Kulaylawas: Pagkakaiba sa mga binago

[[Talaksan:Chromosome.svg|300px|thumb|right|Diagrama ng isang replikadong(kinopya) at kondensadong(siksik) na metaphase na [[eukaryotiko]]ng kromosoma. (1) [[Chromatid]] na isa sa identikal na mga bahagi ng kromosome pagkatapos ng [[yugtong S]]. (2) [[Centromere]] na punto kung saan ang dalawang chromatid ay nagdadampi (3) Maikling braso. (4) Mahabang braso.]]

 

 

Sa mga [[eukaryotes]], ang mga [[nucleus ng selula|nuclear]] na kromosoma ay binabalot ng mga [[protina]] sa isang siksik na istrakturang tinatawag na [[chromatin]]. Ito ay pumapayag sa napakahabang mga molekula ng [[DNA]] na magkasya sa [[nucleus ng selula]]. Ang istraktura ng mga kromosoma at chromatin ay iba iba sa mga [[siklo ng selula]]. Ang mga kromosoma ang payak na unit para sa [[paghahati ng selula]] at dapat ay kopyahin(replicate), hatiin, at ipasa ng matagumpay sa mga anak na selula(daugther cells) upang masiguro ang dibersidad(pagkakaiba) at pagpatuloy ng mga supling. Ang mga kromosoma ay maaaring umiral na duplikado(kinopya) o hindi duplikado. Ang mga hindi duplikadong kromosoma ay mga isang linyar na hibla(strands) samantalang ang mga duplikadong kromosoma ay naglalaman ng dalawang identikal(magkatulad) na mga kopyang tinatawag na [[chromatid]] na pinagdugtong ng [[centromere]].

Sa pagsasanay, ang kromosoma(chromosome) ay isang maluwag na inilalarawang termino. Sa mga [[prokaryotes]] at [[virus]], ang terminong genophoe ay mas angkop kung walang [[chromatin]] na makikita. Gayunpaman, ang malaking katawan ng akda ay gumagamit ng salitang kromosoma(chromosome) kahit pa wala itong chromatin. Sa mga [[prokaryotes]], ang [[DNA]] ay hindi karaniwang nakaayos sa isang [[bilog]] na mahigpit na nakapulupot sa sarili nito at minsan ay sinasamahan ng isa o maraming mga mas maliit na sirkular na molekulang DNA na tinatawag na [[plasmid]]. Ang mga maliit na sirkular na [[genome]] na ito ay matatagpuan rin sa [[mitochondria]] at [[chloroplast]] na nagpapakita ng pinagmulang [[bacteria]]l ng mga ito. Ang pinakasimpleng genophore ay matatagpuan sa mga [[virus]]. Ang mga molekulang [[DNA]] o [[RNA]] na ito ay maikling linyar o sirkular na mga genophore na malimit ay nagkukulang sa mga istraktural na mga [[protina]].

 

Sa yugtong [[interphase]] na yugto ng [[siklo ng selula]] kung saan ang [[selula]] ay hindi [[paghahati ng selula|naghahati]], ang dalawang mga uri ng chromatin ay maaaring makilala.

* Euchromatin, na binibuo ng [[DNA]] na aktibo e.g., na-[[ekspresyon ng protina|nahahayag bilang protina]].

* Heterochromatin, na binubuo ng halos hindi aktibong DNA. Ito ay tila nagsisilbi ng istraktural na mga tungkulin sa mga yugtong kromosomal. Ang heterochromatin ay maaari pang karagdagang makilala sa dalawang mga uri:

 

Sa simulang mga yugto ng [[mitosis]] o [[meiosis]]([[paghahati ng selula]]), ang mga strandong chromatin ay nagiging mas siksik. Ang mga ito ay tumitigil na kumilos bilang makukuhang [[gene|henetikong material]](ang [[transkripsiyon ng gene]] ay humihinto) at nagiging isang siksik na madadalang anyo. Ang siksik na anyong ito ay gumagawa sa mga indbidwal na kromosoma na makikita(visible) at ang mga ito ay bumubuo ng klasikong apat na brasong istraktura na isang pares ng magkapatid na [[chromatid]] na nakakabit sa bawat isa sa [[centromere]]. Ang mas maikling mga braso ay tinatawag na mga [[brasong p]](mula sa salitang [[Pranses]] na ''petit'' na maliit) at ang mas mahabang mga braso ay tinatawag na mga [[brasong q]](ang letrang q ay sumusunod sa p sa alpabetong Latin; q-g "grande"). Ito lamang ang natural na konteksto kung saan ang mga indibidwal na kromosoma ay makikita sa pamamagitan ng isang optikal na [[mikroskopyo]].

 

Sa mga [[tao]], ang mga kromosoma ay maaaring hatiin sa dalawang mga uri: ang mga [[autosoma]](''autosomes'') at mga [[kromosomang kasarian]](''sex chromosomes''). Ang ilang mga [[gene|henetikong]] katangian ay nauugnay sa kasarian ng isang tao at naipapasa sa pamamagitan ng mga [[kromosomang kasarian]]. Ang mga [[autosoma]] ay naglalaman ng natitirang mga henetikong namamanang impormasyon. Ang lahat ng ito ay umaasal sa parehong paraan sa [[paghahati ng selula]]. Ang mga [[selula]] ng tao ay may 23 pares ng malaking linyar na mga [[nukleyo ng selula|nukleyar]](na kromosoma na 22 pares ng mga autosoma at isang pares ng kromosomang kasarian) na nagbibigay kabuuang 46 kromosoma kada [[selula]]. Sa karagdagan dito, ang mga selula ng tao ay mayroong maraming mga daang kopya ng [[mitochondria]]l na [[genome]]. Ang [[pag-sisikwensiya ng DNA|pagsisikwensiya]] ng [[genome ng tao]] ay nagbigay ng labis na impormasyon tungkol sa bawat mga kromosoma. Ang nasa ibabang tabla ay nagtitipon ng estadistika para sa mga kromosoma batay sa impormasyon ng genome ng tao ng Sanger Institute sa Vertebrate Genome Annotation (VEGA) database. Ang bilang ng mga gene ay isang pagtatantiya dahil ito ay sa isang bahagi nakabatay sa mga prediksiyon ng gene. Ang kabuuang haba ng kromosoma ay isang pagtatantiya rin batay sa tinantiyang sukat ng hindi nasekwensiyang mga rehiyong heterochromatin.

 

{| class="wikitable sortable" style="text-align:right"

|}

 

Ang mga prokayote&nbsp;– [[bakterya]] at [[archaea]]&nbsp;– ay karaniwang may isang [[sirkular na bakteryal na kromosoma|sirkular na kromosoma]] ngunit ang maraming mga bariasyon(pagkakaiba) ay umiiral.<ref>{{cite journal|author=Thanbichler M, Shapiro L|title=Chromosome organization and segregation in bacteria|journal=J. Struct. Biol.|volume=156|issue=2|pages=292–303|year=2006|pmid=16860572|doi= 10.1016/j.jsb.2006.05.007}}</ref> Ang karamihan sa kromosoma ng bakterya ay sumaklaw sa sukat mula sa 160,000 na mga [[base na pares]] sa [[endosymbiont|endosymbiotikong]] bakteryum na ''[[Candidatus Carsonella ruddii]]'',<ref>{{cite journal|author=Nakabachi A, Yamashita A, Toh H, Ishikawa H, Dunbar H, Moran N, Hattori M|title=The 160-kilobase genome of the bacterial endosymbiont Carsonella|journal=Science|volume=314|issue=5797|pages=267|year=2006|pmid=17038615|doi=10.1126/science.1134196}}</ref> hanggang sa 12,200,000 mga base na pares sa tumitira sa lupang bakteryum na ''[[Sorangium cellulosum]]''.<ref>{{cite journal|author=Pradella S, Hans A, Spröer C, Reichenbach H, Gerth K, Beyer S|title=Characterisation, genome size and genetic manipulation of the myxobacterium Sorangium cellulosum So ce56|journal=Arch Microbiol|volume=178|issue=6|pages=484–92|year=2002|pmid=12420170|doi= 10.1007/s00203-002-0479-2}}</ref> Ang mga [[Spirochaete]] ng [[genus]] na ''Borrelia'' ang kilalang eksepsiyon sa pagkakaayos na ito na ang bakteryang gaya ng ''[[Borrelia burgdorferi]]'' na sanhi ng [[sakit na Lyme]] ay naglalaman ng isang linyar na kromosoma.<ref>{{cite journal|author=Hinnebusch J, Tilly K|title=Linear plasmids and chromosomes in bacteria|journal=Mol Microbiol|volume=10|issue=5 |pages=917–22 |year=1993|pmid = 7934868 |doi=10.1111/j.1365-2958.1993.tb00963.x}}</ref>

 

Ang mga prokaryotikong kromosoma ay may maliit na nakabatay sa sekwensiyang istraktura kesa sa mga eukaryote. Ang bakterya ay karaniwang may isang punto([[pinagmulan ng replikasyon]]) na pinagmumulan ng replikasyon samantalang ang ilang archaeo ay naglalaman ng maraming mga pinagmulang replikasyon.<ref>{{cite journal |author=Kelman LM, Kelman Z|title=Multiple origins of replication in archaea|journal=Trends Microbiol.|volume=12|issue=9|pages= 399–401|year=2004|pmid=15337158|doi=10.1016/j.tim.2004.07.001}}</ref> Ang mga gene sa mga mga prokaryote ay kalimitang isinaayos sa mga [[operon]] at hindi karaniwang naglalaman ng mga [[intron]] hindi tulad ng mga eukaryote.

 

Ang mga [[prokaryote]] hindi nag-aangkin ng [[nukleyo ng selula]]. Bagkus nito, ang kanilang DNA ay nakaayos sa isang istrakturang tinatawag na [[nucleoid]].

<ref>{{cite journal|author=Thanbichler M, Wang SC, Shapiro L|title=The bacterial nucleoid: a highly organized and dynamic structure|journal= J. Cell. Biochem.|volume=96|issue=3|pages=506–21|year=2005|pmid=15988757|doi=10.1002/jcb.20519}}</ref> Ang nucleoid ay isang walang katulad na istraktura at umookupa sa isang inilarawang rehiyon ng selula ng bakterya. Gayunpaman, ang istrakturang ito ay dinamiko(nagbabago) at tinutustusan at muling minomodelo ng mga aksiyon ng isang saklaw ng mga tulad ng [[histone]] na mga protina na umuugnay sa bakteryal na kromosoma.<ref>{{cite journal|author= Sandman K, Pereira SL, Reeve JN|title=Diversity of prokaryotic chromosomal proteins and the origin of the nucleosome|journal=Cell. Mol. Life Sci.|volume=54|issue=12|pages=1350–64|year=1998|pmid=9893710|doi=10.1007/s000180050259}}</ref> Sa [[archaea]], ang DNA sa mga kromosoma ay mas higit na nakaayos na ang DNA ay nakakahon sa loob ng mga istrakturang katulad ng mga eukaryotikong [[nucleosome]].<ref>{{cite journal|author=Sandman K, Reeve JN|title=Structure and functional relationships of archaeal and eukaryal histones and nucleosomes| doi=10.1007/s002039900122|journal=Arch. Microbiol.|volume=173|issue=3|pages=165–9|year=2000|pmid=10763747}}</ref><ref>{{cite journal|author=Pereira SL, Grayling RA, Lurz R, Reeve JN|title=Archaeal nucleosomes|doi=10.1073/pnas.94.23.12633|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=94|issue=23|pages=12633–7|year=1997|pmid=9356501|url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=9356501|pmc=25063}}</ref>

 

Ang mga prokaryotikong kromosoma at mga plasmid ay tulad ng eukaryotikong DNA ay pangkalahatang [[mekanikal na mga katangian ng DNA|naka-supercoil]]. Ang DNA ay dapat munang ilabas sa nakapahingang estado nito para sa pagkuha ng [[transkripsiyon (henetika)|transkripsiyon]], regulasyon at [[replikasyon ng DNA|replikasyon]].

 

{{reflist}}