Kasaysayan ng Pilipinas: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
m Revision as of 20:38, 18 January 2014
m orthography, replaced: konbersyon → konbersiyon, sosyal → panlipunan (2) using AWB
Linya 11:
Mga [[Negrito]], [[Indones]] at [[Malay]] ang mga prinsipal na mamamayan ng Pilipinas.<ref name="uslc-3">{{cite web|title=Philippines - Early History|url=http://countrystudies.us/philippines/3.htm|publisher=U.S. Library of Congress|accessdate=2006-08-22}}</ref> Naganap pa ang iba pang [[migrasyon]] sa pamamagitan ng pagbiyahe sa tubig at nangyari sa loob ng ilang libong taon.<ref name="uslc-3"/>
 
Naging laganap ang sosyalpanlipunan at pampolitika na organisasyon ng [[populasyon]] sa mga pulo. Ang mga [[magsasaka]] lamang ng [[Luzon|Hilagang Luzon]] ang nagkaroon ng konsepto ng teritoryalismo.<ref name="uslc-3"/> Ang simpleng yunit ng [[pamahalaan]] ay ang [[barangay]], na isang grupong pinamunuan ng isang [[datu]]. Sa isang barangay, ang mga sosyalpanlipunan na dibisyon ay ang mga ''[[maharlika]]'', kung saan kasama ang datu; ang mga ''[[timawa]]''; at ang mga ''[[alipin]]''. Maraming kategorya ang mga alipin: ang mga magsasakang walang lupa; ang mga timawang nawalan ng kalayaan dahil sa pagkakautang o parusa sa [[krimen]] at ang mga bihag ng [[digmaan]].<ref name="uslc-3"/>
 
Dinala ang [[Islam]] ng mga [[mangangalakal]] at mga [[misyonaryo]] mula sa [[Indonesia]].<ref>{{cite book |last=Agoncillo |first=Teodoro C. |authorlink=Teodoro Agoncillo |title=History of the Filipino People |origyear=1960 |edition=8th edition |year=1990 |publisher=Garotech Publishing |location=Quezon City |id=ISBN 971–8711-06–6| pages=22}}</ref> Noong ika-16 dantaon, matatag na ang Islam sa [[Sulu]] at lumaganap ito mula sa [[Mindanao]]; nakarating ito sa [[Maynila]] noong 1565.<ref name="uslc-3"/> Kahit kumalat ang Islam sa [[Luzon]], ang pagsamba pa rin sa mga [[anito]] ang [[relihiyon]] ng karamihan sa mga pulo ng Pilipinas. Dinala ng mga Muslim ang pampolitika na konsepto ng mga estadong pinamunuan ng mga [[raha]] at [[sultan]]. Ngunit ang mga konsepto ng mga Muslim at ng mga magsasaka ng Hilagang Luzon ng teritoryalismo ay hindi lumaganap sa ibang lugar.<ref name="uslc-3"/> Nang makarating ang mga Kastila noong ika-16 dantaon, karamihan sa humigit-kumulang na 500,000 katao ay nanirahan sa mga panirahang barangay.<ref name="uslc-3"/>
Linya 23:
Unang nakarating ang mga Europeo sa Pilipinas sa pagdating ng expedisyon ng mga Español na pinamunuan ng [[Portugal|Portuges]] na si [[Ferdinand Magellan]] noong 16 Marso 1521. Pumalaot si Magallanes sa pulo ng [[Cebu]], inangkin ito para sa Espanya, at binigyan ito ng pangalan na ''Islas de San Lazaro''.<ref name="lac47">{{cite book|last=Lacsamana|first=Leodivico Cruz|title=Philippines History and Government, Second Edition|year=1990|publisher=Phoenix Publishing House, Inc.|pages=47}}</ref>
 
Magiliw siyang nakipag-ugnayan sa ilang mga lokal na [[datu]]. Nagdaos pa sila ng tradisyonal na [[sandugo]] kung saan pinalalabas ang dugo sa braso, inihahalo sa tubig o alak at iniinom nilang magkasama. Sa ganitong paraan, ang dugo ng kasama niya ay nasa kanyang mga ugat na ginagawa silang "magkapatid sa dugo", isang sagrado at hindi pwedeng ipawalang-bisa na kasunduan. Nakumbinsi pa ni Magellan na maging [[Kristiyanismo|Kristiyano]].<ref name="lac47"/> Nagawa niya itong gawin kay Humabon ng Cebu dahil sa Kristiyanismo, ginagalang ng mga bata ang mga matatanda. Ito ang nag-enganyo sa konbersyonkonbersiyon dahil noong panahong iyon ay hindi iginagalang ng mga bata ang matatanda dahil wala na silang magagawang mabuti sa tribu. Ang mga kabataan ang nag-uutos sa mga matanda. Nagpakita ito ng isang mahalagang pangyayari sa kasaysayan ng Pilipinas. Nagwagi si Magallanes laban kay Humabon sa pamamagitan ng pagdadala ng bagong kultura na nagpapahalaga sa dignidad ng tao.
 
Ngunit, napatay si Ferdinand Magellan ng pangkat ni [[Lapu-Lapu]], na tumutol sa pamamahala ng Espanya. Hinamon ni Magellan si Lapu-Lapu sa isang labanan, upang ipakita kung paano lumaban ang mga Europeo. May tatlong dahilan kung bakit natalo si Magellan laban kay Lapu-Lapu. (1) Hindi siya nagpadala ng tauhan upang suriin ang lugar, (2) binalaan niya ang kalaban na siya aatake at (3) pumayag siyang mas maraming tribo ang lumaban sa kanyang mga tauhan.
Linya 31:
=== Kolonya ng Espanya ===
 
Ang permanenteng paninirahan ay naitatag lamang noong 1565 nang makarating ang ekspedisyon na pinamunuan ni [[Miguel Lopez de Legazpi]] sa [[Cebu]] mula sa [[Mexico]]. Ang pamumuno ng mga Espanyol ay naitatag sa mga maliliit na malayang pamayanan na walang alam sa pamahalaang sentralisado.<ref name="pinas">{{cite web|title=Philippine History|url=http://pinas.dlsu.edu.ph/history/history.html|publisher=DLSU-Manila|accessdate=2006-08-21}}</ref> Matapos ang anim na taon, nang matalo ang isang [[Islam|Muslim]] na datu, itinatag ni Legazpi ang isang kabisera sa Maynila, na nagbigay ng pangunahing daungan sa [[Look ng Maynila]], isang malaking [[populasyon]] at malapit sa mga kapatagan ng [[Gitnang Luzon]].<ref name="uslc-4">{{cite web|title=Philippines - The Early Spanish Period|url=http://countrystudies.us/philippines/4.htm|publisher=U.S. Library of Congress|accessdate=2006-08-22}}</ref> Naging sentro ng pamahalaang kolonyal ang Maynila, pati na rin ang aktibidad na pang-militar, pang-relihiyon at pangkalakalan '' (commercial)''.
 
Naglayag ang mga bantog na [[galyon]] sa pagitan ng Maynila at [[Acapulco]], [[Mexico]]. Dinala nila ang [[pilak]] at ilang mahahalagang [[metal]] mula sa [[Bagong Mundo]] sa Maynila upang bumili ng mga pampalasa mula sa [[Moluccas]] at ang [[porselana]], ''[[ivory]]'', ''[[lacquerware]]'' at [[seda]] mula sa [[Tsina]] at Timog-silangang Asya. Bagama't ginamit ang mga ito sa Mexico, karamihan sa mga kalakal ang dinala sa Espanya, upang ipagbili sa [[Europa]].
Linya 78:
 
=== Kolonya ng Estados Unidos ===
Tinuring ng Estados Unidos ang kanilang misyon sa Pilipinas bilang paghahanda ng mga Pilipino sa malayang pamamahala.<ref name="uslc-16">{{cite web|title=Philippines - United States Rule|url=http://countrystudies.us/philippines/16.htm|publisher=U.S. Library of Congress|accessdate=2006-08-22}}</ref> Itinatag ang pamahalaang sibil noong 1901, na pinamahalaan ni [[William Howard Taft]], ang unang Amerikanong gobernador-heneral ng Pilipinas, na humalili kay [[Arthur MacArthur, Jr.]] Ang gobernador-heneral ang naging pinuno ng [[Komisyon ng Pilipinas]], isang kapisanan na itinatag ng Estados Unidos na may kapangyarihang tagapagbatas at may limitadong kapangyarihang tagapamahala. Nagpatupad ang komisyon ng batas na nagtayo ng iba't ibang mga sangay ng pamahalaan, kasama na rin ang istilong hudisyal, serbisyong sibil at pamahalaang lokal. Itinatag ang Pambansang Pulisya '' ([[Philippine Constabulary]])'' upang pamahalaan ang mga natitirang kilusang lumalaban sa mga Amerikano at nang hindi naglaon ay ginampanan rin nito ang mga responsibilidad ng [[Sandatahang Lakas ng Estados Unidos]]. Pinasinayaan ang halal na [[Asamblea ng Pilipinas]] noong 1907 bilang ang mababang kapulungan, samantalang ang Komisyon ng Pilipinas ang mataas na kapulungan.
 
Ang mga panukala ng Estados Unidos sa Pilipinas ay napalitan kasabay ng pagpapalit ng mga administrasyon.<ref name="pinas"/> Sa mga unang taon ng kolonyang pamamahala, ayaw ng mga Amerikano na ibigay ang karapatang pamamahala sa mga Pilipino. Ngunit, nang naging pangulo ng Estados Unidos si [[Woodrow Wilson]] noong 1913, isang bagong panukala ang ipinagtibay na naging daan sa kalayaan ng Pilipinas. Ang [[Batas Jones]], na ipinasa ng [[Kongreso ng Estados Unidos]] noong 1916, ay naging batayan ng pagtatag ng isang pamahalaan, nagpangako ng kalayaan at pagtatatag ng inihalal na [[Senado ng Pilipinas]].
Linya 101:
 
[[Talaksan:Ww2 131.jpg|thumb|left|200px|Humigit-kumulang 10,000 katao ang namatay sa [[Martsa ng Kamatayan sa Bataan]].]]
Naglunsad ang bansang [[Hapon]] ng [[Labanan sa Pilipinas (1941–1942)|isang sorpresang pag-atake sa Clark Air Base sa Pampanga]] noong 8 Disyembre 1941, halos sampung oras lamang matapos ang [[Pagsalakayin sa Perlas na Panganlungan ng mga Bapor|Pag-atake sa Pearl Harbor]]. Ang pagbobomba sa pamamagitan ng paggamit ng mga eroplano ay sinundan ng pagdating ng mga sundalong Hapones sa Luzon. Ang hukbo ng mga Pilipino at Amerikanong sundalo ay pinamunuan ni Heneral [[Douglas MacArthur]]. Dahil sa pagdami ng mga kalabang dumarating sa bansa, lumikas ang mga hukbong Pilipino at Amerikano sa [[Bataan]] at sa pulo ng [[Corregidor]]. Ang Maynila, na idineklarang bukas na lungsod/Open City upang maiwasan ang pagkawasak nito, ngunit naging pasaway ang mga hapones at sinalakay pa rin ito <ref>Agoncillo, ''History of the Filipino People'', p. 390</ref> ito ay pinasok ng mga Hapones noong 2 Enero 1942<ref>Agoncillo, ''History of the Filipino People'', p. 392</ref>. Nagpatuloy ang pagtatanggol ng mga Pilipino hanggang sa pagsuko ng mga sundalong Pilipino at Amerikano sa Bataan noong 9 Abril 1942 at ang Corregidor noong [[Mayo 6]]. Karamihan sa 80,000 na mga preso ng digmaan na nahuli ng mga Hapones sa Bataan ay sapilitang [[Martsa ng Kamatayan sa Bataan|pinagmartsa]] patungo sa isang kulungang may layo ng 105 kilometro sa Hilaga (Pampangga) . Tinatayang 10,000 mga Pilipino, 300 mga Pilipinong Intsik at 1,200 mga Amerikano ang namatay bago makarating sa destinasyon.<ref>Lacsamana, ''Philippine History and Government'', p. 168</ref>
 
Sumama sina Quezon at Osmeña sa mga sundalong patungong Corregidor at hindi nagtagal ay umalis sila patungong Estados Unidos, at doon pinamahalaan ang Komonwelt.<ref>Agoncillo, ''History of the Filipino People'', p. 415</ref> Inutusan si MacArthur na pumunta sa [[Australia]], kung saan sinimulan niya ang planong pagbabalik sa Pilipinas.
Linya 138:
=== Pamamamahala ni Diosdado Macapagal (1961–1965) ===
[[Talaksan:Macapagal08.jpg|thumb|right|100px|[[Diosdado Macapagal]], Pangulong ng Pilipinas mula 1961 hanggang 1965.]]
Nahalal si [[Diosdado Macapagal]] sa pagkapangulo noong halalan ng 1961. Ang panukalang banyaga ni Macapagal ay humingi ng mas malapit na relasyon sa mga kalapit na mga bansa, partikular na ang Malaya (ngayo'y [[Malaysia]]) at [[Indonesia]].<ref name="uslc-26"/> Ang pakikipag-negosasyon niya sa Estados Unidos ukol sa mga karapatan sa mga base militar ay nagdulot ng negatibong damdamin sa mga Amerikano.<ref name="uslc-26"/> Binago niya ang [[Araw ng Kalayaan]] mula sa [[Hulyo 4]] na pinalitan ng [[Hunyo 12]], upang gunitain ang araw na idineklara ni Emilio Aguinaldo ang kalayaan ng bansa mula sa Espanya noong 1898.
 
Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong [[Diosdado Macapagal]] nagpatuloy sa pagtaas ang halaga ng bilihin, ngunit naisagawa niyang kahit paano'y mapanatili ang mababang halaga ng [[bigas]] at [[mais]]. Gayunpama'y ang pagpupuslit ng mga kalakal na ipinagbabayad sa adwana'y laganap pa rin tulad ng dati. Si Macapagal sa kanyang sarili'y isang taong matapat, ngunit ipinapalagy ng mga taong siya'y mahina at hindi nababagay sa kanyang tungkulin, o kaya'y kinukunsinti niya ang katiwalian at kasamaang ginagawa ng mga taong malapit sa kanya o may lakas sa kanyang tanggapan.
Linya 144:
Tangi sa pampalagiang suliranin na pangkabuhayan at pampamahalaan ang lumigalig sa kanyang pangasiwaan.
 
== Pamumuno ni Ferdinand Marcos (1965–1986) ==
[[Talaksan:Marcos09.jpg|thumb|left|100px|[[Ferdinand Marcos]], pangulo ng Pilipinas mula 1965 hanggang 1986.]]
Ang isa pang subyang sa panig ni Macapagal ay ang Pangulo ng Senado na si [[Ferdinand Marcos]], isang kapwa Liberal. Sinasabing upang matamo ang pagtulong ni Marcos sa halalan noong 1961, lihim na nakipagkasundo si Macapagal kay Marcos na hindi siya tatakbong muli para sa reeleksiyon sa halalan ng taong 1965. Ngunit habang lumalapit ang halalan ng taong 1965, napatunayang masugit si Macapagal sa pagkandidato.