Kabihasnang Maya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Ermahgerd9 (usapan | ambag) Translated text from the English article. |
Ermahgerd9 (usapan | ambag) Paglilinis at pagsasalin pa galing sa Ingles na artikulo. |
||
Linya 1:
Ang '''Kabihasnang Maya''' ay isang [[Mesoamerikano]]ng [[kabihasnan]] o sibilisasyon (Ingles: '''Maya Civilization''' o '''Mayan Civilization''') na kilala sa pagiging tanging nag-aangkin ng buong nilikhang isinulat na wika nito sa [[bago-Columbian na Amerika]] gayundin sa [[sining]], [[arkitektura]], [[matematika]]l at mga [[astronomiya|astronomika]] na mga sistema nito. Ito ay simulang itinatag noong yugtong [[bago-Klasiko]] (c. 2000 BK hanggang 250 BK) ayon sa [[kronolihiyang Mesoamerikano]]. Marami sa mga siyudad ng Maya ang umabot sa pinakamataas na antas ng pag-unlad sa [[yugtong Klasiko]](c. 250 CE hanggang 900 CE) at nagpatuloy sa kabuuan ng Pagkatapos-na-Klasikong yugtong hanggang sa pagdating ng mga [[Kastila]] sa Timog Amerika.
Sa sukdulan nito, ito ang pinakamasinsing populasyon at mga lipunang may kasiglahan ang kultura sa buong mundo.<ref>{{cite web |title=Painted Metaphors: Pottery and Politics of the Ancient Maya |url=http://www.upenn.edu/almanac/volumes/v55/n28/maya.html |date=4/7/2009 |work=University of Pennsylvania Almanac |publisher=Pamantasan ng Pensilbanya|accessdate=2009-06-17}}</ref>
Linya 13:
== Heograpiya ==
Nagokupa ng malawak na teritoryo ang Kabihanang Maya na nagsasama ng timog-silangang Mehiko at hilagang Gitnang Amerika. Ang lugar na ito ay naglalakip sa buong Yucatán na Tangway at ang lahat na mga teritoryo na ngayong nalakip na sa mga modernong bansa ng Guwatamela at Belize, pati na rin ang kanlurang mga bahagi ng Honduras at El Salvador. Ang kalakhan ng tangway ay binubuo ng isang malawak na kapatagan na may ilang mga burol o bundok at isang karaniwang mababa coastline.
== Kasaysayan ==
Linya 29:
Sa panahon ng Maagang Klasiko, ang mga lungsod sa buong Mayang rehiyon ay naiimpluwensyahan ng dakilang punong-lungsod ng Teotihuacan sa nalalapit na Lambak ng Mehiko. Noong MK 378, nagpasya ang Teotihuacan na mangialam sa Tikal at iba pang mga kalapit na lungsod, pinatalsik ang kanilang mga pinuno at nag tayo ng may suporta ng Teotihuacan na dinastiya. Ang pangingialam na ito ay hinantong ni Siyaj K'ak '( "Ipinanganak ng Apoy"), na dumating sa Tikal sa unang bahagi ng 378. Ang hari ng Tikal na si Chak Tok Ich'aak I ay namatay sa parehong araw, na nagmumungkahi na naging marahas ang pagkuha ng kapangyarihan ang nangyari.
== Lipunan ==
Mula sa Maagang bago-Klasiko, ang Mayang lipunan ay malinaw na nahahati sa pagitan ng mga piling tao at karaniwang tao. Maaaring nakabuo ang gitnang uri ng mga artisano, mabababang ranggong mga pari at mga opisyal, mga mangangalakal at mga sundalo. Ang mga karaniwang mga tao naman ay naglakip ng mga magsasaka, mga lingkod, mga hornalero at mga alipin.
== Digmaan ==
Ang digmaan ay karaniwan sa mundo ng Maya. Ang militar na mga kampanya ay inilunsad para sa iba't ibang mga kadahilanan, kabilang dito ang kontrol ng mga ruta ng kalakalan at pagkilala, mga paglusob para kumuha ng mga bihag at pagpapalaki patungo sa kumpletong pagkawasak ng kaaway na estado. Kaunti ang nalalaman tungkol sa Mayang pag-oorganisa ng militar, lohistika o pagsasanay. Ang pakikipagdigmaan ay inilarawan sa Mayang sining mula sa Klasikong panahon, at ang mga digmaan at mga tagumppay ay nababanggit sa hyeroglipikong mga inskripsyon.
=== Mga sandata ===
Ang ''atlatl'' (sibat-tagahagis) ay ipinakilala sa rehiyong Maya ng Teotihuacan sa Maagang Klasiko. Ito ay isang 0.5 metrong (1.6 tp) mahabang patpat na may kutab sa dulo na humawak ng isang suligi o sihang. Ang patpat ay ginamit upang ilunsad ang misil na may higit pang lakas at katumpakan kaysa sa maaaring maganap sa pamamagitan lang ng simpleng pagtapon nito gamit lang ang braso. Katibayan sa anyo ng mga batong mga punto ng talim ay nabawi mula sa Aguateca na nagpapahiwatig na mga suligi at mga sibat ang pangunahing sandata ng Klasikong Mayang mandirigma. Ang karaniwang mga tao ang gumagamit ng mga sumpit sa digmaan, na nagsisilbi rin bilang kanilang pangangasong armas. Ang pana at tunod ay isa pang sandata na ginamit ng mga sinaunang Maya para sa parehong digmaan at pangangaso. Kahit naroroon sa rehiyon Maya sa Klasikong panahon, ang paggamit nito bilang isang sandata ng digmaan ay hindi napaboran; hindi ito naging isang pangkaraniwang armas hanggang sa tapos-Klasiko.
== Kalakalan ==
Ang kalakalan ay isang mahalagang bahagi ng lipunan ng Maya, at sa pag-unlad ng Kabihasnang Maya.
Ang mga ruta ng kalakalan ay hindi lamang nagbigay ng pisikal na mga kalakal, pinadali nito ang kilusan ng mga tao at mga ideya sa buong Mesoamerika.
=== Mga mangangalakal ===
Kakaunti ang nalalaman hinggil sa mga Mayang mangangalakal, bagama't sila ay inilalarawan sa mga Mayang keramika sa masasalimuot na marangal na mga kasuotan.
== Mga sanggunian ==
| |||