Kabagungtauhan: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Legobot (usapan | ambag)
m Bot: Migrating 58 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q101065 (translate me)
No edit summary
Linya 1:
Ang pagbibinata o pagdadalaga ay ang proseso ng pagkakaroon ng mga pisikal na pagbabago kung saan ang batang pangangatawan ay magiging ganap na may kakayahang magparami nang sekswal. Ito ay pinasisimulan ng mga hudyat ng hormones mula sa utak patungo sa gonad: ang mga obaryo para sa mga babae at testes naman para sa mga lalaki. Bilang tugon sa mga hudyat, ang gonads ay maglalabas ng hormones na maguudyok ng libido at ng paglaki, gampanin at ang pagbabago ng utak, mga buto, kalamnan, dugo, balat, buhok, dibdib, at ari. Ang pisikal na paglaki—taas at timbang—ay bumibilis sa unang hati ng pagbibinata o pagdadalaga at nabubuo lamang kung ang bata ay nagtataglay ng hustong katawan.
[[Talaksan:青少年.JPG|thumb|right|Mga [[adolesente]], mga lalaking nagbibinata at mga babaeng nagdadalaga.]]
 
Karaniwan, ang mga babae ay nagsisimulang magdalaga sa gulang na 10 hanggang 11, samantalang ang mga lalaki ay nagsisimula sa gulang na 11 hanggang 12. Ang mga babae ay karaniwan ring dumadaan sa ganap na pagdadalaga sa gulang na 15-17, habang ang mga lalaki ay ganap na nagbibinata sa gulang na 16-17. Isang mahalagang hudyat ng pagdadalaga ang menarche, ang panimulang regla, na karaniwang sumisibol sa gulang na 12-13; para sa kalalakihan, ito ay ang pangunahing pagpapalabas ng semilya na karaniwang nagaganap sa gulang na 13. Noong ika-21 na siglo, ang karaniwang gulang kung saan ang mga bata, lalo na sa kababaihan, na dumadaan sa pagdadalaga o pagbibinata ay mababa kung ihahambing sa ika-19 na siglo, kung saan 15 ang gulang ng mga babae at 16 sa mga lalaki. Ito ay maaaring dulot ng ilang salik, kasama na ang pinabuting nutrisyon na humahantong sa matuling paglaki ng katawan, pagtaas ng timbang at deposisyon ng mga taba, o di kaya’y pagkakababad sa endocrine disruptors tulad ng xenoestrogens, na maaaring dahil sa pagkonsumo ng pagkain o iba pang pangkapaligirang salik. Ang pagdadalaga o pagbibintang na mas maagang nagsisimula ay tinatawag ding precocious puberty. Ang pagdadalaga o pagbibinatang nahuhuli ay delayed puberty.
Ang '''kabagungtauhan'''<ref name=Bansa>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=puberty ''Puberty'', kabagungtauhan, kadalagahan], bansa.org</ref> (Ingles: ''puberty'', Kastila: ''pubertad'') ay ang kung ano ang nagaganap sa mga katawan ng mga bata na nagpapabago sa kanila upang maging mga [[adulto]]. Tinatawag din itong '''pagbibinata'''<ref name=Gab/> o '''kabinataan''' kung tumutukoy sa nagbabagong batang lalaki, at '''pagdadalaga'''<ref name=Gab>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Puberty'', pagbibinata, pagdadalaga], ''Gabby's Dictionary'', gabbydictionary.com</ref> o '''kadalagahan'''<ref name=Bansa/> kung tumutukoy sa nagbabagong batang babae. Pagkaraan ng kabagungtauhan, ang mga tao ay nagiging may kakayahang makagawa ng mga anak, sapagkat nagkakaroon ng sapat na gulang ang lalaki upang makabuntis at sapat na edad naman ang babae upang mabuntis. Ang babaeng nagdaan na sa kabagungtauhan ay maaaring mabuntis at magkaroon ng sanggol. Sa kabagungtauhan, ang katawan ng lalaki ay nagsisimulang gumawa ng [[esperma]] at nagsisimula siyang magkaroon ng kakayahan na [[ehakulasyon]], na [[semen]] na lumalabas mula sa kanyang [[titi ng tao|titi]] kapag seksuwal siyang napukaw. Kapag [[nakipagtalik]] siya sa isang babae, maaari niya itong mabuntis. Sinisimulan ang kagungtauhan ng mga [[hormona]], na mga kemikal na nagsasabi sa mga bahagi ng katawan upang gumawa ng mga bagay-bagay. Sa pangkaraniwan, nagsisimulang magdalaga ang mga batang babae sa pagitan ng gulang na 7 hanggang 15 mga taon, at ang mga batang lalaki sa pagitan ng 9 hanggang 16 na mga taon. Subalit ang mga tao sa buong mundo ay nagsisimula ng kabagungtauhan sa iba't ibang mga edad. Kabilang sa mga pagbabagong nangyayari sa mga lalaki at babaeng nagbabagungtao ang paglaki ng mga [[organong pangpagtatalik]], paglitaw ng mga buhok sa katawan, pagtangkad, at pagiging malakas. Madalas na mapapansin ang paglalim ng tunog ng mga tinig ng mga lalaki, at ang paglaki ng mga [[suso]] ng mga babae at ang pagsisimula ng pagreregla ng mga ito ("buwanang dalaw").
 
Mahalaga sa morpolohikong pagbabago sa sukat, hugis, nilalaman, at pagkilos ng lumalaking katawan, ang pagsibol ng pangalawang pansekswal na katangian, ang “pagpuno” sa katawan ng bata; mula sa batang babae tungo kadalagahan, mula sa batang lalaki tungo pagbibinata. Nagmula sa Latin puberatum (gulang ng pagbibinata o pagdadalaga), ang salitang puberty ay tumutukoy sa mga pisikal na pagbabago tungo sa pansekswal na pagsibol, hindi ang sikososyal at kultural na paglaki na tinutukoy ng salitang “adolescent development” sa kulturang pangkanluran, kung saan ang adolescence ay ang panahon ng mental na pagbabago mula pagkabata patungo pagtanda na kadalasang nasasapawan ang panahong paglaki ng katawan.
 
Dahil ang kagungtauhan ay isang panahon sa buhay ng isang batang lalaki o babae kung kailan nagkakaroon siya ng kakayahang magkaanak, tinatanaw ito bilang napaka mahalaga. Kung gayon, ang mga tao sa maraming mga bansa sa paligid ng daigdig ay mayroon iba't ibang mga paraan ng pagmamarka sa kaganapang ito.
 
==Tingnan din==