Pagkakaiba sa mga pagbabagong ng "Moises"

Si '''Moises''' ([[Wikang Ebreo|Ebreo]]: משה, ''Moshe''; Ingles: ''Moses'') ay isang mahalagang propeta sa [[Hudaismo]], at pati na rin sa [[Kristiyanismo]] at [[Islam]]. Sa [[Tora]] ng [[Tanakh]] at sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]], siya ang dakilang pinuno ng [[mga Hudyo]] sa paglikas nila mula sa pagkaalipin sa [[Ehipto]]. Siya ang nagdala ng batas ng Diyos sa mga tao ng Israel. Sa kalaunan, dinala ni Moises ang mga Israelita sa ilang o disyerto,<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Moses''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B8.</ref> patungo sa [[Canaan]] (o [[Palestina]]) noong mga 1200 BK.<ref name=WWT>{{cite-WWT|''Who was Moses?''}}, pahina 11.</ref> Isa siyang [[inapo ni Levi]].{{Fact|date=Hunyo 2009}} Namatay si Moses bago pa man narating o napasok ng mga Israelita ang [[Lupang Ipinangako]] sa kanila ng Diyos. Sa [[Bagong Tipan]] ng Bibliya, nilarawan si Moises bilang isang matapat na pinuno na tumurong pausad patungo sa kapanahunan ni [[Kristo]]ng [[Hesus]].<ref name=Biblia6/> Dating isang pangalang EhipsyoEhipsiyo ang ''Moises''.<ref name=WWT/>

Tuwirang nilalahad ang kuwento tungkol kay Moises sa apat na aklat ng Tora ng Tanakh at ng Lumang Tipan ng Bibliya: sa ''[[Exodo (Biblia)|Exodo]]'', ''[[Levitico]]'', ''[[Aklat ng mga Bilang|Mga Bilang]]'', at ''[[Deuteronomyo]]''. Mayroon ding pagbanggit hinggil sa pagpapalayas ng Israel at mga Hebreo mula sa Ehipto mula sa isang Ehiptong inskripsyoninskripsiyon noong mga 1200 BK, at binanggit din ito ng isang Ehiptong manunulat ng kasaysayang si [[Manetheo]], isang historyador na nagsulat noong mga 200 BK.<ref name=WWT/>

Ayon sa mga iskolar ng [[Bibliya]], ang pigurang si Moises ay hindi totoo at ang salaysay ng paglalakbay ng mga Israelita mula sa Ehipto patungo sa ilang hanggan sa Canaan ay hindi sinusuportahan ng mga ebidensiyang arkeolohikal. <ref name="Deconstructing the walls of Jericho">[http://mideastfacts.org/facts/index.php?option=com_content&task=view&id=32&Itemid=34 Deconstructing the walls of Jericho]</ref><ref>http://www.nytimes.com/2007/04/03/world/africa/03exodus.html</ref> <ref>''Who Were the Early Israelites?'' by [[William G. Dever]] (William B. Eerdmans Publishing, Grand Rapids, MI, 2003)</ref><ref>''The Bible Unearthed'' by [[Neil Asher Silberman]] and [[Israel Finkelstein]] (Simon and Schuster, New York, 2001)</ref><ref>{{cite web|url=http://harpers.org/archive/2002/03/0079105 |title='&#39;False Testament'&#39;by Daniel Lazare (Harper's Magazine, New York, MayMayo 2002) |publisher=Harpers.org |date= |accessdate=2010-10-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.religioustolerance.org/chr_arhs.htm|title=Archaeology and the Hebrew Scriptures}}</ref> Ayon sa mga iskolar, ang mga Israelita ay hindi galing sa Ehipto kundi nagmula sa [[Canaan]]. Gayundin, hindi inaayunan ng mga arkeologo ng Bibliya na sinakop ng mga Israelita ang Canaan gaya ng binabanggit sa [[Aklat ni Josue]] dahil walang ebidensiyang arkeolohikal na sumusuporta sa isang digmaan o pananakop. Ayon sa mga arkeologo, ang Canaan ay hindi tinirhan ng mga tao sa sinasabing panahon ng pananakop, pakikidigma at [[genocide]](pagpatay ng buong lahi) ng mga Israelita sa mga mamamayan ng rehiyong ito. <ref>[http://mideastfacts.org/facts/index.php?option name=com_content&task=view&id=32&Itemid=34 "Deconstructing the walls of Jericho]<"/ref><ref>{{cite book | author=Dever, William G. | title=What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It? | publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing Company | year=2002 | isbn=0-8028-2126-X}}</ref>