Indonesia: Pagkakaiba sa mga binago

| website = [http://www.indonesia.go.id/en.html indonesia.go.id]

}}

 

Ang kapuluan ng Indonesia ay naging isang mahalagang rehiyong pangkalakalan simula pa noong ika-7 siglo, kung kailan ang [[Srivijaya]] at paglaon [[Majapahit]] ay nangangalakal sa [[Tsina]] at [[Indiya]]. Ang mga katutubong mga pinuno ay lumaong niyakap ang kulturang Indiyano, relihiyon at modelong pampolitika mula sa mga sinaunang siglo, at lumaganap ang [[Hinduismo]] at [[Budismo]] sa kapuluan. Naimpluwensiyahan rin ang kasaysayan ng Indonesia ng mga makapangyarihang banyaga dahil sa likas yaman nito. Dinala ng mga mangangalakal na Muslim ang [[Islam]], na ngayon ay naging dominante sa kapuluan, habang ang mga makapangyarihang [[Europeo]] ang nagdala ng [[Kristiyanismo]] at nakipaglaban para monopolisahan ang kalakalan sa [[Kapuluang Maluku]] (''Moluccas'') noong [[Panahon ng Pagtuklas]]. Ito ay sinundan ng tatlo't kalahating siglo ng kolonyalismo sa ilalim ng mga [[Olandes]]. Natamasa ng Indonesia ang kanilang kasarinlan pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Ang kasaysayan ng Indonesia noon pa man ay magulo, at sinubok ng maraming kalamidad, suliranin, banta ng separatismo, at ng panahon ng mabilisang pagbabago at paglago ng ekonomiya.

Ang pangalang ''Indonesia'' ay mula sa salitang [[wikang Latin|Latin]] na ''Indus'', na nangangahulugang "India", at salitang Griyego na ''nesos'', na nangangahululgang "pulo".<ref name="EcoSeas1">{{cite book |last=Tomascik |first=T |coauthors=Mah, J.A., Nontji, A., Moosa, M.K. |title=The Ecology of the Indonesian Seas - Part One |publisher=Periplus Editions Ltd. |year=1996 |location=Hong Kong |isbn=962-593-078-7}}</ref> Ang pangalan ay halaw pa noong ika-18 dantaon, malayo pang taon bago pa naging malaya ang Indonesia.<ref name="indoety">{{id icon}} {{cite news |last=Anshory |first=Irfan |title=Asal Usul Nama Indonesia |publisher=Pikiran Rakyat |date=2004-08-16 |url=http://www.pikiran-rakyat.com/cetak/0804/16/0802.htm |accessdate=2006-10-05}}</ref> Noong 1850, Si George Earl, isang Ingles na [[Etnolohiya|etnologo]], ay iminungkahi ang salitang ''Indunesians'' — dahil sa paggamit ng ''Malayunesians'' — para sa mga taong nakatira sa "Kapuluang Indiyan" o "Kapuluang Malay".<ref name="JIAEA_1">{{cite journal |last=Earl |first=George S. W. |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal=Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |page=119}}</ref> sa publikasyong ding iyon, ang isang estudyante ni Earl, si James Richardson Logan, ay ginamit ang ''Indonesia'' bilang kasingkahulugan ng ''Kapuluan ng Indiya''.<ref name="JIAEA_3">{{cite journal |last=Logan |first=James Richardson |title=The Ethnology of the Indian Archipelago: Embracing Enquiries into the Continental Relations of the Indo-Pacific Islanders |journal=Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |pages=4:252–347}}; {{cite journal |last=Earl |first=George S. W. |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal=Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |pages=254, 277–278}}</ref> Subalit ang mga sulat akademiko ng mga Olandes sa mga nilimbag sa [[Silangang Indies ng Olanda|Silangang Indies]] ay iwas sa paggamit ng ''Indonesia''. Imbis ay ginamit nila ang salitang "Kapuluang Malay" (''Maleische Archipel''); ang ''Netherlands East Indies'' (''Nederlandsch Oost Indië''), ang tanyag ''Indië''; ''ang silangang'' (''de Oost''); at pati na ang ''Insulinde''.<ref>(This term was introduced in 1860 in the influential novel [[Max Havelaar]] (1859), written by [[Multatuli]], critical of Dutch colonialism). {{cite journal |title=The Term Indonesia: Its Origin and Usage |journal=Journal of the American Oriental Society |author=Justus M. van der Kroef |volume=71 |issue=3 |pages=166–171 |year=1951 |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0003-0279%28195107%2F09%2971%3A3%3C166%3ATTIIOA%3E2.0.CO%3B2-5 |doi=10.2307/595186}}</ref> na

 

 

== Kasaysayan ==

Ang mga labing posil o kusilba ng ''[[Homo erectus]]'', na mas tanyag bilang ang mga [[Taong Haba]], ay nagmumungkahi na ang kapuluang Indonesia ay tinirhan na noong dalawang mlyong hanggang 500,000 taon na ang nakalilipas.<ref>{{cite journal |last=Pope |title=Recent advances in far eastern paleoanthropology |journal=Annual Review of Anthropology |volume=17 |pages=43–77 |year=1988 |doi=10.1146/annurev.an.17.100188.000355}}

cited in {{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, R. E., Suraya A. A. |title=The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions Ltd |year=1996 |location=Hong Kong |pages=309–312 |id=}}; {{cite journal |last=Pope |first=G |authorlink= |coauthors= |title=Evidence on the Age of the Asian Hominidae |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=80 |issue=16 |pages=4,988–4992 |date=15 Agosto 1983 |url=http://www.pnas.org/cgi/content/abstract/80/16/4988 |accessdate=|pmid=6410399|doi=10.1073/pnas.80.16.4988 }}

 

== Pamahalaan at Politika ==

[[Talaksan:Indonesia DPR session.jpg|thumb|right|Isang sesyon ng Konseho ng mga Kinatawang Pambayan sa Jakarta]]

Ang Indonesia ay isang [[republika]] na may [[sistemang pangpanguluhan]]. Bilang isang [[estadong unitaryo]], ang kapangyarihan ay nasa pambansang pamahalaan lamang. Pagkatapos ng [[Pag-aaklas ng Indonesia noong 1998|pagbibitiw ni Pangulong Suharto]] noong 1998. Ang istrukturang pangpamahalaan at pampolitika ng Indonesia ay sumailalim sa isang malawakang reporma. Apat na pagbabago sa [[Saligang Batas ng Indonesia]]<ref>Noong 1998 hanggang 2001</ref> ang nagbago sa sangay tagapagpaganap, tagapaghukom at tagapagbatas.<ref name="Harijanti2006">{{cite journal |title=Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court |journal=International Journal of Constitutional Law |author=Susi Dwi Harijanti and Tim Lindsey |volume=4 |issue=1 |year=2006 |pages=138–150 |doi=10.1093/icon/moi055}}</ref> Ang pangulo ng Indonesia ay ang [[pinuno ng estado]], [[punong kumander]] ng [[Sandatahan ng Indonesia]] at ang direktor ng mga pamahalaang lokal, paggawa ng mga batas at ng ugnayang panlabas. Ang pangulo ay nagtatalaga ng isang konseho ng mga ministro, na hindi kailangang halal na kasapi ng lehislatura. Ang [[Halalang pangpanguluan ng Indonesia, 2004|halalang pangpanguluan noong 2004]] ay ang unang pagkakataon na makahalal ng direkta ang mga tao ng kanilang pangulo at pangalawang pangulo.<ref>{{cite press release |publisher=[[Carter Center|The Carter Center]] |year=2004 |title=The Carter Center 2004 Indonesia Election Report |url=http://www.cartercenter.org/documents/2161.pdf |format=PDF|accessdate=2006-12-13}}</ref> Ang pangulo ay maaaring maglingkod ng hindi hihigit sa dalawang magkasunod na limang taong termino.<ref>_ (2002), ''The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution'', Chapter III – The Executive Power, Art. 7.</ref>

 

== Pagkakahating pampangasiwaan ==

[[Talaksan:Indonesia provinces english.png|right|thumb|Mga lalawigan ng Indonesia]]

 

 

== Heograpiya ==

[[Talaksan:Indonesia 2002 CIA map.png|thumb|right|Mapa ng Indonesia]]

Ang Indonesia ay binubuo ng 17,508 pulo, na tinatayang nasa 6,000 ang tinitirhan.<ref>{{cite web |publisher=[[International Monetary Fund]] |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=536&S=PPPWGT-PPPPC&RequestTimeout=120&CMP=0&x=45&y=5%20Estimate |accessdate=2006-10-05 |title=World Economic Outlook Database |date=Abril 2006}}; {{cite web | first =Hendriawan | title =Indonesia Regions | publisher =Indonesia Business Directory | url =http://www.indonext.com/Regions/ | accessdate = 2007-04-24 }}</ref> Ang mga ito ay nakakalat sa parehong bahagi ng [[ekwador]]. Ang limang pinakamalaking pulo ay ang [[Haba (pulo)|Haba]] (Java), [[Sumatra]], [[Kalimantan]] (ang bahaging Indones ng [[Borneo]]), [[Bagong Ginea]] (na kahati ang Papua Bagong Ginea), at [[Selebes]]. Ang Indonesia ay nakikihati ng hangganan sa [[Malaysia]] sa pulo ng [[Borneo]] at [[Sebatik]], sa Papua Bagong Ginea sa pulo ng Bagong Ginea, at sa [[Silangang Timor]] sa pulo ng [[Timor]]. Nakikihati rin ito ng hangganan sa [[Singapore]], Malaysia, [[Pilipinas]] sa hilaga, at sa [[Australya]] sa mga katimugang bahagi ng mga dagat nito. Ang kabisera nito, ang [[Jakarta]], ay matatagpuan sa Haba at ang pinakamalaking lungsod ng bansa, na sinundan ng [[Surabaya]], [[Bandung]], [[Medan]], and [[Semarang]].<ref>{{cite book | last =Witton | first =Patrick | title =Indonesia | publisher =Lonely Planet | year =2003 | location =Melbourne | pages =139, 181, 251, 435 | isbn=1-74059-154-2 }}</ref>

 

== Demograpiya ==

Ang pambansang populasyon mula sa 2000 pambansang sensus ay nasa 206 milyon,<ref name="bps2000">{{cite press release |title=2000 Population Statistics |publisher=Indonesian Central Statistics Bureau |date=30 Hunyo 2000 |url=http://www.bps.go.id/sector/population/pop2000.htm |accessdate=2006-10-05}}</ref> at ang Kawanihang Sentral Pang-Estadistika ng Indonesia at ''Statistics Indonesia'' ay tinaya ang populasyon na nasa 222 milyon noong 2006.<ref name="autogenerated1">{{cite press release |publisher=Indonesian Central Statistics Bureau |title=Tingkat Kemiskinan di Indonesia Tahun 2005–2006 |date=1 Setyembre 2006 |url=http://www.bps.go.id/releases/files/kemiskinan-01sep06.pdf|format=PDF |language=[[Indonesian language|Indonesian]] |accessdate=2006-09-26}}</ref> 130 milyon katao ang nakatira sa [[Java]], ang pinakamataong pulo sa buong daigdig.<ref>{{cite web |last=Calder |first=Joshua |title=Most Populous Islands |publisher=World Island Information |date=3 Mayo 2006 |url=http://www.worldislandinfo.com/POPULATV2.htm |accessdate=2006-09-26}}</ref> Kahit na medyo epektibo ang programang pagpaplano ng pamilya na ginawa pa noong dekada '60, ang populasyon ay inaaasahang lalago sa humigit kumulang 315 milyong sa taong 2035, batay sa kasalukuyang taya ng taunang pagtaas na 1.25%.<ref>{{cite book | last =Witton | first =Patrick | title =Indonesia | publisher =Lonely Planet | year =2003 | location =Melbourne | page =47 | isbn=1-74059-154-2}}</ref>

 

 

== Ekolohiya ==

[[Talaksan:Man of the woods.JPG|thumb|upright|Ang [[Endangered species|critically endangered]] na [[Sumatran Orangutan]], isang ''great ape' [[Endemism|endemiko]] sa Indonesia]]

 

Ang sukat, klimang tropikal, at heograpiyang kapuluan ng Indonesia, ang naging dahilan para maging ikalawang pinaka biodiverse na bansa ito sa buong mundo, pangalawa sa Brazil,<ref name="LESTER">{{cite book

 

<!--