Mona Lisa: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''''Mona Lisa''''' (na kilala rin bilang '''''La Gioconda''''') ay isang ika-16th daantaong [[pintang-larawan]] sa langis sa ibabang [[panel]] ng [[poplar]] ni [[Leonardo Da Vinci]] noong [[Italian Renaissance|Italyanong Renaissance]]. Pag-aari ang dibuhong ito ng [[Government of France|Pamahalaang Pranses]] at nakatanghal sa [[Musée du Louvre|Museyo ng Louvre]] sa [[Pransiya]] na pinamagatang '''''Larawan ni [[Lisa del Giocondo]], kabiyak ni Francesco del Giocondo'''''.<ref name="Louvre.fr">{{cite web|accessdate=2008-04-27|url=http://www.louvre.fr/llv/oeuvres/detail_notice.jsp?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673226503&CURRENT_LLV_NOTICE%3C%3Ecnt_id=10134198673226503&amp;amp;amp;amp;amp;amp;amp;amp;amp;amp;amp;amp;FOLDER%3C%3Efolder_id=9852723696500816&bmUID=1155229237450&bmLocale=en|title=Portrait of Lisa Gherardini, wife of Francesco del Giocondo |publisher=[[Louvre]]}}</ref>

Ang '''Mona Lisa''' ay Ingles na tawag sa isang sikat na larawang ipininta ng isang kilalang pintor na si '''Leonardo Da Vinci''', ang ibig-sabihin nito ay Ma'am, Madam, o My lady Lisa. Ang Mona ay pinaikling salitang '''''Madonna''''' na salitang panggalang sa isang babae, habang ang Lisa ay marahil ayon sa mga eksperto ay pangalan ng asawa ni '''Francesco del Giocondo''' na si '''Lisa del Giocondo'''.<ref>Italian: Prese Lionardo a fare per Francesco del Giocondo il ritratto di mona Lisa sua moglie(Vasari 1879, p. 39)</ref> Sa [[Italian Language|Wikang Italyano]] una itong tinawag na '''La Gioconda''' na ibig-sabihin ay natutuwa, masaya,o "syang nagagalak" sa literal na salin, ganun rin ang ibig-sabihin nito sa Pranses na tinatawag naman na '''La Jaconde'''.<ref>(Kemp 2006, pp. 261–262)</ref>

Ayon sa mga Eksperto, maaaring ginawa nya ito sa pagitan ng mga taong '''''1503''''' o '''''1506'''''. Madalas man itong isulat na Mona Lisa na mayroong isang letrang '''''"N"''''' may ibang mga nagamit parin ng dalawang letrang '''''"N"''''', upang pagdiinan ang '''''Monna''''' sa Mona Lisa o Monna Lisa.<ref>Carrier, David (2006). Museum Skepticism: A History of the Display of Art in Public Galleries. Duke University Press. p. 35. ISBN 0822387573</ref>

Bukod sa Modelong si Lisa del Giocondo maaaring may iba pang mga modelo na ginamit si Leonardo sa Mona Lisa.<ref>Stites, Raymond S. (January 1936). "Mona Lisa—Monna Bella". Parnassus (vol 8 ed.) (College Art Association) 8 (1): 7–10, 22–23. doi:10.2307/771197. JSTOR 771197</ref><ref>Littlefield 1914, p. 525</ref> Ilan sa mga pinag-iisipang modelo ng Mona Lisa ay sina '''Isabella of Aragon''',<ref>Debelle, Penelope (25 June 2004). "Behind that secret smile". The Age (Melbourne). Retrieved 6 October 2007.</ref> '''Cecilia Gallerani''',<ref>Johnston, Bruce (8 January 2004). "Riddle of Mona Lisa is finally solved: she was the mother of five". The Daily Telegraph (UK). Archived from the original on 11 October 2007. Retrieved 6 October 2007. Johnston, Bruce (8 January 2004). "Riddle of Mona Lisa is finally solved: she was the mother of five". The Daily Telegraph (UK). Archived from the original on 11 October 2007. Retrieved 6 October 2007.</ref> '''Costanza d'Avalos Duchess of Francavilla''',<ref>(Wilson 2000, pp. 364–366)</ref> '''Isabella d'Este''', '''Pacifica Brandano''' o '''Brandino,''' '''Isabela Gualanda''', '''Caterina Sforza''', pati na mismo sina '''Salai''' na kanyang katulong, at si Leonardo ay pinag-iisipan na maaaring naging modelo nito.<ref>Chaundy, Bob (29 September 2006). "Faces of the Week". BBC. Retrieved 5 October 2007.</ref> Gayon pa man, mas marami pa ring nagsasabi na si Lisa del Giocondo nga ang modelo ng larawang ipininta ni Leonardo Da Vinci na tinatawag na Mona Lisa.<ref>"Mona Lisa – Heidelberg discovery confirms identity". University of Heidelberg. Retrieved 4 July 2010.</ref>

Sinimulang ipinta ni '''Leonardo Da Vinci''' ang '''Mona Lisa''' noong '''1503''' o '''1504''' sa [[Florence|Florence]], [[Italy|Italya]].<ref>Wiesner-Hanks, Merry E. (2005). An Age of Voyages, 1350–1600. New York: Oxford University Press. p. 26. ISBN 0-19-517672-3.</ref> Bagamat pinagdidiinan ng '''''Museyo ng Louvre ''''' na "walang dudang ginawa ni Leonardo ang larawan sa taong '''''1503''''' hanggang '''''1506'''''.<ref>"Mona Lisa – Portrait of Lisa Gherardini, wife of Francesco del Giocondo". Musée du Louvre. Retrieved 11 March 2012.</ref> Ang art historian na si '''Martin Kemp''' ay naniniwalang may mga kahirapan kung paano matukoy ang saktong panahon kung kailan ginawa ang Mona Lisa.<ref>(Kemp 2006, pp. 261–262)</ref> Ayon rin kay '''Giorgio Vasari''', "matapos ang apat na taon iniwanang hindi tapos ni Leonardo ang kanyang gawa".<ref>Clark, Kenneth (March 1973). "Mona Lisa". The Burlington Magazine (vol 115 ed.) 115 (840): 144–151. ISSN 0007-6287. JSTOR 877242</ref> May mga nagsabi rin na, bago mamatay si Leonardo sinabi nitong pinagsisihan nya na wala man lamang syang natapos na gawang maayos.<ref>Henry Thomas and Dana Lee Thomas, Living biographies of great painters, Garden City Publishing Co., Inc., 1940, p.49.</ref>

Noong '''''1516''''' si Leonardo ay naimbitahan ng Haring si '''Francois I''' upang magtrabaho sa '''''Clos Luce''''' malapit sa kastilyo ng Hari sa '''''Amboise'''''. Pinaniniwalaang dinala nya ang Mona Lisa at ipinagpatuloy ang paggawa dito hanggang sa paglipat nya mula sa '''''Pransiya'''''.<ref>Chaundy, Bob (29 September 2006). "Faces of the Week". BBC. Retrieved 5 October 2007.</ref> Ayon naman kay '''Carmen C. Bambach''' isang art historian, na maaaring ito ang patunay na pinagpatuloy ni Da Vinci ang pagpinta dito hanggang '''''1516''''' o '''''1517'''''.<ref>Leonardo, Carmen Bambach, Rachel Stern, and Alison Manges (2003). Leonardo da Vinci, master draftsman. New York: Metropolitan Museum of Art. p. 234. ISBN 1588390330</ref>

Sa kanyang pagpanaw ipinamana nya sa kanyang estudyante at katulong ang Mona Lisa at iba pang mga ginawa nya, ang estudyanteng ito ay nagngangalang Salai.<ref>(Kemp 2006, pp. 261–262)</ref> Binili ng isang hari ang larawang ipininta na tinatawag na Mona Lisa sa halagang '''''4,000 ecus''''' at inilagay sa '''''Palasyo ng Fontainebleau''''', at nanatili doon hanggang ilipat ito ni [[Louis XIV of France|Louis XIV ng Pransiya]] sa [[Palasyo ng Bersalyes]]. Matapos ang [[French Revolution|Himagsikang Pranses]], inilipat ito sa '''''Louvre''''', ngunit pansamantala itong inilagay sa kwarto ni [[Napoleon|Napoleon I ng Pransiya]] sa '''''Palasyo Tuileries'''''.

Samantalang nagaganap ang [[Franco-Prussian War|Digmaang Prangko-Pruso]] ('''''1870'''''-'''''1871'''''), ito ay muling inilipat sa '''''Museyo ng Louvre''''' sa bandang Brest Arsenal.<ref> Bohm-Duchen, Monica (2001). The private life of a masterpiece. University of California Press. p. 53. ISBN 978-0-520-23378-2. Retrieved 10 October 2010.</ref> Ganun rin habang nagaganap ang [[World War II|kalawang Digmaang Pandaigdig]], ang larawang ipininta ay inilipat at inalis mula sa Louvre at matiwasay na inilipat sa '''''Chateau d'Amboise''''', at nilipat muli sa '''''Loc Dieu Abbey''''' at '''''Chateau de Chambord''''' naman, at sa huli ito ay inilipat sa '''''Museyo Ingres''''' sa '''''Montauban'''''.

Napansin lamang ng mundo ang larawan ng Mona Lisa ng ito ay manakaw noong '''''Agosto 21, 1911'''''.<ref> "Theft of the Mona Lisa". Stoner Productions via Public Broadcasting Service (PBS). Retrieved 24 October 2009.</ref> Kinabukasan si '''Louis Béroud''' isang pintor, ay naglalakad sa '''''Museyo ng Louvre''''' ng mapansin nya ang lugar na pinaglalagyan ng Mona Lisa ay walang nakalagay na anumang larawan kundi apat na sabitang bakal lamang ang nasa pader. Tinawag ni Beroud ang mga kinauukulan upang sabihin ang kanyang nakita bagamat ang pagkakaalam ng mga bantay ng museyo na ang Mona Lisa ay pansamantalang kinuwa upang kuwanan ng litrato para sa paglalathala dito, ngunit sila'y nagkamali ng akala. Isinira ang Louvre sa loob ng isang linggo upang imbestigahan ang kaso ng pagnanakaw sa larawan.

Sina '''Guillaume Apollinaire''' isang poetikong [[French|Pranses]], at si [[Pablo Picasso|Pablo Picasso]] na isang pintor, ay isa sa mga unang inembistigahan at ikinulong kaugnay sa kaso ng Mona Lisa, ngunit kalauna'y pinawalang sala at pinalaya rin.<ref>R. A. Scotti (April 2010). Vanished Smile: The Mysterious Theft of the Mona Lisa. Vintage Books. ISBN 978-0-307-27838-8.</ref><ref> "Top 25 Crimes of the Century: Stealing the Mona Lisa, 1911". TIME. 2 December 2007. Retrieved 15 September 2007.</ref>

Sa panahong iyon, inakala na nilang habang buhay ng mawawala ang Mona Lisa, ngunit makalipas ang dalawang taon nahuli na rin ang tunay na salarin. Ito ay si '''Vincenzo Peruggia''' isang trabahador sa Louvre, nakuwa nya ang Mona Lisa sa simpleng paraan lamang, pumasok sya sa museyo sa normal na oras ng museyo, kinuwa nya ito at itinago sa loob ng eskaparate para sa mga walis at mula dito ay kinuwa nya ito, inilagay sa ilalim ng kanyang baro, at matagumpay na nailabas ng magsara ang museyo.<ref>(Bartz 2001, p. 626)</ref> Si Peruggia ay isang Italyanong makabayan na naniniwalang nararapat na maibalik ang Mona Lisa sa museyo sa Italya. Maaaring si Peruggia ay naudyukan ng kanyang mga kaibigang may mga kopya o replica ng Mona Lisa, na baka sakaling lumakas ang bentahe ng mga ito kung mawawala ang Mona Lisa at makilala sa mundo. May mga nagsabi rin na si '''Eduardo de Valfierno''' ang utak ng pagnanakaw sa Mona Lisa, na sya ring nag-utos kay '''Yves Chaudron''' upang gumawa ng anim na kopya ng larawan upang ibenta sa [[United States|Estados Unidos]] habang hindi pa nalalaman ang lokasyon ng nawawalang larawang ipininta noong mga panahon na iyon.<ref>The Lost Mona Lisa by R. A. Scotti (Random House, 2010)</ref> Sa kabila ng mga kaganapan, ang orihinal na Mona Lisa ay nanatili sa [[Europe|Europa]] at matapos ang dalawang taon na pagtatago dito sa isang silid, hindi na nakapag hintay si Peruggia at ito'y ibinenta nya na, ito ang dahilan ng pagkakahuli sa kanya ng subukan nyang ibenta ito sa direktor ng '''''Uffizi Gallery''''' sa '''''Florence''''', ito ay umikot sa buong Italya upang ipakita ang larawan ng Mona Lisa at muli itong ibinalik sa Louvre noong '''''1913'''''. Habang si Peruggia ay itinuring na makabayan ng kapwa nya '''''Italyano''''' at nakulong lamang sa loob ng anim na buwan kaugnay sa kaso nya patungkol sa Mona Lisa.<ref> "Top 25 Crimes of the Century: Stealing the Mona Lisa, 1911". TIME. 2 December 2007. Retrieved 15 September 2007.</ref> Bago ang pagnanakaw sa Mona Lisa hindi ito ganun kakilala, ngunit dahil sa naganap na pagnanakaw ito ay nakilala at pinuri. Binansagan itong isa sa pinaka magandang [[The Renaissance|Renasimiyento]] na pinta, hindi lamang sa '''''Europa''''' maski narin sa buong mundo.<ref> "The Theft That Made The 'Mona Lisa' A Masterpiece". NPR. 30 July 2011. Retrieved 26 August 2014.</ref>