Imperyong Kastila: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa kalagitnaan ng ika-16 na dantaon, ang mga minahan ng ginto at pilak sa Amerika ang nagtaguyod sa lakas militar ng koronang Habsburgo ng Espanya sa mahabang sunud-sunod ng pakikidigma nito sa Europa at [[Hilagang Aprika]]. Natamo ng imperyong Espanya ang pinakamalawak nitong teritoryo sa mundo noong ika-17 at 18 na dantaon, datapuwat nagsimula itong humupa sa pabago-bagong kapalarang pangmilitar at pangkalakalan mula ng mga 1640. Mula sa mga bagong karanasang ito ng pahirap at pagdurusa sa pagpapalawak ng imperyo, nagbalangkas ang mga eskolar na Espanyol ng mga makabagong kaisipan tungkol sa batas natural, kasarinlan, batas pandaigdig, digmaan at ekonomika  – gayundin ang pagkuwestyon sa katarungan ng imperyalismo  – sa magkakalapit ng paaralang pang-isip na tinawag ng Eskwela ng Salamanca.

Ang mga kapangyarihang kasangkot sa imperyong Espanyol ay masisilip sa mga imperyong Aragones, Burgonya, at Portuges. Noong huling 250 taon ng Reconquista, hinayaan ng monarkyang Kastila ang maliit ng musulmanong kahariang taifa ng Granada na nasa timog-silangan kapalit ng gintong buwis, tinatawag na parias, na nagpatuloy sa pagdaloy ng ginto sa Europa mula sa rehiyon ng Niger sa Africa. Nakilahok din ang Kastila sa Hilagang Africa upang tapatan nito ang imperyong Portugues nang simulang sakupin ni Enrique III ng Kastila ang Islas Canarias noong 1402 sa ilalim ng pyudal na kasunduan nito kay Jean de Béthencourt isang nobleng Normano. Ang pagsakop ng Islas Canarias, na tahanan ng mga taong Guanche, ay natapos lamang nang manalo ang hukbong sandatahan ng Koronang Kastila sa mahaba at madugong pakikidigma sa mga pulo ng Gran Canaria (1478-14831478–1483), La Palma (1492-14931492–1493) at Tenerife (1494-14961494–1496).

Nang mamatay ni Reyna Isabel, si Fernando ang nag-iisang monarkya ng Espanya. Nagtakda ito ng mas agresibong palakad noong pa mang buhay si Isabel. Pinalawak nito ang impluwensiya ng Espanya sa Italia at laban sa Pransiya. Ang unang paggugol ni Fernando sa pwersang Espanyol ay nangyari noong Digmaan ng mga Liga ng Cambria laban sa Venezia kung saan ipinakita ng mga sundalong Espanyol kasama ang mga kaalyado nitong mga Frances sa Labanan ng Agnadello (1509). Matapos ang isang taon, naging bahagi si Fernando ng Banal na Liga laban sa Pransiya kung saan nabigyan ito ng pagkakataong angkinin ang Milan  – kung saan may dinastiyang habol ito  – at ang Navarra. Hindi gaanong naging matagumpay ang digmaang ito kaysa laban sa Venezia, at noong 1516, pumayag ang Pransiya na makipag-ayos na nagpaparaya sa Milan sa ilalim nito at pagkilala sa pangingibabaw ng Espanya sa Alta Navarra.

Sa simula, bigong pang-ekonomiya ang imperyong Kastila sa ibayong dagat. Nagbunga ito ng ilang pag-unlad sa kalakalan at industriya. Noong mga 1520, nagsimula ang malakihang pagmimina ng pilak sa Guanajuato, Mexico ngunit hindi naging maalamat na kayamanan ito matapos mabuksan ang mga minahanng pilak sa Zacatecas, Mexico at Potosi, Peru noong 1546 kasama ang malakihang pagluluwas nito sa Europa. Noong siglo 16, sinasabing hawak ng Espanya ang ginto at pilak na may halagang US $1.5 trilyon (sa halaga noong 1990) mula sa Nueva Espanya. Subalit nang lumaon, ang pag-angkat nito ay nagdibersyonnagdibersiyon sa ibang porma ng industriya na nagdulot ng inflation sa Espanya noong dakong huling dekada ng siglo 16. Ang situwasyong ito ang nagpalubha sa pagkawala ng maraming klase ng negosyante at artisano kasama ang pagpapatalsik ng mga Hudyo at Moriscos (musulmano/islamo). Ang malaking importasyon ng pilak sa dakong huli ang nagdulot sa Espanya na umasa sa mga panlabas na mapagkukunan ng mga materyales at pabrikadong kalakal.

Nilustay ng angkang Habsburgo ang mga yaman mula Amerika at Kastila sa pakikidigma nito sa Europa para sa kapakanan ng angkang Habsburgo. Pumalya ng maraming beses ito sa pagbabayad ng utang-bayan, at binayaang mabangkarota ang Espanya kung saan sumambulat ang hidwaan sa pagitan ng Imperyo at pamayanang Kastila sa isang rebelyong popular ng Digmaan ng mga Bayan ng Kastila (1520-221520–22). Maraming mithiing politikalpampolitika ang angkang Habsburgo:

Noong 1543, nagpalabas si Francisco I, ang hari ng Pransiya, na papanig ito kay Soliman, ang Magnipiko at sultang Otomano, sa pagsakop nito kasabwat ang pwersang Otomano sa lungsod ng Nice na kontrolado ng Espanya. Si Henry VIII ng Inglaterra na may mas malaking galit sa Pransiya kaysa sa Emperador (dahil naging sagabal ito sa kanyang diborsyodiborsiyo) ay kumampi kay Carlos na lusobin ang Pransiya. Kahit na natalo ang mga sundalong Espanyol sa Labanan sa Ceresoles sa Savoy, hindi natinag ang Milan na kontrolado ng mga Kastila habang nalupig sa hilaga ang mga Frances sa mga kamay ni Henry. Sa dakong huli, napilitang tanggapin ang mga kasunduang hindi pabor sa Pransiya. Patuloy ang pakikidigma sa mga Otomano sa silangan ng mga Austrianong pinamumunuan ni Fernando, batang kapatid ni Carlos. Inayos din ni Carlos ang mas matandang problema nito, ang Liga ng Esmalcalda.

Ang pagbubukas ng konsorsyokonsorsiyo sa pagbabangko sa Genoa ang nagdulot ng bangkarota kay Felipe II noong 1557 at gumulo sa mga bahay pangbangko ng Alemanya at nagwakas sa reyno ng mga Fuggers bilang taga-panalapi ng Espanya. Binigyan ng mga bangkerong Genovese ang reynong Habsburgo na mahirap pigilin mangutang dahil sa maasahang kikitain. Ang kapalit nito ay mabilis na paglilipat mula sa Sevilla papunta ng Genoa ng mga pilak na mula sa Amerika bilang kapital sa pagpapatuloy ng negosyo nito.

Naging maikli ang pagsasaya sa Madrid. Noong 1566, sumiklab ang kaguluhang pinamumunuan ng mga Calvinista na nagpapunta sa Duke ng Alva upang ibalik ang katahimikan sa bansa. Noong 1568, nabigong patalsikin ni Guillermo, ang Tahimik, si Alva sa Nederlands. Ang mga labanang ito ang sinasabing mitsa sa simula ng Walumpung Taong Digmaan na nagbunga sa kalayaan ng mga Nagkakaisang Lalawigan. Sa dahilang nagtatamasa ang mga Espanyol sa kayamanan mula sa Nederlands at lalo na sa mahalaga nitong daungan ng Antwerp. Desidido silang ibalik ang katahimikan at hawakan ang mga probinsiya doon. Noong 1572, isang kulupon ng mga rebeldeng Holandes na tinatawag na watergeuzen ("Pulubing Dagat") ang sumalakay sa mga pasiging bayan ng HolandyaHolanda at nagproklamang sumusuporta kay Guillermo at nagtatuwa sa lideratong Espanyol.

Nangailangan ng malaking sandatahang lakas ang Portugal upang makontrol ito kahit nasa bankarotang kalagayan ang Espanya noong 1576. Noong 1584, si Guillermong Matahimik ay pinaslang ng isang Katolikong may sira sa ulo na umaasang ang pagkamatay ng popular na lider ng rebeldeng Holandes ay magtatapos sa digmaan. Hindi ito nangyari. Noong 1586, nagpadala si Reyna Elizabeth I ng Inglaterra ng tulong sa mga Protestante sa Nederlands at Pransiya. Inatake ni Sir Francis Drake ang mga mangangalakal Espanyol sa Caribe at Pacifico kasama ang partikular na madugong atake nito sa daungan ng Cadiz. Noong 1588, upang itigil ang pakikialam ni Elizabeth, ipinadala ni Felipe ang Armada Espanyol upang atakihin ang Inglaterra. Natalo ang Armada ng Espanya kahit matibay ang pananggalang nito dahil - dahil naging maganda ang panahon, maliksi ang boque de guerra ng Inglaterra, at sa paunang ulat ng mga tiktik ng Inglaterra sa Netherland na agad napaghandaan. Gayunpaman, natalo ang Inglaterra sa malaking atake militar nito, ang Expedisyong ni Drake-Norris, 1589, na nagbikwas pabor sa Espanya noong Digmaang Anglo-Hispano noong 1585-16041585–1604 na walang kaduda-duda na ang boque ng Espanya ang pinakamakapangyarihan sa buong Europa bago matalo ito sa bokeng Holandes sa Labanan sa Kababaang Bansa noong 1639 kung saan makikitang humupa na ang lakas nito.

[[Talaksan:Iberian Union Empires.png|295px|thumb|450px|Isang mapa ng imperyong Espanyol at Portugues noong pahanon ng Iberong Pag-iisa (1581-16401581–1640)]]

Ang kapayapaan nito sa Inglaterra at Pransiya ay nagbigay ng pagkakataong mailagay ang lakas nito upang maibalik ang pamamahala nito sa mga probinsiyang Holandes. Ang mga Holandes na pinamumunuan ni Mauricio ng Nassau, anak ni Guillermong Matahimik at sinasabing pinakabantog na estratehista sa panahon niya, ay nagtagumpay na makuha ang ilang lungsod sa hanggahan nito mula ng 1590 kasama ang kuta ng Breda. Matapos ang pakikipag-ayos nito sa Inglaterra, ang bagong komandanteng Espanyol na si Ambrosio Spinola, isang heneral na may kakayahang katulad ni Mauricio, na lumaban ng todo sa mga Holandes ay nabigong sakupin ang Nederlands dahil sa pagkabangkarota ng Espanya noong 1607. Noong 1609, ang Kasunduang Dose Anyos na nilagdaan sa pagitan ng Espanya at Nagkakaisang mga Probinsiya. Sa wakas, dumatala ang kapayapaan sa Espanya  – ang Pax Hispanica.