Cetacea: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
EmausBot (usapan | ambag)
m Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q160
Xqbot (usapan | ambag)
m Robot: Tampok na artikulo ang ca:Cetaci; Kosmetiko pagbabago
Linya 17:
 
Ang orden na '''Cetacea''' ay kinabibilangan ng mga [[mammal na pandagat]] na mga [[balyena]], mga [[dolphin]] at mga [[porpoise]]. Ang ''cetus'' ay salitang Latin at nangangahulugang "balyena". Ang orihinal na kahuluga nnito ay "malaking hayop ng dagat". Ito ay mula sa salitang Sinaunang Griyego na {{lang|grc|κῆτος}} (''{{lang|grc-Latn|[[kētos]]}}'') na may kahulugang "balyena" o "anumang dambuhalang isda o [[halimaw ng karagatan]]). Sa [[mitolohiyang Griyego]], ang halimbawa na tinalo ni [[Perseus]] ay si [[Ceto]]. Ang [[cetolohiya]] ang sangay ng agham pang tubig na nag-aaral ng mga cetacean. Ang ebidensiyang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga cetacean ay nagsasalo ng isang [[karaniwang ninuno]] sa mga mammal na nakatira sa lupain na nagsimulang tumira sa mga karagatan noong mga 50 milyong taong nakakaraan. Sa ngayon, ang mga cetacean ang mga mammal na pinakamahusay na umangkop sa buhay pangdagat. Ang katawan ng isang cetacean ay fusiform (hugis spindle). Ang mga harapang hita ay binago tungo sa mga flipper. Ang mga munting mga likurang hita nito ay [[bestihiyal]]. Ito ay hindi nakakabit sa likurangbuto at nakatago sa loob ng kanilang katawan. Ang kanilang buntot ay may horisontal na mga fluke. Sila ay halos walang balahibo at insulado mula sa mas malamig na mga katubigang kanilang tinitirhan sa pamamagitan ng isang patong ng [[blubber]]. Ang ilang species nito ay kilala para sa kanilang mataas na katalinuhan. Sa isang pagpupulong noong 2012 sa [[Vancouver]], [[Canada]], ang pinakamalaking pagpupulong sa agham na [[American Association for the Advancement of Science]] ay nagulit ng kanilang suporta para sa mga karapatan ng mga cetacean na nagtatala sa kanila bilang "mga personang hindi tao".<ref name="BBC News Online Feb 2012">{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-17116882 |title=Dolphins deserve same rights as humans, say scientists |date=21 Feb 2012 |publisher=[[BBC News Online]] |accessdate=22 May 2012}}</ref>
== Taksonomiya ==
Ang orden na Cetace ay naglalaman ng mga 90 species. Ang lahat ay pangdagat maliban sa 4 na species ng mga dolphin na tubig-sariwa. Ang orden ay naglalaman ng dalawang suborden: [[Mysticeti]] (mga balyenang baleen) at [[Odontoceti]] (mga balyenang may ngipin na kinabibilangan ng mga [[dolphin]] at mga [[porpoise]]). Ang mga cetacea ay kasapi ng klaseng [[Mammalia]]. Ang kanilang pinakamalapit na nabubuhay na mga kamag-anak ang mga [[even-toed ungulate]] gaya ng mga [[hippopotamus]] at mga [[usa]].<ref name=science_news_1>{{cite web | url = http://www.sciencedaily.com/releases/2001/09/010920072245.htm | title = New Fossils Suggest Whales And Hippos Are Close Kin | accessdate = 2007-12-21 | author = University Of Michigan (2001, September 20) | publisher = ScienceDaily}}</ref><ref name=science_news_2>{{cite web | url = http://www.sciencedaily.com/releases/2007/12/071220220241.htm | title = Whales Descended From Tiny Deer-like Ancestors | accessdate = 2007-12-21 | author = Northeastern Ohio Universities Colleges of Medicine and Pharmacy (2007, December 21) | publisher = ScienceDaily}}</ref>
 
Ang mga katangiang mammalian ng mga ito ang pagkakaroon ng [[mainit na dugo]], paghinga sa kanilang mga [[baga]], pagsuso ng mga supling sa [[suso]] ng kanilang magulang, pagkakaroon ng [[balahibo]] ngunit kaunti. Ang isang paraan ng pagtatangi ng isang cetacean mula sa isang [[isda]] ang hugis ng kanilang buntot. Ang mga buntot ng mga isda ay bertikal at gumagalaw ng gilid sa gilid kapag lumalangoy. Ang mga buntot ng mga cetacean ay tinatawag na fluke na horisontal at gumagalaw ng taas baba kapag lumalangoy dahil ang mga spine ng mga cetacea ay nakabaluktot sa parehong paraang tulad sa spine ng mga [[tao]].
=== Ebolusyon ===
Ang mga cetacean na mga balyena, mga dolphin at mga porpoise ay mga inapo ng pamilyang artiodactyle na Raoellidae na mga [[mammal]] na panglupain na inilalarawan ng bungo ng even-toed ungulate, balingkitang mgahita at tengang katulad sa mga sinaunang balyena.<ref>
Thewissen, J.G.M., Cooper, L.N., Clementz, M.T., Bajpai, S, & Tiwari, B.N. 2007. Whales originated from aquatic artiodactyls in the Eocene epoch of India. Nature 450: 1190–1195.</ref> Ang pinagmulang panglupain ng mga cetacean ay pinapakita ng kanilang paghinga mula sa ibabaw ng katubigan, ang mga buto ng kanilang mga palikpik na tulad sa mga hita ng mga mammal na panglupain at ang kanilang mga [[bestihiyal]] na likurang hita na namana sa kanilang mga ninunong panglupain na may apat na hita.
Linya 27:
Ang larawan sa itaas ay hindi bumibihag ng tunay na [[ebolusyong]] [[pilohenetiko]] ng isang partikular na species ngunit nagpapakitang representasyon ng ebolusyon ng mga cetacean mula sa pagiging may apat na hitang mga mammal na panglupain mula sa kanilang ninuno hanggang sa mga iba't ibang yugto ng pag-aangkop sa buhay pantubig hanggang sa kasalukuyang mga anyo nito, ang hydronamikong hugis ng katawan, ang buong umunlad na caudal na palikpik at mga [[bestihiyal]] na likurang hita. Ang paghihiwalay ng mga cetacean sa suborden na mga balyenang baleen at suborden na mga balyenang may ngipin ay nangyari noong panahong [[Oligoseno]]. Ang [[Janjucetus]] at [[Squalodon]] ay kumakatawan sa mga maagang anyo ng kanilang mga suborden.
 
=== Klasipikasyon ===
[[FileTalaksan:Cetaceans.svg|right|thumb|300px|Paghahambing ng sukat ng halos lahat ng umiiral na species ng Cetacea.]]
Ang klasipikasyong ito ay malapit na sumusunod sa ''Marine Mammals of the World: Systematics and Distribution'' (1998) ni [[Dale W. Rice]] na naging pamantayang sangguniang taksonomiya sa larangan. Ito ay napakalapit na umaayon sa pagitan ng klasipikasyong ito at ng ''Mammal Species of the World: 3rd Edition'' (Wilson and Reeder eds., 2005).
* '''ORDER CETACEA'''
Linya 185:
†Kamakailang naging [[extinct]]
 
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
 
[[Kategorya:Cetacea]]
 
{{Link FA|ca}}