Wikang Polako: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Legobot (usapan | ambag)
m Bot: Migrating 153 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q809 (translate me)
m orthography: -nsya- > -nsiya- using AWB
Linya 21:
== Distribusyong heograpikal ==
 
[[Talaksan:Languages of CE Europe.PNG|thumb|left|300px|Distribusyong heograpikal ng wikang Polako]]
 
Dinedeklara ng halos 97% ng mga mamamayan ng Polonya na ang Polako ang kanilang inang wika. Ito ay bumubuo ng makabuluhang minorya sa [[Litwaniya]], [[Belarus]], at [[Ukranya]]. Ang Polako ay ang pinaka-malawak na ginagamit na wika ng minoryang Polako sa Litwaniya, lalo na sa Kondado ng Vilnius (kung saan isinasalita ang Polako ng 26% ng populasyon, ayon sa resulta ng sensus ng 2001), at ito rin ay sa iba pang mga bansa. Sa Ukranya, ang Polako ay madalas na naririnig sa mga lungsod ng Lviv at Lutsk. Sa Kanlurang Belarus ay may minoryang Polako rin, lalo na sa Brest at rehiyon ng Grodno.
 
Ang mga nagsasalita ng Polako ay naninirahan rin sa: [[Alemanya]], [[Andorra]], [[Arhentina]], [[Aserbayan]], [[Australya]], [[Austria]], [[Bagong Selanda]], [[Belhika]], [[Brasil]], [[Bulgarya]], [[Croatia]], ang [[Republikang Tseko]], [[Dinamarka]], [[Estonya]], [[Espanya]], ang [[Kapuluang Peroe]], [[Gresya]], [[Republika ng Irlanda|Irlanda]], [[Islandia]], [[Israel]], [[Italya]], [[Kanada]], [[Kazakhstan]], [[Latbiya]], [[Libano]], [[Luxembourg]], [[Mehiko]], ang [[Nagkakaisang Kaharian]], [[Noruwega]], [[Olanda]], [[Pinlandiya]], [[Peru]], [[PransyaPransiya]], [[Rumanya]], [[Rusya]], [[Serbya]], [[Suwesya]], [[Slovakia]], [[Timog Aprika]], [[UAE]], [[Unggarya]], [[Urugway]] at ang [[Estados Unidos]].
 
Sa [[Estados Unidos]], tinatayang higit pa sa 11 milyon ang bilang ng mga taong may lahing Polako, ngunit marami dito ay hindi na nagsasalita ng Polako. Ayon sa sensus ng 2000, 667,414 Amerikano na nasa edad 5 taon pataas ay gumagamit ng Polako bilang wikang pantahanan: mahigit kumulang sa 1.4% ng mga tao na nagsasalita ng mga wikang maliban sa [[Wikang Ingles|Ingles]], o 0.25% ng populasyon ng Estados Unidos. Ang pinakamalaking konsentrasyon ng mga nagsasalita ng Polako ay iniulat sa sensus (higit sa 50%) sa tatlong estado: [[Ilinoy]] (185,749), [[Bagong York]] (111,740) at [[New Jersey]] (74663). <ref>[http://www.census.gov/population/cen2000/phc-t20/tab05.pdf US Census 2000]</ref>
Ang [[Kanada]] ay mayroon ring isang malaking minoryang Polako. Ang census 2006 ay naitala ang mahigit kumulang 242,885 ang mga nagsasalita ng Polako, sa pamamagitan ng isang makabuluhang konsentrasyon sa lungsod ng [[Toronto]], [[Ontario]] (91,810 tagapagsalita). <ref name="census">[http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=89189&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=705&Temporal=2006&Theme=70&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= Statistics Canada: 2006 Census]
</ref>
 
Linya 37:
Ang mga naninirahan sa ibat-ibang rehiyon ng Polonya ay nagsasalita ng pamantayang dayalekto kahit may maliit na pagkakaiba. Ang mga natural na nagsasalita ng wikang ito ay hindi nahihirapan sa pagkakaintindihan, ngunit ang mga hindi natural na nagsasalita nito ay nahihirapan sa pagtukoy ng pagkakaiba sa mga diyalekto ng mga rehiyon.
 
Ang pagkakaiba sa bawa't rehiyon ay tumutukoy sa kumang dibisyon ng mga tribo mahigit-kumulang isang libong taon na nakalipas; ang mga pinakakilala sa dami ng mga mananalita ay sa mga sumusunod:
 
* Greater Polish (sinasalita sa kanluran)
Linya 46:
Ilang mga kilala ngunit hindi gaanong kalat ay ang mga sumusunod:
 
# Ang diyalektong Podhale (''Góralski'') sa mga malabunduking lugar na katabi ng [[Republikang Tseko]] at [[Eslobakya]]. Ang Górale (taga-bundok) ay saludo sa kanilang diyalekto at kultura. Ito ay nagpapakita ng impluwensyangimpluwensiyang kultural mula sa mga pastol na Vlach na lumiupat papuntang Wallachia (timog [[Rumanya]]) noong ika-14 hanggang ika-17 na siglo. Ang wika ng pangkat-etniko ng Silangang Slavonic, ang mga Lemko, na nagpapakita ng pagkatulad sa dayalektong Góralski at Ukranyo, ay walang Vlach o ibang impluwensyaimpluwensiya ng mga wika galing Rumanya. Nahihirapan ang karamihan sa mga Polako sa pag-unawa ng diyalektong ito.<ref>{{cite web|url=http://litopys.org.ua/rizne/magocie.htm|title=The Rusyn Question|author=Magosic, Paul Robert|year=2005|accessdate=2008-01-30}}</ref>
# Sa kanluranin at hilagang rehiyon na kung saan ang mga Polako na isinama ng [[Unyong Sobyet]] ay tumira, ang mas lumang henerasyon ay nagsasalita ng diyalektong Polako ng [[Silanganing Lupaing Hangganan]] (''Eastern Borderlands'') o ''[[Kresy]]'', na kapareho ng wikang Ukranyo at Rusyn — lalo na sa pinahabang bigkas ng mga patinig.
# Ang [[wikang Kasubyo]] (''Kashubian''), na sinasalita sa rehiyon ng Pomeranya, sa kanluran ng Gdańsk sa [[Dagat Baltiko]]. Isa itong wika na katulad sa Polako, na minsa'y binibilang din ng ibang tao bilang isang dayalekto ng Polako. Ngunit may maraming natatanging pagkakaiba ang Kasubyo para itukoy ito bilang isang hiwalay na wika; halimbawa, ito ay hindi gaanong naiintindihan ng mga nagsasalita ng Polako ngunit mas maiintindihan ito kung nakasulat. May mahigit-kumulang 53,000 tagapagsalita ng Kasubyo ayon sa sensus ng 2002.
Linya 418:
== Balarila ==
=== Pangngalan at Pang-uri ===
Ang wikang Polako ay pinapanatili ang sistemang Slavonic case na may pitong kaso para sa [[pangngalan]], [[panghalip]], at [[pang-uri]].
 
# nominative (mianownik)
Linya 432:
Gaya ng ibang wikang [[Mga wikang Slavonic|Slavonic]], gaya ng [[Wikang Ruso]], ang wikang ito ay walang depenidong o di-depenidong mga artikulo.
 
Ang kasariang sistemo ng wikang Polako, gaya ng iba pang wikang Balto-Slavonic, ay mukhang kumplikado dahil sa tatlong elemento: kasarian (panlalake, pambabae, walang kasarian), pagkatao (personal laban sa hindi personal) at paggalaw (gumagalaw laban sa mga hindi gumagalaw). Ang pagkatao at paggalaw ay katulad pagdating sa panlalake ngunit hindi ang pambabae at walang kasarian. At dahil dito, lima ang mabubuong kasarian: taong panlalake, gumagalaw na panlalake, hindi gumagalaw na panlalake, pambabae at walang kasarian. Ang mga ito ay puwedeng ibase sa declension patterns, adjective-noun agreement, at pronoun-antecedent agreement.
 
{| class="wikitable" border="1"
Linya 532:
* tatlong aspekto (Perpektibo, Imperpektibo at Kontemplatibo)
* tatlong mood (indicatibo, imperatibo at kundisyonal)
* three voices (active, passive at reflexive).
 
Ang kategoryang balarila ng pandiwa, ay umaapekto sa mga pandiwang Polako sa dalawang aspekto:
Linya 583:
* Co zrobiliście?
* Coście zrobili?
* Co żeście zrobili? (ngunit ito ay rehiyonal at mali para sa iba.)
 
Ang mga halimbawa sa itaas ay nagpapakita ng ibang uri ng "zrobić" para simunog "ikaw" impormal; na maramihan ("wy"). Gayunman, ito ay karapat-dapat ng mga paunawa na wala sa itaas kasama ang mga halimbawa ng paksa mismo. Ang pagsasama ng mga pamagat na ito ay hindi kinakailangan dito dahil ang wikang Polako ay isang pro-drop na wika((Pronoun drop) Ito ay ang mga wika na nagtatangal ng ibang panghalip). Nangangahulugan ito na gamit ang isang pandiwa ang paksa ay hindi na kailangan na mabanggit. Sa halip, ang mga mambabasa o tagapakinig mong sabihin, sa pamamagitan ng pagtatapos sa pandiwa, na kung saan ay naiiba para sa bawat tao, isahan at maramihan, ay ang ipinahiwatig na paksa. Dahil ang paksa ay maaaring bumaba, ang gamit ito sa isang signal na pandiwa na may diin. Sa mga nasa itaas ng tatlong halimbawa, kung ang isang katutubong nagsasalita ay hindi isinama ang mga paksa sa gitna ang pangungusap ay malamang na hindi na isama ang paksa sa huli.
Linya 742:
|-
|wrzesień
|Setyembre
|Septyembre
|-
|październik
Linya 892:
* [http://www.dict.pl/ talatinigang English-Polish-English DICT]
* [http://www.lingvosoft.com/Polish-English-Dictionary/ talatinigang Ingles-Polako-Ingles mula sa lingvoSoft]
 
{{Commons cat|Polish language}}
 
[[Kategorya:Polonya]]
 
{{Commons cat|Polish language}}
{{Link FA|ro}}