Australya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Pinapalitan ang pahina ng 'fuck' |
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 124.6.181.100 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Syum90 |
||
Linya 1:
{{Infobox Country|the=|
native_name =Komonwelt ng Australia (''Commonwealth of Australia'')|
common_name =Australia|
image_flag =Flag of Australia.svg|
image_coat =Coat of Arms of Australia.svg|
image_map =LocationAU.png|
national_motto =wala (dati'y ''Advance Australia'')|
national_anthem=''[[Advance Australia Fair]]''|
official_languages =[[Wikang Ingles|Ingles]] (''de facto'')<sup>1</sup>|
capital =[[Canberra]]|
latd=35|latm=15|latNS=S|longd=149|longm=28|longEW=E|
largest_city =[[Sydney]]|
government_type=[[Monarkiyang konstitusyonal]]|
leader_title1 = [[Reyna ng Australia|Reyna]]|
leader_title2 = [[Gobernador-Heneral ng Australia|Gobernador-Heneral]]|
leader_title3 = [[Punong Ministro ng Australia|Punong Ministro]]|
leader_title4 = [[Punong Mahistrado ng Australia|Punong Mahistrado]]|
leader_name1 = [[Elizabeth II ng Nagkakaisang Kaharian|Elizabeth II]]|
leader_name2 = [[Sir Peter Cosgrove]]|
leader_name3 = [[Tony Abbott]]|
leader_name4 = [[Robert French]]|
area_rank=6th|
area_magnitude=1_E12|
area_km2 =7,686,850|
area_sq_mi = 2,967,909| <!-- Do not remove [[WP:MOSNUM]]-->
percent_water=1|
population_estimate = 20,406,800|
population_estimate_year = Setyembre 2005|
population_estimate_rank = ika-52 |
population_census = 18,972,350 |
population_census_year = 2001|
population_density_km2 = 2|
population_density_sq_mi = 5.2|<!-- Do not remove -->
population_density_rank = ika-191|
sovereignty_type=[[Kalayaan]]|
sovereignty_note=mula sa [[Nagkakaisang Kaharian]]|
established_event1 = [[Saligang-Batas ng Australia|Saligang-batas]]|
established_event2 = [[Statute of Westminster 1931|Kautusan ng Westminster]]|
established_event3 = [[Australia Act 1986|Batas Australia]]|
established_date1 = [[Enero 1]], [[1901]]|
established_date2 = [[Disyembre 11]], [[1931]]|
established_date3 = [[Marso 3]], [[1986]]|
currency=[[:en:Australian dollar|Dolyar]]|
currency_code=AUD|
time_zone=[[States and territories of Australia|iba't-ibang lugar ng Australia]]<sup>2</sup>|
utc_offset=+8–+10|
time_zone_DST=[[States and territories of Australia|iba't-ibang lugar ng Australia]]<sup>2</sup>|
utc_offset_DST=+8–+11|
cctld= [[.au]] |
calling_code=61|
GDP_PPP_year=2006|
GDP_PPP=$674.97 bilyon|
GDP_PPP_rank=ika-16|
GDP_PPP_per_capita=$32,686|
GDP_PPP_per_capita_rank=ika-13|
HDI_year=2003|
HDI=0.955|
HDI_rank=ika-3|
HDI_category=<font color="#009900">mataas</font>|
footnotes=<sup>1</sup>Ang wikang Ingles ay wala pa sa uring opisyal na ''de jure'' ([http://www.immi.gov.au/multicultural/_inc/publications/confer/04/speech18b.htm source]) <br /><sup>2</sup>May mga maliit na pagkakaiba mula sa tatlong nabanggit na ''timezones''.
}}
Ang '''Komonwelt ng Australia'''<ref group="n">Binabaybay din na '''Australiya'''. Tingnan: {{cite-JETE|Australiya, ''Australia''}}; {{cite-Panganiban|Australiya, ''Australia''}}</ref> ([[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]: ''Aus·tra·lia''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Aus·tra·lia''{{IPAc-en|ə|ˈ|s|t|r|eɪ|l|j|ə|,_|ɒ|-|,_|-|i|ə|audio=en-au-Australia.ogg}},<ref>{{cite book|title=Macquarie ABC Dictionary|publisher=The Macquarie Library Pty Ltd|year=2003|page=56|isbn=1-876429-37-2}}</ref><ref>{{cite web|title=Australia|work=Oxford Dictionaries|date=April 2010|publisher=Oxford University Press|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/Australia|accessdate=26 July 2012}}</ref>) ay ang ikaanim na pinakamalaking bansa sa mundo, ang kaisa-isang bansa na sumasakop sa isang [[kontinente]], at ang pinakamalaki sa rehiyon ng [[Australasia]]/[[Oceania]]. Kabilang din sa teritoryo nito ang ilang mga pulo, ang pinakamalaki rito ay ang [[Tasmania]], na nagsisilbing isang [[Estado at Teritoryo ng Australia|estado ng Australia]]. Ang Australia ay isang [[pederasyon]] at pinamamahalaan bilang parlamentaryong monarkiyang konstitusyonal (''constitutional monarchy''). Kasama sa mga karatig-bansa ng Australia ay ang [[Indonesia]], [[Silangang Timor]], at [[Papua New Guinea]] sa hilaga, ang [[Kapuluang Pasipiko]] sa hilagang-kanluran, ang [[Kapuluang Solomon]] at [[Vanuatu]] sa hilagang-silangan, at ang [[New Zealand]] sa timog-silangan.
Sa loob ng di-bababa sa 40,000 taon bago ang unang pananahan ng mga Ingles sa huling bahagi ng ika-18 siglo, ang Australia ay pinaninirahan ng mga katutubong Australian, na nagsasalita ng mga wikang nakapangkat sa humigit-kumulang 250 grupo ng mga lengguwahe. Matapos matuklasan ng mga Europeo ang kontinente sa pamamagitan ng mga manlalayag na [[Olandes]] noong 1606, ang silangang bahagi ng Australia ay inangkin ng Gran Britanya noong 1770 at nang simula'y naging tapunan ng mga bilanggo sa kolonya ng [[New South Wales]] mula 26 Enero 1788. Lumaki ang populasyon nang sumunod na mga dekada; ang kontinente ay ginalugad at naitatag ang karagdagang limang nagsasariling [[Crown Colonies]].
Noong 1 Enero 1901, naging isang pederasyon ang anim na kolonya, na ngayo'y tinatawag na Komonwelt ng Australya. Mula noong Pederasyon, napanatili ng Australya ang isang matatag na sistemang pulitikal na demokratikong liberal, na kumikilos bilang isang demokrasyang parlamentaryong pederal at monarkiyang konstitusyonal, na binubuo ng anim na estado at ilang mga teritoryo. Ang populasyon na 23.6 na milyon ay higit na urbanisado at nakatuon sa mga silangang estado at sa baybayin.
Ang Australia ay isang [[maunlad na bansa]] at isa sa mga pinakamayaman sa mundo, dahil sa ekonomiya nitong ika-12 sa pinakamalaki. Noong 2012 ang Australia ang may ikalimang pinakamataas na kita bawat tao sa buong mundo, at ang gastos-militar ng Australia ang ika-13 pinamakamalaki sa mundo. Dahil taglay nito ang ikalawang pinakamataas na pandaigdigang indise ng kaunlaran ng tao (''human development index''), mataas ang nagiging ranggo ng Australia sa mga pandaigdigang paghahambing ng pambansang paggawa (''national performance''), katulad ng kalidad ng buhay, kalusugan, edukasyon, kalayaang pang-ekonomiya, at proteksiyon ng mga kalayaang sibil at mga karapatang pulitikal. Ang Australia ay kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[G20]], Komonwelt ng mga Bansa, ANZUS, Organisasyon para sa Pagtutulungang Ekonomiko at Pag-unlad ([[Organisation for Economic Co-operation and Development]] o [[OECD]]), [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]] (''World Trade Organization'' o WTO), [[Kooperasyong Ekonomiko sa Asya-Pasipiko]] (''Asia-Pacific Economic Cooperation'' o APEC), at ng [[Pacific Islands Forum]].
== Etimolohiya ==
Binibigkas bilang [əˈstɹæɪljə, -liə] sa Ingles Australiano, ang pangalang Australia ay nagmula sa salitang Latin na ''australis'', na nangangahulugang "katimugan." Tinutukoy din ang bansa sa wikang kolokyal bilang Oz mula noong simula ng ika-20 dantaon. Ang [[Aussie]] ay isang karaniwang salitang balbal para sa "Australiano." Sa kapitbahayang [[New Zealand]], at bibihira naman sa Australia mismo, ang pangngalang "Aussie" ay ginagamit din upang tukuyin ang bansa, isang pagbubukod na tawag mula sa mga naninirahan dito. Ang awit-pampalakasan na ''C'mon Aussie C'mon'' ay isang halimbawa ng lokal na gamit ng Aussie bilang kasingkahulugan ng Australia.
Ang mga alamat tungkol sa ''Terra Australis Incognita''—isang "di-kilalang kalupaan sa Timog"—ay nag-umpisa mula pa noong panahon ng mga Romano at naging isang karaniwang bagay sa heograpiya ng Kalagitnaang Panahon, bagaman at hindi ito batay sa anumang nasusulat na kaalaman hinggil sa kontinente. Matapos ang pagkakatuklas ng mga Europeo, ang pangalan para sa kalupaang Australian ay malimit na nagiging batayan ng sikat na ''Terra Australis.''
Ang pinakaunang naitalang paggamit ng salitang Australia ay noong 1625 sa “Isang talá ng Australia del Espiritu Santo, isinulat ni Ginoong Richard Hakluyt,” (''A note of Australia del Espíritu Santo, written by Sir Richard Hakluyt'') inilathala ni Samuel Purchas sa ''Hakluytus Posthumus'', isang korupsiyon ng orihinal na pangalang Espanyol na "Tierra Austral del Espíritu Santo" (Katimugang Lupain ng Espiritu Santo) para sa pulo ng [[Vanuatu]]. Ang pang-uring Olandes na salitang ''Australische'' ay ginamit sa isang aklat na Olandes sa [[Batavia]] ([[Jakarta]]) noong 1638, upang tumukoy sa bagong tuklas na mga lupain sa timog. Ginamit sa ibang pagkakataon ang ''Australia'' noong 1693 sa isang salin ng ''Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe'', isang nobelang Pranses noong 1676 ni Gabriel de Foigny, sa ilalim ng sagisag-panulat na Jacques Sadeur. Upang tumukoy sa buong rehiyon ng Timog Pasipiko, ginamit ito ni Alexander Dalrymple sa Isang Makasaysayang Paglilikom ng mga Paglalakbay at mga Natuklasan sa Timog Karagatang Pasipiko (''An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean'') noong 1771. Sa pagtatapos ng ika-18 siglo, ang katawagan ay ginamit upang partikular na tukuyin ang mismong bansa, na isinulat naman ng mga botanistang sina George Shaw at Ginoong James Smith ang tungkol sa “malawak na pulo, o manapa’y kontinente, ng Australia, Australasia, o [[New Holland]]” sa kanilang dokumento noong 1793 na Soolohiya at Botanika ng New Holland (''Zoology and Botany of New Holland''), at si James Wilson naman na isinama ito sa isang talangguhit noong 1799.
Ang pangalang Australia ay pinasikat ng manlalakbay na si Matthew Flinders, na nagtulak dito upang pormal itong pagtibayin simula 1804. Sa dokumento ni Robert Brown na Pangkalahatang puna, heograprikal at sistematikal, hinggil sa botanika ng Terra Australis (''General remarks, geographical and systematical, on the botany of Terra Australis''), ginamit ni Brown ang salitang pang-uri na ''Australian'' sa kabuuan – ang unang nalalamang gamit ng pormang iyon. Sa kabila ng popular na kabatiran, ang aklat ay hindi nakatulong sa pag-angkin ng pangalan: ang pangalan ay unti-unting tinanggap higit sampung taon pa ang dumaan.
Ang unang beses na ang pangalang Australia ay lumitaw upang opisyal na gamitin ay sa isang pagsugo kay Lord Bathurst ng 04 Abril 1817 kung saan kinilala ni Gobernador Lachlan Macquarie ang pagtanggap sa mga talangguhit ng Australia ni Kapitan Flinders. Noong 12 Disyembre 1817, itinagubilin ni Macquarie sa Tanggapang Kolonyal na pormal itong kilalanin. Noong 1824, sumang-ayon ang Kaalmirantehan (''Admiralty'') na ang kontinente’y dapat opisyal na kilalanin bilang ''Australia''.
== Tingnan din ==
* [[Teritoryong panlabas]]
== Talababa ==
{{reflist|group=n}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na kawing ==
* [http://www.australia.com/ Tourism Australia]
* [http://www.australianetwork.com/ Australia Network tv channel] (cable & satellite) {{en icon}}
{{usbong|Australia}}
{{Australia}}
{{Oceania}}
{{Commons category|Australia}}
[[Kategorya:Mga bansa sa Oceania]]
[[Kategorya:Australia| ]]
| |||