Wikipedia

Digmaang Malamig: Pagkakaiba sa mga binago

Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
mNo edit summary
1. hindi digmaan ang Digmaang Malamig 2. nagdagdag ng table na mula sa "Kasaysayan ng Daigdig K-12" ng VIBAL. 3. Tuldik
Linya 1:
[[Talaksan:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|right|300px|Ang dating [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo ng]] [[Estados Unidos]] na si [[Ronald Reagan]] (nasa kaliwa) at ang dating [[Pangulo ng Unyong Sobyet|Pangulo ng]] [[Unyong Sobyet]] na si [[Mikhail Gorbachev]].]]
{{History Of The Cold War}}
Ang '''Digmaang Malamig''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Cold War'', [[Wikang Ruso|Ruso]]: Холодная война) ay isangpanahon digmaanng tensiyong politikal at tensiyong militar na nangyari pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Ito ay nangyari mula 1945 hanggang 1991, nangyari ang digmaanito dahil sa tensiyon ng kompetensiya sa Ekonomiya, ang hindi pagkakasundo ng mga politiko, at tensiyong militar, ang digmaang"digmaan" ay sa pagitan ng mga kaunlarang mga bansa kasamakasáma ang [[Estados Unidos]] at ang [[Unyong Sobyet]] kasamakasáma ang mga kaalyado nito. Pinatanyag ang katawagang ''DigmaanDigmaang Malamig'' ng tagapayong pampolitika at tagapondo na Amerikanong si [[Bernard Baruch]]{{Fact|date=Marso 2008}} sa isang debate noong Abril 1947 tungkol sa [[Paniniwalang Truman]].
 
Ang paghihirap ng Digmaang Malamig ang humubog sa mga kasalukuyang pangyayari. Ito ang labananglabanáng pandiplomatiko at pangkabuhayan at alitan sa ideolohiya at Kanlurang [[kapitalismo]] laban sa [[komunismo]] ng Silangang [[Europa]]. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang bansa (Amerika at Unyong Sobyet). Naging labananlabanán ito ng ideolohiya at tinawag na Digmaang Malamig dahil walang naganap na putukanputúkan o tuwirang komprontasyon (ang mga ''proxy war'' ay hindi tuwiran) sa pagitan ng dalawang bansa.
 
== Simula ng Digmaang Malamig ==
 
Nabuo ang Digmaan pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] sa pagitan ng Estados Unidos at mga kaalyado nito at sa kabilangkabiláng panig ang mga pangkat ng mga Bansa sa pamumuno ng [[Unyong Sobyet]]. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang makapangyarihang bansa. Sa halip, umiral ang labananglabanáng pandiplomatiko at pangkabuhayan at hidwaan tungkol sa ideolohiya at Kanlurang kapitalismo laban sa komunismo ng [[Silangang Europa]].
 
Tunghayan ang balangkas ng mga pagkakaiba sa pananaw ng dalawang bansa:
Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. Nagdulot ito ng takot at pangamba sa marami na baka gawing komunista ang [[Kanlurang Europa]] pagkatapos makontrol ang [[Silangang Europa]].▼
{| class="wikitable"
!Estados Unidos
!Unyong Sobyet
|-
|Hayaan ang mga bansa sa Silangang Europa na maging malaya
|Kontrolin ang mga bansa sa silangang Europa upang magsilbing
''buffer state'' o proteksiyon ang bansa sa ano mang banta
|-
|Palakasin ang ekonomiya ng Kanlurang Alemanya
|Kunin ang yaman ng Alemanya bílang bayad-pinsala nito noong
digmaan at gawing mahina ang Alemanya
|-
|Demokrasya at Kapitalismo
|Komunismo
|-
|Magkaroon ng kontrol sa mga yaman ng Europa
|Gamiting ang yaman ng mga bansa sa Silangang Europa
upang ibangon ang ekonomiya nito
|}
 
▲Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. NagdulotBunsod ng epektibong paggamit ng proganda ng US at USSR ay lumaganap ang pangamba, tákot, at pagkamuhi sa daigdig. Sa Estados Unidos ay nagdulot ito ng takottákot at pangamba sa marami na bakabaká gawing komunista ang [[Kanlurang Europa]] pagkatapos makontrol ang [[Silangang Europa]]. Tinawag itong "Red Scare" (Filipino: ''Tákot sa Pula''). Habang sa USSR naman ay kinilala ang mga Amerikano bílang mga ''racist'' at mararahas na tao.
 
== Pagkasangkot ng Estados Unidos ==
 
Lumawak ang pagkakaiba sa politika ng dalawang panig dahil sa hidwaan sa ideolohiya. Naniniwala ang mga pinunongpinúnong [[Marxist-Lennist]] na wawasakin ng [[kapitalismo]] ang sistemang [[Sobyet]]. Ang [[Estados Unidos]] naman ay may paniniwala at hinala na magpapalawak ng teritoryo at sasakupin ng [[Union of Soviet Socialist Republic]] (USSR) ang [[mundo]].
 
Pagkatapos ng mahabang panahong pagkakaibigan, nag-away ang [[Estados Unidos]] At [[Rusya]] tungkol sa mga suliranin sa [[Asya]]. Nagsimula ang kanilang alitan noong 1917 nang agawin ng mga komunista ang kapangyarihan at itinatag ang [[Unyong Sobyet]] at nagpahayag ng digmaang ideolohikal laban sa mga kapitalistang bansa sa kanluran.
 
Nakialam ang Estados Unidos sa Unyong Sobyet sa pagpapadalapagpapadalá ng 10,000 tropa sa pagitan ng 1918 at 1920 at tumanging kilalanin ang bagong [[Estado]] hanggang noong 1933. Nagtulong ang dalawang bansa laban sa [[Germany]] noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Noong ika-4 hanggang 11 Pebrero 1945, nagpulong sina Pangulong [[Franklin D. Roosevelt]] ng Estados Unidos. PunongPúnong Ministro [[Winston Churchill]] ng [[Britanya]] at [[Josef Stalin]] ng [[USSR]] sa dating palasyo ni [[Czar Nicholas II]] sa [[Crimea]] sa timog dalampasigan ng [[Black Sea]] upang pag-usapan ang kapalaran ng daigdig.
 
[[Talaksan:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|Ang "[[Allies of World War II|Big Three]]" sa Yalta Conference, [[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Joseph Stalin]]]]
Line 28 ⟶ 49:
Nakakapangyari ang Komunismo sa mga pangangasiwa sa [[East Germany]], [[Romania]], [[Bulgaria]], [[Poland]], [[Czechoslovakia]], [[Hungary]], at [[Albania]]. Naging komunista na rin ang pamahalaan ng [[Yugoslavia]]. Subalit tiniwalag ito ni [[Stalin]] noong 1948. Sa bagong Silangang Europa, pinigilan ang lahat ng kontra sa komunismo at nabawasan ang maraming kalayaang tinatamasa ng mga [[mamamayan]]. Dito nahati ang Europa at sinimulan ang pagtatayo ng [[Iron Curtain]].
 
Nagwakas ang pagtutulungan ng United States at USSR sa pagitan ng 1944-1945 nagnang gamitin ni Stalin ang [[Red Army]] upang kontrolin ang Silangang Europa. Tinutulan ni Pangulong [[Harry S. Truman]] ang patakaran ni Stalin. Kumilos siya upang pagisahinpag-isahin ang Europa sa pamumuno ng America. Nawalan ng tiwala sa isat-isa ang dalawa nang hindi nila tinupad ang kasunduan sa Digmaan. Hindi sinunod ni Stalin ang pangakong magkakaroon ng Halalan sa Silangang Europa. Hindi naman tinupad ni Pangulong Truman ang pangakong Reparasyon upang itayong muli ang [[Unyong Sobyet]] na nasira noong digmaan.
 
Nagsimula ang labanan ng [[United States]] at [[Unyong Sobyet]] sa pagkontrol sa [[Germany]] at ibang estratehikong lugar tulad ng [[Dardanelles]] at ang mga kipot na magkakarugtong sa [[Black Sea]], [[Dagat Aegean]], at [[Dagat Mediterranean]]. Noong [[Marso]] 1946, ipinahayag ni Pangulong [[Truman]] na magbibigay ang United States ng tulong pangkabuhayan at militar sa mga bansa na susuporta sa mga mamamayan na nakikipaglaban sa pagtatangka ng mga armadong [[minorya]] na supilin nila. Tinawag ang patakarang ito na [[Truman Doctrine]]. Sa taong din ito ginawang popular ng mamamahayag na si Walter Lippman ang terminolohiyang ''Cold War''.
Line 43 ⟶ 64:
''Para sa detalyadong impormasyon, puntahan ang [[Digmaan sa Korea]]''
 
Humantong ang unang bahagi ng Digmaang Malamig sa paglusob ng [[Hilagang Korea]] sa [[Timog Korea]] noong 26 Hunyo 1950. Dito nasangkot ang Estados Unidos sa Digmaan sa Asya. Nahati ang Korea sa ''38th parallel'' sa dalawa noong 1948. Nagtatag ang bawat panig ng pamahalaan- komunista sa Hilaga at maka-Estados Unidos naman sa Timog. Noong Hunyo 1950, nilusob ng Hilagang Korea ang Timog Korea. Nagpadala ang United Nations ng hukbong sandatahan upang tulungan ang Timog Korea. Tumulong din ang Estados Unidos at lumaban kasapi ng Timog Korea, sa pamumuno ni [[Heneral Douglas MacArthur]]. Itinaboy ng magkasanib na pwersapuwersa ang mga taga-Hilagang Korea sa hangganan ng [[China]]. Dito kumilos kaagad si Mao Zedong.
 
Gumawa ng surpresang paglusob ang China hanggang maitaboy ang hukbo ng [[United Nations]] at maibalik ang lumang hangganan noong 1951. Nagpatuloy pa ang labananlabanán sa loob ng dalawang taon. Nang magbanta ang Estados Unidos ng [[Sandatang Nuklear]], saka lamang nilagdaan ang tigil putukan. Naibalik sa Korea ang dating kalagayan pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Subalit nagpatuloy ang Digmaang Malamig at pumasok sa bagong anyo. Namatay si Stalin at natapos ang panunungkulan ni [[Pangulong Truman]] subalit nagpatuloy ang dalawang panig sa kanilang pakikipaglaban tungkol sa Europa.
 
== LabananLabanán Sa Dalawang Panig ==
 
Sinikap ng USSR na bigyan ng proteksiyon ang nababawasang populasyon ng komunistang [[East Germany]] sa pamamagitan ng pagtatayo ng Berlin Wall noong 1961. Sinikap din ng bawat panig na maimpluwensiyahan ang mga bagong bansa sa [[Asya]], [[Africa]], [[Central America]], [[South America]] at [[Latin America]].
Line 55 ⟶ 76:
Nagkaroon ng krisis noong 1962 nang maglagay ang USSR ng mga missile sa [[Cuba]], ang bago nilang kaanib. Nagbanta si Pangulong [[John F. Kennedy]] ng ganting [[nuclear]]. Inalis ng Sobyet ang mga missile kapalit ng pangako ni Pangulong Kennedy na hindi lulusubin ang Cuba. Humina ang Unyong Sobyet nang humiwalay ang [[China]] sa [[Moscow]]. Kasabay pa nito ang lumalaking impluwensiya ng Nasyonalismo kaysa Komunismo.
 
== Digmaan Sa VietnamBiyetnam ==
''Para sa detalyadong impormasyon, puntahan ang'' [[Digmaang Biyetnam]]
[[Talaksan:Vietconginterrogation.jpg|thumb|upright|Isang [[NLF activist]] na inaresto habang nagaganap ang pagatake ng mga Amerikano sa isang base ng Amerika malapit sa [[Cambodia]]n Border.]]
 
Sa kabilang dako, nakipaglaban ang Estados Unidos sa Digmaan sa Vietnam kung saan 57,000 [[Amerikano]] ang namatay sa layong mapanatili ang [[South Vietnam|Timog Biyetnam]]. Nariyan pa ang Estados Unidos sa pangunguna sa [[ekonomiya]] na sinundan ng [[Japan]] at [[West Germany]].
 
== Mga Estratehiya ng Dalawang Panig ==
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/wiki/Digmaang_Malamig"