El filibusterismo: Pagkakaiba sa mga binago

Ang nobelang '''''El filibusterismo''''' (literal na "Ang [[Pilibusterismo]]") o '''''Ang Paghahari ng Kasakiman'''''<ref name=GutenbergCharlesDerbyshire>[http://www.gutenberg.org/etext/10676 El filibusterismo/The Reign of Greed ni Jose Rizal], salin ni Charles Derbyshire, Project Gutenberg, Gutenberg.org</ref> ay ang pangalawang nobelang isinulat ng pambansang bayani ng [[Pilipinas]] na si [[José Rizal]], na kaniyang buong pusong inialay sa tatlong paring martir na lalong kilala sa bansag na [[Gomburza]] o Gomez, Burgos, at Zamora.<ref>{{cite web | last = | first = | title = Pinag-alayan ni Rizal | url = http://www.joserizal.ph/fi02.html | accessdate = 2008-06-29}}</ref> Ito ang karugtong o sequelsikwel sa ''[[Noli Me Tangere]]'' at tulad sa ''Noli'', nagdanas si Rizal ng hiraphírap habang sinusulat ito at,<ref>{{cite web | last = | first = | title = Nagdana si Rizal ng hirap | url = http://www.joserizal.ph/fi02.html | accessdate = 2008-06-29}}</ref> tulad din nito, nakasulat ito sa [[Wikang Kastila|Kastila]]. Sinimulan niya ang akda noong Oktubre ng 1887 habang nagpapraktis ng medisina sa [[Calamba]].

Sa [[Greater London|London]], noong 1888, gumawa siya ng maraming pagbabago sa ''plot'' at pinagbuti niya ang ilang mga kabanata. Ipinagpatuloy ni Rizal ang pagtatrabaho sa kaniyang manuskrito habang naninirahan sa [[Lungsod ng Paris|Paris]], [[Lungsod ng Madrid|Madrid]], at [[Lungsod ng Brussel|Brussel]], at nakompleto niya ito noong 29 Marso 1891, sa [[Lungsod ng Biarritz|Biarritz]]. Inilathala ito sa taon ringding iyon sa [[Lungsod ng Gent|Gent]]. Isang nagngangalang [[Valentin Ventura]] na isa niyang kaibigan ang nagpahiram ng [[pera]] sa kanya upang maipalimbag at mailathala ng maayos ang aklat noong 22 Setyembre 1891.{{fact}}

* '''Basilio''' - ang mag-aaralaarál ng medisina at kasintahan ni Juli.

* '''Tandang Selo''' - ama ni Kabesang Tales na nabaril ng kanyangkaniyang sariling apo.

* '''Ben Zayb''' - ang mamamahayag sa pahayagan na si Ibañez.

* '''Don Custodio''' - ang kilalakilalá sa tawag na Buena Tinta

* '''Juanito Pelaez''' - ang mag-aaralaarál na kinagigiliwan ng mga propesor; nabibilang sa kilalang angkang may dugongdugóng Kastila

* '''Macaraig/Makaraig''' - ang mayamang mag-aaral na masigasig na nakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademya ng [[Wikang Kastila]] ngunit biglang nawala sa oras ng kagipitan.

* '''Pepay''' - ang mananayaw na sinasabing matalik na kaibigankaibígan daw ni Don Custodio.

* '''Tiyo Kiko''' - matalik na kaibigankaibígan ni Camaroncocido.

Habang ang Kapitan Heneral ay nagliliwaliw sa [[Los Baños]], ang mga estudyanteng Pilipino ay naghain ng isang kahilingan sa Kanya upang magtatag ng isang Akademya ng Wikang Kastila. Ang kahilingang ito ay di napagtibay sapagka'tsapagkat napag-alamang ang mamamahala sa akademyang ito ay mga prayle. Sa gayon, sila'y di magkakaroon ng karapatang makapangyari sa anupamang pamalakad ng nasabing akademya.

Samantala, si Simuon ay nakipagkita kay Basilio at muling hinikayat ang binatang umanib sa binabalak niyang paghihimagsik at mangulomanggulo sa isang pulutong na sapilitang magbubukas sa kumbento ng Sta. Clara upang agawin si Maria Clara. Subali'tSubalit hindi naibunsod ang ganitong gawain dahil sa si Maria Clara'y namatay na nang haponghápong yaon.

Ang mga estudyante naman, upang makapaglubag ang kanilang samasamâ ng loob ukol sa kabiguang natamo, ay nagdaos ng isang salu-salosalusalo sa Panciteria Macanista de Buen Gusto. Sa mga talumpating binigkas habang sila'y nagsisikain ay tahasang tinuligsa nila ang mga prayle. Ang pagtuligsang ito ay nalaman ng mga Prayle kaya ganito ang nangyari: Kinabukasan ay natagpuan na lamang sa mga pinto ng unibersidad ang mga paskin na ang nilalaman ay mga pagbabala, pagtuligsa, at paghihimagsik. Ang pagdidikit ng mga pasking ito ay ibinintang sa mga kasapi ng kapisanan ng mga estudyante. Dahil dito ay ipinadakip sila at naparamay si Basilio, bagay na ipinagdamdam nang malabis ni Juli na kanyang kasintahan.