Organismo: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
m orthography, replaced: ksyon → ksiyon using AWB |
No edit summary |
||
Linya 1:
Ang '''organismo''' o '''tataghay''' ay isang bagay na may buhay. Kabilang sa mga ito ang mga [[hayop]] at mga [[halaman]]. Ang mga organismo ay isang [[biyotiko]], o buhay, na bahagi ng [[kapaligiran]]. Ang mga bato at sinag ng araw ay isang bahagi ng [[abiyotiko]], o walang buhay, na kapaligiran. Mayroong limang payak na pangangailangan ang mga organismo: kabilang dito ang pangangailangan nila ng [[hangin]], [[tubig]], mga [[nutriyente]] ([[sustansiya]] o [[pagkain]]), [[enerhiya]] at isang lugar na matutuluyan. Ilan sa mga organismo ay binubuo ng milyun-milyong mga [[sihay]] (selula), kaya't tinatawag silang mga '''organismong multiselular'''. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang mga [[aso]], mga [[puno]], at mga [[tao]]. Karamihan sa mga ''organismong multiselular'' ('''organismong may maramihang mga selula''') ay maaaring makita na hindi kailangang gumamit ng [[mikroskopyo]]. Ilan sa mga organismo ay napakaliit kung kaya't hindi sila nakikita ng basta mga mata lamang. Kailangan ang paggamit ng mikroskopyo upang makita sila. Tinatawag ang mga ito bilang mga [[mikroorganismo]]. Ang mga organismo ay maaaring binubuo lamang ng iisang [[selula]], na tinatawag namang mga '''organismong may isang selula''' o '''organismong uniselular'''. Ilang halimbawa ng mga ito ang [[bakterya]], [[amoeba]], at [[protosoa]] na katulad ng ''[[paremecium]]''. Ang mga tao ay isang organismong binubuo ng maraming mga selula. Sa katunayan, ang [[katawan ng tao]] ay mayroong maraming trilyun-trilyong mga selula na ipinangkat upang maging natatangi o espesyal na mga [[tisyu (biyolohiya)|tisyu]] at mga [[organo]].
Sa [[biyolohiya]], ang isang
Ang katagang "organismo" ay may kaugnayan sa [[Wikang Griyego|Griyego]]ng ὀργανισμός – ''organismos'', na nagmula naman sa [[Sinaunang Gresya]]ng ὄργανον - ''organon'' na may ibig sabihing "organo, instrumento, kagamitan, o kasangkaapan". Tuwiran itong may kaugnayan sa salitang "[[organisasyon]]". Mayroon isang matagal na kaugalian ng pagbibigay ng kahulugan sa mga organismo bilang mga nilalang na nagsasaayos o nag-aayos ng sarili, sa madaling sabi ay mga nilalang na nag-oorganisa ng sarili o organisado ang sarili.<ref>Kant I., ''[[Critique of Judgment]]''</ref>
Linya 7:
Nagkaroon ng isang mahalagang pagtatalo kamakailan lamang hinggil sa pinakamainam na paraan sa pagbibigay ng kahulugan sa organismo<ref>{{Cite journal | volume = 58 | issue = s1 | pages = 19–31 | last = Dupré | first = J. | title = The polygenomic organism | journal = Sociological Review | year = 2010 }} {{Cite journal | issn = 0033-5770 | volume = 85 | issue = 4 | page = 447 | last = Folse 3rd | first = H. J. | coauthors = J. Roughgarden | title = What is an individual organism? A multilevel selection perspective. | journal = The Quarterly review of biology | year = 2010 }} {{Cite journal | volume = 32 | pages = 247–268 | last = Pradeu | first = T. | title = What is an organism? An immunological answer | journal = History and Philosophy of the Life Sciences | year = 2010 }} {{Cite journal | volume = 22 | issue = 4 | pages = 659–671 | last = Gardner | first = A. | coauthors = A. Grafen | title = Capturing the superorganism: a formal theory of group adaptation | journal = Journal of Evolutionary Biology | year = 2009 }} {{Cite book | publisher = Princeton University Press | isbn = 9780691050119 | last = Michod | first = R E | title = Darwinian dynamics: evolutionary transitions in fitness and individuality | year = 1999 }} {{Cite journal | volume = 364 | issue = 1533 | page = 3143 | last = Queller | first = D. C | coauthors = J. E Strassmann | title = Beyond society: the evolution of organismality | journal = Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences | year = 2009 | doi=10.1098/rstb.2009.0095 }} {{Cite journal | volume = 14 | issue = 4 | pages = 152–155 | last = Santelices | first = B. | title = How many kinds of individual are there? | journal = Trends in Ecology & Evolution | year = 1999 }} {{Cite journal | last = Wilson | first = R | title = The biological notion of individual | journal = Stanford Encyclopedia of Philosophy | year = 2007 }}</ref> at talaga nga ang tungkol sa kung kailangan nga bang talaga ang ganyang kahulugan (depinisyon) o hindi naman.<ref>{{Cite journal | volume = 83 | issue = 4 | pages = 621–627 | last = Pepper | first = J. W | coauthors = M. D Herron | title = Does biology need an organism concept? | journal = Biological Reviews | year = 2008 | pmid=18947335 | doi=10.1111/j.1469-185X.2008.00057.x }} {{Cite journal | pages = 301–311 | last = Wilson | first = J | title = Ontological butchery: organism concepts and biological generalizations | journal = Philosophy of Science | year = 2000 | jstor=188676 }}</ref> Ang ilan sa mga ambag o kontribusyon<ref>{{Cite journal | volume = 30 | pages = 31–39 | last = Bateson | first = P. | title = The return of the whole organism | journal = Journal of Bioscience | year = 2005 }}</ref> ay ang mga tugon o sagot sa mga mungkahi na ang [[kategorya]] ng "organismo" ay maaaring hindi sapat sa biyolohiya.<ref>Dawkins R. (1982) The Extended Phenotype. Oxford: Oxford University Press.</ref>
Ang [[klasipikasyong siyentipiko]] (kauriang pang-agham) sa biyolohiya ay tumuturing sa mga
Kamakailan lamang ay iminungkahi ni [[Thomas Cavalier-Smith]] ang isang ''[[clade]]'', ang [[Neomura]], na nagpapangkat na magkasama ang [[Archaea]] at ang [[Eukarya]]. Iniisip na ang Neomura ay umunlad (sumailalim sa proseso ng [[ebolusyon]]) mula sa ''[[Bacteria]]'', mas tiyakang nagbuhat sa [[Aktinobakterya]] (''Actinobacteria'').<ref name=cavaliersmith2002>T. Cavalier-Smith (2002) ''The neomuran origin of archaebacteria, the negibacterial root of the universal tree and bacterial megaclassification. International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology'' 52, 7–76</ref>
| |||