Tsina: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
yung mga maling nabanggit
binalik kosa dati dahil alam kung tama
Linya 63:
<sup>3</sup> Ang ranggo ng lawak ay pinagtatalunan ng PRC at ng Estados Unidos. Ang ranggo ay minsan ikatlo o ikaapat.}}
 
Ang Tsina, opisyal na Republikang Bayan ng Tsina[1][2] (Intsik: 中华人民共和国, Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó; Ingles/internasyonal: People’s Republic of China[3]) ay ang pinakamalaking bansa (ayon sa lawak at populasyon) na matatagpuan sa Asya. Ang Republikang Bayan ng Tsina ang ika-3 o ika-4 na pinakamalawak na bansa sa mundo dahil sa sukat nito na umaabot ng 9.6 milyong kilometro parisukat (km2)[4] Ang kahalagan ng Tsina[5][6] sa mundo ngayon ay mapapansin dahil sa kanilang bahaging ginagampanan bilang ikatlong pinakamalaking ekonomiya nominally (o ikalawang pinakamalaki kung babasihan ang purchasing power parity o PPP) at isang permanenteng kasapi ng UN, United Nations Security Council atsaka din miyembro sila ng iba-ibang kapisanan katulad ng WTO, APEC, East Asia Summit, at Shanghai Cooperation Organization. Ang mga pinakamahahalagang lungsod ayon sa populasyon ay Shanghai, Beijing, Guangzhou, Shenzhen, Hong Kong at Inner Mongolia. Ang Beijing ang kasalukuyang kabisera ng bansa.
Ang '''Tsina''', opisyal na '''Republikang Bayan ng Tsina'''<ref>[http://filipino.cri.cn/chinaabc/chapter1/chapter10102.htm China ABC]. ''Hinango 2014-08-11].</ref><ref name=JETE>{{cite-JETE|Tsina}}</ref> ([[Wikang Intsik|Intsik]]: 中华人民共和国, ''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''; [[Wikang Ingles|Ingles]]/[[Wikipedia:Tulong#Mga pangalang internasyonal ng bansa|internasyonal]]: ''People’s Republic of China''<ref>Ang Inggles ay opisyal sa [[Hong Kong]].</ref>) ay ang pinakamalaking [[bansa]] (ayon sa lawak at populasyon) na matatagpuan sa [[Asya]].
 
Ang kahalagan ng Tsina<ref>{{cite web |url=http://www.asianreviewofbooks.com/arb/article.php?article=693 |title=Review of "Ang Papel Balanse ng Tsina -- Ang kailangan malaman ng mundo tungkol sa paglakas na Tsina" |accessdate=2007-12-24 |last=Gordon |first=Peter |coauthors= |date= |work= |publisher=The Asia Review of Books}}</ref><ref name="Miller">{{cite web |url=http://www.stanford.edu/group/sjir/6.1.03_miller.html |title=Tsina magiging Makapangyarihan? |accessdate=2007-12-24 |last=Miller |first=Lyman |publisher=Stanford Journal of International Relations}}</ref> sa mundo ngayon ay mapapansin dahil sa kanilang bahaging ginagampanan bilang ikatlong pinakamalaking ekonomiya nominally (o ikalawang pinakamalaki kung babasihan ang ''purchasing power parity'' o PPP) at isang [[United Nations|permanenteng kasapi]] ng [[United Nations|UN]], [[United Nations|l]] atsaka din miyembro sila ng iba-ibang kapisanan katulad ng [[WTO]], [[Asia-Pacific Economic Cooperation|APEC]], [[:en:East Asia Summit|East Asia Summit]],
 
Ang mga pinakamahahalagang lungsod ayon sa populasyon ay [[Shanghai]], [[Beijing]], Guangzhou, Shenzhen, [[Hong Kong]] at [[Inner Mongolia]]. Ang [[Beijing]] ang kasalukuyang kabisera ng bansa.
 
== Kasaysayan ==
{{main|Kabihasnang Tsina}}
 
Pangunahing lathalain: Kabihasnang Tsina Ayon sa mga arkeologo, sa isang lugar malapit sa Peking, Tsina natagpuan ang Unang taong nakatindig o (Homo Erectus), ang isang uri na ayon sa teorya ng ebolusyon, ay pinanggalingan ng unang tao. Tinawag nila na Taong Peking ang mga labi ng Unang taong nakatindig na kanilang nakita doon. Ang Tsina ay pinamumunuhan ng mga dinastiya bago dumating ang mga Europeong kanluranin, pagtatag ng Republika ng Tsina at ang pagsiklab nang Krusada para sa Kommunismo. Noong kapanahunan ng Dinastiyang Qing (16-18 siglo) nagtatag ng pakikitungo sa mga may kapangyarihang Intsik ang mga Europeo. 1557, pinayagan ang mga Portuges na gamitin ang Macau para maging daungan. Noong 1575 naman dumating sina Padre Martin de Rada at Padre Geronimo Mavin mula sa Manila bilang sugo ni Gobernador - Heneral Guido Levezarez ng Pilipinas. Ngunit hindi sila pinayagang mangaral ng Katolisismo doon. Noong 1635, dumating ang mga Ingles sa Canton at noong 1698 naman dumating ang mga Pranses sa Canton. Marami pa ang dumating sa Canton : 1731 - mga Danes, 1732 - mga Swedes, 1753 - mga Ruso, 1784 mga Amerikano. Noong 1644, itinatag ang Dinastiyang Qing. Noong 1840 hanggang 1842 nangyari ang digmaang Opyo o Unang Digmaang Opyo. Isinuko ng Tsina ang Hong Kong sa mga Inggles, nagbukas ng higit pang mga daungan, nagbayad ng indemnisasyon ng $ 121 M. 1850 na wasakin ni Hung Hsiu Chuan ang mga templo sa Kwansi. Dahil sa patuloy na pagiging di-epektibo ng Dinastiyang Qing, isang malawakang rebolusyon ang naganap sa Tsina mula 1850 hanggang 1864, sa pangunguna ni Hong Xiuquan. Itinatag niya ang Taiping Heavenly Kingdom (traditional Chinese: 太平天囯 (tandaan na ang 囯 ay ginagamit, kaysa 國 o 国); pinyin: Tàipíng Tiān Guó), pinangalang Heavenly Kingdom of Great Peace o Sumasalangit na Kaharian ng Dakilang Kapayapaan. 1853 hanggang 1863 ng himagsikan ni Nieu ang Hilagang Tsina. 1856 hanggang 1860 nangyari ang Ikalawang Digmaang Opyo. Higit na pinairal ang karapatan ng mga dayuhan sa kalakalan at sa pangangaral ng Kristiyanismo sa Tsina, at isinuko rin ang tangway ng Kow Loon. Noong 1860, binigay ang Silanganing Siberia at nagyo'y lungsod ng Vladivotok sa Rusya. Noong 19 Hulyo 1864 bumagsak ang Nanking, ang kabisera ng Taiping na itinatag ni Hung Hsiu Chuan. 1866 nang ipinanganak si Sun Yat Sen. Sa simula ng ika-20 siglo, ang Rebelyong Boxer ay naging isang pangamba sa Hilagang Tsina. Si Reyna Dowager (Empress Dowager), na gustong maging sigurado na hindi mawawala ang kapangyarihan niya, ay nakipag-sundo sa mga Boxer nang sumugod sila sa Beijing. Nagsimula naging tanyag si Sun Yat Sen. Nagkaroon ng isang rebolusyon, ang Rebolusyong Wuchang, na nagsimula noong 10 Oktubre 1911 sa Wuhan (武漢,武汉). Dito tuluyang bumagsak ang huling dinastiya sa Tsina, ang Dinastiyang Qing. Ang pansamantalang pamahalaan ng Republika ng Tsina (中華民國,中华民国) ay binuo sa Nanjing noong 12 Marso 1912 kasama si Sun Yat Sen bilang unang pangulo, pero napilitan siya ibigay ang puwesto kay Yuan Shikai (袁世凱), na ang lider ng militar at Pinunong Minisro ng dating Qing. Ito ay kasama sa kasunduan upang ang huling emperador ay bumaba sa pwesto. Ang kommunismo sa Tsina ay nagsimula pagkaraan ng Unang Digmaang Pandaigdig. Nakuha ng partidong kommunismo ang kapuluaang Tsina noong 1 Oktubre 1949 pagkatapos ng Digamaang Sibil ng Tsina. Si Mao Zedong ang nag-proklama ng pagtatag ng Republikang Bayan ng Tsina (PRC) sa Tiananmen.[7] Ang mga pinunong maka-republika ay tumakas sa Taywan at doon nila itinatag ang Republika ng Tsina. Si Pangulong Jiang Zemin at si Premiero Zhu Rongji, mga dating mayor ng Shanghai ang namuno sa bagong-Tiananmen PRC noong 1990s. Sa samupung taon ng pamamahala ni Jiang Zemin's, ang ekonomiya ng PRC ay nakahila ng 150 milyon na mahihirap sa bingit ng kahirapan at nakasusta ng katamtamang rate ng paglaki ng GDP na the PRC's economic performance pulled an estimated 150 million peasants out of poverty and sustained an average annual GDP growth rate of 11.2%.[8][9] Opisyal na sumali ang bansa sa World Trade Organization noong 2001.
Noong kapanahunan ng [[Dinastiyang Qing]] (16-18 siglo) nagtatag ng pakikitungo sa mga may kapangyarihang [[Intsik]] ang mga [[Europa|Europeo]].
 
1557, pinayagan ang mga [[Portuges]] na gamitin ang [[Macau]] para maging daungan. Noong 1575 naman dumating sina Padre Martin de Rada at Padre Geronimo Mavin mula sa [[Manila]] bilang sugo ni Gobernador - Heneral [[Guido Levezarez]] ng [[Pilipinas]]. Ngunit hindi sila pinayagang mangaral ng [[Katolisismo]] doon.
 
Noong 1635, dumating ang mga [[Ingles]] sa [[Canton]] at noong 1698 naman dumating ang mga [[Pranses]] sa [[Canton]]. Marami pa ang dumating sa [[Canton]] : 1731 - mga [[Danes]], 1732 - mga [[Swedes]], 1753 - mga [[Ruso]], 1784 mga [[Amerikano]]. Noong 1644, itinatag ang [[Dinastiyang Qing]].
 
Noong 1840 hanggang 1842 nangyari ang digmaang Opyo o [[Unang Digmaang Opyo]]. Isinuko ng Tsina ang [[Hong Kong]] sa mga Inggles, nagbukas ng higit pang mga daungan, nagbayad ng indemnisasyon ng $ 121 M. 1850 na wasakin ni [[Hung Hsiu Chuan]] ang mga templo sa [[Kwansi]]. Dahil sa patuloy na pagiging di-epektibo ng [[Dinastiyang Qing]], isang malawakang rebolusyon ang naganap sa Tsina mula 1850 hanggang 1864, sa pangunguna ni Hong Xiuquan. Itinatag niya ang ''Taiping Heavenly Kingdom'' (traditional Chinese: 太平天囯 (tandaan na ang 囯 ay ginagamit, kaysa 國 o 国); pinyin: Tàipíng Tiān Guó), pinangalang Heavenly Kingdom of Great Peace o ''Sumasalangit na Kaharian ng Dakilang Kapayapaan''.
 
1853 hanggang 1863&nbsp;ng himagsikan ni [[Nieu]] ang Hilagang Tsina. 1856 hanggang 1860 nangyari ang [[Ikalawang Digmaang Opyo]]. Higit na pinairal ang karapatan ng mga dayuhan sa kalakalan at sa pangangaral ng [[Kristiyanismo]] sa [[Tsina]], at isinuko rin ang tangway ng [[Kow Loon]].
 
Noong 1860, binigay ang Silanganing Siberia at nagyo'y lungsod ng [[Vladivotok]] sa [[Rusya]]. Noong 19 Hulyo 1864 bumagsak ang [[Nanking]], ang kabisera ng [[Taiping]] na itinatag ni Hung Hsiu Chuan. 1866 nang ipinanganak si [[Sun Yat Sen]].
 
Sa simula ng ika-20 siglo, ang Rebelyong Boxer ay naging isang pangamba sa Hilagang Tsina. Si Reyna Dowager (''Empress Dowager''), na gustong maging sigurado na hindi mawawala ang kapangyarihan niya, ay nakipag-sundo sa mga Boxer nang sumugod sila sa [[Beijing]]. Nagsimula naging tanyag si [[Sun Yat Sen]].
 
Nagkaroon ng isang rebolusyon, ang Rebolusyong Wuchang, na nagsimula noong 10 Oktubre 1911 sa Wuhan (武漢,武汉). Dito tuluyang bumagsak ang huling dinastiya sa [[Tsina]], ang [[Dinastiyang Qing]].
 
Ang pansamantalang pamahalaan ng [[Republika ng Tsina]] (中華民國,中华民国) ay binuo sa Nanjing noong 12 Marso 1912 kasama si [[Sun Yat Sen]] bilang unang pangulo, pero napilitan siya ibigay ang puwesto kay Yuan Shikai (袁世凱), na ang lider ng militar at Pinunong Minisro ng [[Dinastiyang Qing|dating Qing]]. Ito ay kasama sa kasunduan upang ang [[Puyi|huling emperador]] ay bumaba sa pwesto.
 
Ang kommunismo sa Tsina ay nagsimula pagkaraan ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Nakuha ng partidong kommunismo ang kapuluaang Tsina noong 1 Oktubre 1949 pagkatapos ng [[Digamaang Sibil ng Tsina]]. Si [[Mao Zedong]] ang nag-proklama ng pagtatag ng Republikang Bayan ng Tsina (PRC) sa Tiananmen.<ref>[http://www.history-of-china.org/peoples-republic-of-china.html Kasaysayan ng Republikang Bayan ng Tsina mula kay P.M. Calabrese]</ref> Ang mga pinunong maka-republika ay tumakas sa [[Taywan]] at doon nila itinatag ang [[Republika ng Tsina]].
 
Si Pangulong Jiang Zemin at si Premiero Zhu Rongji, mga dating mayor ng [[Shanghai]] ang namuno sa bagong-Tiananmen PRC noong 1990s. Sa samupung taon ng pamamahala ni Jiang Zemin's, ang [[Republikang Popular ng Tsina#Ekonomiya|ekonomiya]] ng PRC ay nakahila ng 150 milyon na mahihirap sa bingit ng kahirapan at nakasusta ng katamtamang rate ng paglaki ng GDP na the PRC's economic performance pulled an estimated 150 million peasants out of poverty and sustained an average annual GDP growth rate of 11.2%.<ref>[http://www.chinadaily.com.cn/en/doc/2003-07/11/content_244499.htm Nation bucks trend of global poverty] (11 Hulyo 2003). China Daily</ref><ref>[http://english.people.com.cn/english/200003/01/eng20000301X115.html China's Average Economic Growth in 90s Ranked 1st in World] (1 Marso 2000). People's Daily Online.</ref> Opisyal na sumali ang bansa sa ''World Trade Organization'' noong 2001.
 
== Pagkakahating Pampolitika ==