Mamalya: Pagkakaiba sa mga binago

Ang mga '''mamalya''' ang mga kasapi ng klaseng '''Mammalia'''. Ito ay mga [[bertebrado]] na inilalarawan ng pagkakaroon ng [[mammary gland|glandulang mamalya]] na nagpapahintulot sa paglikha ng [[gatas]] para sa mga [[kababaihan]] upang magkaroon ng pagkain ang supling, ang pagkakaroon ng tatlong mga [[osikulo|gitnang mga buto ng tainga]], ang pagkakaroon ng [[buhok]] o [[balahibo]] at pagkakaroon ng mga endotermikong katawan (''mainit na dugo''). Kinokontrol ng [[neokorteks]] ng [[utak]] ng mga ito ang mga endotermiko(mainit na dugo) at [[sistemang sirkulatoryo]] na nagpapakita ng mga [[eythrocyte|selulang pulang dugo]] na walang mga [[nukleyus ng selula]] at isang [[puso]] na may apat na silidkamara (''chamber''). Ang karamihan ng mga mamalya ay nag-aangkin rin ng mga [[glandula ng pawis]] at espesyalisadongdinalubhasang mga [[ngipin]]. Ang pinakamalaking pangkat ng mga mamalya na [[Eutheria|mga may inunan]] ay may isang [[inunan]] na nagpapakain ng mga anak nito sa [[hestasyon]]. Ang mga mamalya ay may sukat mula 30–40 millimetromilimetro(1- to 1.5-pulgada) gaya ng [[paniking bubuyog]] hanggang sa 33 metro(108 talampakan) [[balyenang bughaw]]. Ang salitang "mammal" ay moderno at nagmula sa pangalang siyentipiko na ''''Mammalia'' na inimbento ni [[Carl Linnaeus]] noong 175 na hinango sa Latin na ''mamma''(utong, suso). Ang lahat ng mga babaeng mamalya ay nagpapakain ng mga batang supling nito ng [[gatas]] na inilabas sa [[glandulang mamarya]]. Ayon sa ''[[Mammal Species of the World]]'', ang 5,702 espesye o uri ng Mamalya ay alam noong 2005. Ang mga ito ay ipinangkat sa 1,229 sari, 153 pamilya, at 29 orden.<ref name=MSW3intro>{{MSW3|heading=Preface and introductory material|page=xxvi}}</ref> Noong 2008 kinumpleto ng [[International Union for Conservation of Nature|IUCN]] ang isang limang taong may 17,000 siyentipiko para sa [[Pulang Talaan ng IUCN]] na bumilang ng mga 5,488 espesyse o uri sa wakas ng panahong ito.<ref>{{cite web | title=Initiatives | work=The IUCN Red List of Threatened Species | date=April, 2010 | publisher=IUCN | url=http://www.iucnredlist.org/initiatives}}</ref> Sa ilang mga pag-uuri, ang mga mamalya ay nahahati sa dalawang mga pangalawang-klase(hindi kabilang ang mga [[fossil]]): ang [[Protheria]](orden ng mga [[monotreme]]) at ang [[Theria]] na binubuo ng mga ibabang-klaseng [[Metatheria]] at [[Eutheria]]. Ang mga [[marsupiyal]] ay binubuo ng [[pangkat korona]] ng Metatheria at kaya ay kinabibilangan ng lahat ng mga nabubuhay na metatherian gayundin ang mga nalipol nito. Gayundin, ang [[Eutheria]](mga may inunan) ay binubuo ng pangkat korona ng Eutheria. Maliban sa limang espesye o uri ng mga [[monotreme]] na nangingitlog, ang lahat ng mga nabubuhay na mamalya ay nanganganak ng buhay na supling. Ang karamihan ng mga mamalya kabilang ang anim na pinakamayaman sa espesye o uring mga ordern ay kabilang sa pangkat na may inunan. Ang tatlong pinakamalalaking orden sa pagkakasunod-sunod na pababa ang [[Rodentia]](mga [[maliit na daga]], [[daga]], mga [[porkyupayn]], mga [[babera]], mga [[kapibara]] at mga ngumunguyang mga mamalya), [[Chiroptera]](mga [[paniki]]) at ang [[Soricormpha]](mga [[musaranya]], mga [[mowl (hayop)|mowl]] at mga [[solendon]]). Ang tatlong pinakamalalaking mga orden na depende sa pag-uuring ginagamit ang mga [[primado]] na kinabibilangan ng mga [[tao]], ang [[Cetartiodactyla]] (na kinabibilangan ng mga [[ungguladong may paang patas]] at mga [[balyena]]), at ang [[Carnivora]](mga [[pusa]], mga [[aso]], mga [[musang]], mga [[oso]], mga [[piniped|karnerong-dagat]] at mga kamag-anak nito).<ref name=MSW3intro/> Bagaman ng pag-uuri ng mga mamalya sa antas na pamilya ay kaugnay na matatag, ang mga iba-ibang pagtrato sa mas mataas na mga antas na pangalawang-klase, ibabang-klase at orden ay lumilitaw sa mga panitikang magkakasabay lalo na para sa mga marsupiyal. Ang karamihan ng mga kamakailang pagbabago ay sumasalamin sa mga resulta ng [[pagsusuri na kladistiko]] at [[henetikang molekular]]. Ang mga resulta mula sa henetikang molekular ay halimbawa sa pagtumungo sa pagggamit ng mga bagong pangkat gaya ng [[Afrotheria]] at ang paglisan sa mga tradisyonal na pangkat gaya ng [[Insectivora]]. Ang mga sinaunang ninuno ng mga mamalya na [[sinapsido]] ang mga [[Sphenacodontia|sphenacodont]] na [[pelikosauro]] na isang pangkat na kinabibilangan din ng [[Dimetrodon]]. Sa wakas ng panahong [[Karboniperoso]], ang pangkat na ito ay nag-[[ebolusyong naiiba|naiiba]] mula sa hanay ng [[sauropsida]] na tumungo sa mga kasalukuyang nabubuhay na mga [[reptilya]] at [[ibon]]. Ito ay pinangunahan ng maraming mga sari-saring pangkat na mga hindi mamalyang sinapsido(na minsang tinutukoy na mga tulad ng mamalyang reptilya) at ang mga unang mamalya ay unang lumitaw sa Kapanahunana ng Simulang [[Mesosoiko]]. Ang mga modernong orden ng mamalya ay lumitaw sa mga panahong [[Paleoheno]] at [[Neoheno]] ng Kapanahunang [[Senosoiko]].