuman]] ng Pamayanang Karbon at Asero noong 1950]]
Isa sa mga unang nagtagumpay na panukala para sa Kooperasyong Europeo ay ang pagkakaroon ng Pamayanang Europeo ng Karbon at Asero noong 1951. Ito ay naging layunin upang mamahala ang mga industriya ng [[karbon]] at [[asero]] ng mga bansang-kasapi, ang namumunong [[PransyaPransiya]] at [[Alemanya|Kanlurang Alemanya]]. Ito rin ay naging layunin kung saan nangyari ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] sa pagitan nila, na ang karbon at bakal ay mga punong kasangkapan para sa matinding digmaan. Ang mga ibang kasaping nagtatag ay [[Italya]] at ang mga bansang [[Benelux]]: ang [[Belhika]], [[Olanda]], at [[Luxembourg]].<ref name="Europa History 1945-1959">{{cite web |title=A peaceful Europe - the beginnings of cooperation |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/1945-1959/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref>
 
=== Mga Pamayanang Europeo ===
Linya 29:
Pagkatapos ng pagbagsak ng [[Kurtinang Bakal]], and dating [[Alemanya|Silangang Alemanya]] ay naging bahagi ng Pamayanan kasabay ng pagkakaisa sa isang Alemanya.<ref name="Europa History 1980-1989">{{cite web |title=1980-1989 The changing face of Europe - the fall of the Berlin Wall |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/1980-1989/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref> Nang lumalawak patungong [[Silangang Europa]] bilang bahagi ng usapan, pinayangan ang [[pamantayang Copenhagen]] para sa mga kandidatong-kasapi ng Unyong Europeo.
 
Ang [[Kasunduan ng Maastricht]] ay naging ganap nang lubos noong [[Nobyembre 1]], [[Nobyembre 1993]].<ref>{{cite web |title=Treaty of Maastricht on European Union |url=http://europa.eu/scadplus/treaties/maastricht_en.htm |work=Activities of the European Union |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-10-20}}; {{cite book |last=Craig |first=Paul |coauthors=Grainne De Burca , P. P. Craig |title=EU Law: Text, Cases and Materials |edition=4th ed. |year=2006 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=978-0-19-927389-8 |pages=15}}</ref> Ipinakilala ang salitang Unyong Europeo at itinatag ang [[Tatlong haligi ng Unyong Europeo|tatlong haligi]] nito. Ang salitang Pamayanang Europeo ay tinutukoy sa unang haligi na nakilala na dating Mga Pamayanang Europeo. Ang ikalawa at ikatlong haligi ay may kapakanan sa [[patakarang panlabas]] at [[ugnayang pantahanan]], na may higit na antas na malapagitang-pamahalaan ng pagkikiisa. Sa wikang kolokyal, ang salitang Unyong Europeo ay ipinalit sa salitang ''Pamayanang Europeo''. Ang kanyang bakas bilang pangalan ng unang haligi ay ipapawalang-bisa sa sistemang haligi kung ang [[Kasunduan ng Lisbon]] ay magiging ganap.
 
Sumanib ang mga bansang [[Austria|Awstrya]], [[Sweden|Suwesa]] at [[Finland]]ya noong 1995. Binago ng [[Kasunduan ng Amsterdam]] ang kasunduang Maastricht noong 1997 sa mga bahagi tulad ng demokrasya at patakarang panlabas. Ang Amsterdam ay nasundan ng [[Kasunduan ng Nice]] noong 2001, na may pagbabago sa mga kasunduang Roma at Maastricht na payagan ang UE na gampanan sa pagpapalawak mula sa silangan.
Linya 35:
Noong 2002, ipinagtibay ng labindalawang bansang-kasapi ang [[euro]] bilang isang pananalapi. Mula't sapul, ang [[Eurosona]] ay lumawak upang mapalibot ang labinlimang bansa. Noong 2004, namasdan ang pagpapalawak ng UE nang sumanib ang mga sampung bagong bansa na nagmumula sa [[Hanay Pansilangan]].<ref name="Europa History 2000">{{cite web |title=A decade of further expansion |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/abc/history/2000_today/index_en.htm |accessdate=2007-06-25}}</ref> Pagkalipas ng talong taon, sumanib ang dalwang bansa, [[Bulgarya]] at [[Romania|Rumania]].<ref name="Europa History 2000"/>
 
Ang isang kasunduan na nakapaglikha ng saligang-batas para sa UE ay nalagdaan sa [[Rome|Roma]] noong 2004, tangkaing palitan ang lahat ng mga dating kasunduan sa iisang dokumento. Subali't hindi natuloy ang pagpapatunay nang tumanggi ang mga botanteng Pranses at mga Olandes sa mga [[reperendum]]. Noong 2007, pinayagan na mapalitan ang panukalang-batas sa bagong [[Kasunduang Reporma]], na mas mabuting baguhin na lamang kaysa mapalitan ang mga umiiral na kasunduan. Nilagdaan ang kasunduang ito noong [[Disyembre 13]], [[Disyembre 2007]] sa [[Lisbon]] at kinilala bilang [[Kasunduan ng Lisbon|Kasunduang Lisbon]] at mapapalaganap ito sa Enero 2009.
 
== Mga bansang-kasapi ==
Linya 41:
Upang sumapi sa UE, kailangang makamtan ng bansa ang [[pamantayang Copenhagen]] na isinulat sa 1993 Sangguniang Europeo ng [[Copenhagen]]. Kailangan nilang magpanatili ng matatag na demokrasya na may paggalang sa [[karapatang pantao]] at ang [[tuntunin ng batas]]; isang masigasig na kalakalang ekonomiya na may kakayahang makipagpaligsahan sa loob ng UE; at ang pagtanggap ng mga obligasyon bilang kasapi, kasama ang batas ng UE. Tungkulin ng [[Sangguniang Europeo]] na magsuri ng mga katuparan sa pamantayan ng isang bansa.<ref name="Accession Criteria">{{cite web |title=Accession criteria (Copenhagen criteria) |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/scadplus/glossary/accession_criteria_copenhague_en.htm |accessdate=2007-06-26}}</ref>
 
Ang Unyong Europeo ay binubuo ng 27 [[Kalayaan|malalayang]] [[bansa]] na nakikilala bilang mga bansang-kasapi: [[Alemanya]], [[Austria]], [[Belhika]], [[Bulgarya]], [[Dinamarka]], [[Espanya]], [[Estonya]], [[Gresya]], [[Republika ng Irlanda|Irlanda]], [[Italya]], [[Latbiya]], [[Litwaniya]], [[Luxembourg]], [[Malta]], ang [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]], [[Olanda]], [[Pinlandiya]], [[Polonya]], [[Portugal]], [[PransyaPransiya]], [[Rumanya]], [[Slovakia]], [[Slovenia]], [[Suwesya]], ang [[Republikang Tseko]], [[Tsipre]] at [[Unggarya]].<ref>{{cite web |title=European Countries |url=http://europa.eu/abc/european_countries/index_en.htm |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-09-05}}</ref>
 
Mayroong tatlong opisyal na bansang-kandidato, [[Croatia]], ang Dating Republikang Yugoslav ng [[Republika ng Masedonya|Masedonya]], at [[Turkiya]]; ang mga kanlurang Balkan na bansang [[Albanya]], [[Bosnia at Herzegovina]], [[Montenegro]], at [[Serbya]] ay opisyal na nakilala bilang mga kandidatong may potensyalpotensiyal.<ref name="Europa Enlargement">{{cite web |title=European Commission - Enlargement - Candidate and Potential Candidate Countries |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://ec.europa.eu/enlargement/countries/index_en.htm |accessdate=2007-06-26}}</ref>
 
Ang mga apat na bansa ng Kanlurang Europa na piniling huwag nang sumanib sa UE ay bahagyang may tungkulin sa ekonomiya at mga alituntunin ng UE: [[Iceland]], [[Liechtenstein]], at [[Noruwega]] na bahagi ng mga bansa ng [[isahang kalakalan]] sa pamamagitan ng [[Espasyong Ekonomikong Europeo]], at ang [[Suwisa]] na may magkatulad na ugnayan sa pamamagitan ng mga kasunduang [[Bilateralismo|bilateral]].<ref name="CH">{{cite web |title=The EU's relations with Switzerland |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://ec.europa.eu/external_relations/switzerland/intro/index.htm |accessdate=2007-09-16}}</ref> Ang mga maliliit na bansa na may kaugnayan sa UE tulad ng [[Monaco]], [[San Marino]], at [[Lungsod ng Vatican|Lungsod ng Vatikan]] ay kabilang sa paggamit ng [[euro]] at iabng kooperasyon.
Linya 55:
</imagemap>
 
Ang UE ay nakabatay sa mga serye ng mga kasunduan na nakapagbuo ng pangkasalukuyang istruktura sa pamamagitan ng mga sunud-sunod na karagdagan at mga susog.<ref>{{cite web |title=Sources of EU law |url=http://ec.europa.eu/ireland/general_information/legal_information_and_eu_law/sources_eu_law/index_en.htm |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-09-05}}</ref> Tiniyak ng mga kasunduan ang malawak na mithiing pampatakaran ng organisasyon at itinatag ang mga institusyon na may kapangyarihang naaayon sa batas na kinakailangan upang isakatuparan ang mga mithiing ito, kabilang ang kakayahan upang isabatas ang lehislasyon<ref name="art249 Rome">{{cite web |title=European Community consolidated treaty, (article 249, provisions for making regulations) |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2006/ce321/ce32120061229en00010331.pdf |author=[[EUR-Lex]] |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |accessdate=2007-11-08}}</ref> na makakapagbago nang tuwiran ang lahat ng mga bansang-kasapi at ang kanilang mga naninirahan (ang prinsipyo ng '[[tuwirang dulot]]').<ref name="Direct Effect">Alinsunod sa prinsipyo ng [[Law of the European Union#Direct effect|tuwirang Sanhi]] na unang lumuhog sa pasiya ng Hukuman ng Katarungan{{cite court |litigants=Van Gend en Loos v. Nederlanse Administratie Der Belastingen |reporter=Eur-Lex |court=European Court of Justice |date=1963 |url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61962J0026:EN:HTML}}. Tingnan sa: Craig and de Búrca, ch. 5.</ref> Ang mga pambansang hukuman ay nagpapatupad ng mga kasunduan ng UE at ang mga batas na inaakto sa ilalim nila. Sa kaso ng pagsasalungat kung saan ang batas na nanggaling sa lehislasyong UE na nakakapagbangga sa isa pang pambansang batas, ang batas ng UE ay isinasaalang-alang upang mahawakan ang karapatang mabigyan ng kahalagahan (prinsipyo ng 'Kataasan').<ref name="Supremacy">Alinsunod sa prinsipyo ng [[Law of the European Union#Supremacy|Kataasan]] na itinatag ng ECJ sa Kaso 6/64, ''Falminio Costa v. ENEL'' [1964] ECR 585. Tingnan sa Craig and de Búrca, ch. 7. Tingnan din sa: [[Factortame case|''Factortame Ltd. v. Secretary of State for Transport (No. 2) [1991] 1 AC 603'']], ''Solange II'' (''Re Wuensche Handelsgesellschaft'', BVerfG decision of 22 Oct.Oktubre 1986 [1987] 3 CMLR 225,265) and ''Frontini v. Ministero delle Finanze'' [1974] 2 CMLR 372; ''Raoul George Nicolo'' [1990] 1 CMLR 173.</ref> Ang mga pasiya higgil sa lehislasyong UE ay maaaring masangguni sa [[Hukumang Europeo ng Katarungan]] sa pamamagitan ng mga pambansang hukuman. Ang UE ay natatasahan ng bilang ng mga institusyon, sa una pa lamang ang [[Sanggunian ng Unyong Europeo]], ang [[Komisyong Europeo]], at ang [[Batasang Europeo]].
 
Ang UE ay palaging isinasalarawan bilang nahahati sa tatlong saklaw ng pananagutan, na tinatawag na '[[Tatlong haligi ng Unyong Europeo|mga haligi]]'. Ang likas na mga patakaran ng Pamayanang Europeo ay nakabuo ng unang haligi, habang ang ikalawa ay binubuo ng [[Karaniwang Patakarang Panlabas at Pangkaligtasan]]. Ang ikatlong haligi ay likas na binubuo ng mga Ugnayang Pangkatarungan at Pantahanan, gayumpaman napapanagutan sa mga pagbabago na ipinakilala ng mga kasunduang Amsterdam at Nice, ito'y pangkasalukuyang binubuo lamang ng [[Kooperasyong Pampulisya at Panghukuman sa Kaganapang Krimen]]. Sinasabi nang malawakan, ang ikalawa at ikatlong haligi ay maisasalarawan bilang mga intergubernaturyal na haligi sapagka't ang mga institusyong supranasyonal ng Komisyon, Batasan at ang Hukuman ng Katarungan ay gumaganap nang di-gaano ng isang tungkulin o wala sa lahat. Karamihan sa mga gawain ng UE ay nagmumula sa ilalim ng unang, Pamayanan na haligi. Ito ay halos umaakma nang halos nakakatipid at ang institusyong supranasyonal ay may higit na impluwensyaimpluwensiya.<ref name="Glossary Pillars">{{cite web |title=Pillars of the European Union |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://europa.eu/scadplus/glossary/eu_pillars_en.htm |accessdate=2007-06-27}}</ref>
 
=== Komisyon ===
Linya 82:
 
== Unyong Pananalapi ==
[[Talaksan:Salaping_papel_EuroSalaping papel Euro.jpg|thumb|Mga salaping [[euro]]]]
Ang pang-isahang umiiral na salapi para sa UE ay naging opisyal na layunin mula 1969 at nagsimulang kumilos noong 1990 sa [[Unyong Pang-ekonomiya at Pananalapi ng Unyong Europeo|Unyong Pang-ekonomiya at Pananalapi]]. Pagkalipas ng siyam na taon, inilunsad ang [[euro]] sa labing-isa ng dating labinlimang bansang-kasapi bilang pananalaping pantuos, ibig sabihin na ang mga pambansang pananalapi ay nananatiling ginagamit nguni't nakatutok lamang sa euro pagdating sa halaga ng palitan. Noong [[1 Enero 1]], [[2002]], inilabas ang mga barya at salaping-papel ng euro at ang mga pambansang sirkulasyon ay unti-unting inalis sa mga labindalawang bansa. Tinanggap ng [[Slovenia|Slobenya]] ang euro noong [[1 Enero 1]], [[2007]], ang mga bansang [[Cyprus|Tsipre]] at [[Malta]] naman noong [[1 Enero 1]], [[2008]], sa ganoong paraan ang [[Eurosona]] sa kasalukuyang 15 bansa na gumagamit ng euro bilang kanilang nagi-iisang opisyal na pananalapi. Ang mga ibang kasapi ng UE, maliban sa [[Denmark|Dinamarka]] at ang [[United Kingdom|Mga Nagkakaisang Kaharian]], ay pumayag na sumali kasabay ang kundisyon ng mga pagiging kasapi ng UE at ang mga petsa para rito ay isasaayos kung nakamit nang lubos ang kalagayan ng ekonomiya. Ang opinyong pambayan sa Dinamarka ay kasalukuyang sumasang-ayon sa pagsali. Ang [[Sweden|Suwesa]] ay nakapagpaliguy-ligoy upang makaiwas ang mga bagay na kinakailangan sa pagsali ng saklaw ng euro sa pamamagitan ng di-pagkamit sa mga pamantayang kasapian. Ang bilang ng mga ibang bansa sa labas ng UE, tulad ng [[Montenegro]], ay gumagamit din ng euro nang di-opisyal.<ref name="euro use world">{{cite web |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/the_euro/euro_in_world9369_en.htm |title=Use of the euro in the world |publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |author=[[European Commission]] |work=The euro outside the euro area |accessdate=2008-02-27}}</ref> Ang euro, at ang mga patakarang pananalapi ng mga bansang nakapagkupkop nito, ay napapangasiwaan sa ilalim ng [[Bangko Sentral ng Europa]] (BSE).<ref>{{cite web |url=http://www.ecb.int/ecb/orga/escb/html/index.en.html |title=ECB, ESCB and the Eurosystem |publisher=[[European Central Bank]] |accessdate=2007-09-15}}</ref>
 
== Mga sanggunian ==