Sinaunang Ehipto: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
m Ibinalik ang mga pagbabago ni Daisynians (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Atcovi
m Ibinalik ang mga pagbabago ni WayKurat (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Daisynians
Linya 1:
[[Talaksan:All Gizah Pyramids.jpg|thumb|350px|Ang mga piramide o tagilo ang pinakakilalang simbolo ng kabihasnan ng lumang Ehipto.]][[Talaksan:Ancient Egypt map-en.svg|thumb|200px|Mapa ng lumang Ehipto, pinapakita ang pangunahing mga lungsod at lugar sa panahon ng Dinastiya (mga 3150 BC hanggang 30 BC)]]
 
Ang '''Sinaunang Ehipto''', '''Matandang Ehipto''', o '''Lumang Ehipto''' ay isang matandang [[kabihasnan]] sa silangang [[Hilagang Aprika]], na matatagpuan sa mababang bahagi ng [[Ilog Nilo]] na kung saan naroon ang makabagong bansa ng [[Ehipto]]. Nagsimula ang kabihasnan noong 3150 BC<ref>Noong pagkatapos ng 664 BC ang matatag na petsa{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/index.html|title=Chronology|accessdate=2008-03-25|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> kasama ang pampolitika na pagsasama ng Mataas at Mababang Ehipto sa ilalim ng unang [[paraon]], at umunlad sa mga sumunod na 3 milenyo.<ref>Dodson (2004) p. 46</ref> NaganapAng angkasaysayan isangng sunod-sunodSinaunang naEhipto matatagay nabinubuo panahon,ng namga tinatawagmatatag na ''mga kaharian'', na nahahatihinati sang mga kaugnay na hindi matatag na panahon na tinatawag na mga Panahong Nasa PagitanIntermedyal (''Intermediate Periods)''). PagkaraanNarating ng mataposEhipto ang hulingkanyang kaharian,tuyatog kilalasa bilangpanahon ng Bagong Kaharian, pumasoksa ang kabihasnankasagsagan ng lumangPanahong Ramesside. Pagkatapos nito ay unti-unting humina ang Ehipto. saAng isangEhipto panahonay sunod-sunod na sinakop ng mabagalmga dayuhang Canaanita, walangLibyan, pagbabagongNubian, paghinaAssyrian, noongBabylonian, Achaemenid Persian at mga panahonMacedonian nasa Ikatlong Panahong Intermedyal at Huling sinasakopYugto ng sunod-sunodEhipto. Sa pagkamatay ni [[Alejandro ang EhiptoDakila|Alexander ngthe banyagangGreat]], kapangyarihan.si Ptolemy OpisyalSoter, naisa natapossa kanyang mga heneral ang paghaharinaging bagong pinuno ng mgaEhipto. paraonAng noongKahariang 31Ptolemaic na kanyang itinatag ang namuno sa Ehipto hanggang 30 BC, nang sakupinito'y ngnapasakamay naunangng [[Imperyong Romano]] ang Ehipto at ginawangnaging isang lalawiganprobinsya.<ref>Clayton (1994) p. 217</ref>
 
Nagtagumpay ang kabihasnan ng lumang Ehipto mula sa kakayanang umangkop sa mga kalagayan ng Lambaklambak ng Ilog Nilo. PinamahalaanAng angkontroladong [[patubig]]irigasyon ngsa mayabonglambak naay lambaknagdulot nang nagbubungapagyabong ng labisiba't naibang uri ng pananim, na nagpaalabnagpabilis sa pag-unlad ng lipunan at kultura. MayDahil sa mga yamang maitatabinaitabi, tinaguyoditinaguyod ng mga namamahala ang pagpapaunlad ng mga mineral sa lambak at mga nakapaligid na rehiyon ng ilangdesiyerto. Pinaunlad din ang isang malayang sistema ng pagsusulat (ang [[hyeroglipo]]), ang pabuopag-organisa ng isangmga pinagsama-samang proyekto ngproyektong pagtatayoimprastraktura at pagsasaka, pagkalakalpakikipagkalakalan sa mga napapaligirangnakapaligid mgana rehiyon, at isang militar na tumalo sa mga banyagang kaaway at ipinahayag ang pangingibabaw ng Ehipto. Inuudyukan at binubuo ang mga gawaing ito ng isang burokrasiya ng mga elitistang [[eskriba]], mga relihiyosong pinuno, at mga tagapamahala sa ilalim ng paraon na tinitiyak ang pakikipagdamayan at pagkakaisa ng taong-bayanmga mamamayan ng Ehipto sa pamamagitan ng isang masalimuot na sistema ng paniniwalang pang-[[relihiyon]].<ref>James (2005) p. 8</ref><ref>Manuelian (1998) pp. 6–7</ref>
 
Kabilang sa mga maraming mga nakamtan ng lumang Ehipto ang isang sistema ng [[matematika]], [[tibagan|pagtibagan]], pagtilingin at pamamaraan sa pagtatayo na napagaan ang paggawa ng dakilang [[tagilo]] o piramide, mga templo, mga obelisk, porselana at teknolohiya ng salamin, isang praktikal at epektibong sistema ng [[medisina]], mga bagong uri ng [[panitikan]], mga pamamaraan sa sistema ng patubig at produksiyon ng [[pagsasaka]], at unang kilalang kasunduankasunduang sa kapayapaanpangkapayapaan.<ref>Clayton (1994) p. 153</ref> Nag-iwan ang Ehipto ng isang nanatilingdakilang pamana:. kinokopyaMalawakang ginaya ang kanilang [[sining]] at [[arkitektura]] at pinaparada ang kalumaankanilang mga antigong kagamitan ay ipinakita sa buong mundo,. at nagbibigay-sigla angAng mga panghabang-panahonnasirang namonumento guhoay sanaging mga imahinasyoninspirasyon ng mga turistamanlalakbay at manunulat sa nagdaangloob daang-taon.ng maraming Nagdulot ang isang bagongsiglo. respetoAngnpaghanga sa lumangmga panahonantigo atng mga paghuhukayEuropeo sa unang makabagong panahonat ng isangmga siyentipikongEgyptian pagsisiyasatay ng kabihasnannagdulot ng Ehiptomalalim atna isangpag-aaral massausibilasasyonaat malaking pagkalugodpaghanga sa pamanangkanilang pang-kulturainiwang nito para Ehipto at sa buong daigdig.pamana<ref>James (2005) p. 84</ref>
 
== Mga sanggunianKasaysayan ==
Ang Ilog Nilo ang tanging bumubuhay sa rehiyon.<ref>Shaw (2002) pp. 17, 67–69</ref> Ang matabang lupain sa paligid ng Nilo ang nagbigay ng pagkakataon sa mga tao na bumuo ng isang agrikultural na pamumuhay at isang sopistikado at sentralisadong lipunan na naging pundasyon ng kasaysayan ng sangkatauhan.<ref>Shaw (2002) p. 17</ref>
 
== Mga footnotes ==
 
{{reflist}}
 
== Mga sanggunian ==
{{Refbegin|Columns=30em}}{{Cite book|Title=Akhenaten, King of Egypt|Publisher=Thames and Hudson|Year of publication=1988|ISBN=0-500-05048-1|Location of publication=London, England|Last name=Aldred, Cyril}}
*
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]