Antropolohiya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
No edit summary |
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 122.2.235.97 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Jojit fb |
||
Linya 1:
Ang '''agham-tao''' o '''dalubtauhan''' o '''antropolohiya''' (mula sa salitang [[wikang Griyego|Griyego]] na ''anthropo'' "pagiging tao" + ''logia'' "salita") ay ang pag-aaral sa lahi ng [[tao]]. (Tingnan ang henerong ''[[Homo]]''.) [[Holismo|Holistiko]] ito sa dalawang kamalayan: inaalala nito ang lahat ng tao sa lahat ng panahon at sa lahat ng kasukatan ng sangkatauhan. Nasa gitna ng usapin sa antropolohiya ang [[kultura]] at ang kaisipan na bumalangkas ang ating uri o espesye sa isang pangkalahatang kakayahan na isipin ang daigdig sa pamamagitan ng mga simbolo, upang ituro at matutunan ang mga gayong simbolo sa pamamagitan ng lipunan, at ibahin ang anyo ng mundo—at ating sarili—na nakabatay.
(Ang mga tinandang taon na '''''menos''''' ay ukol sa Common Era o Karaniwang Panahon na bilang.)
== Mga sub-espesye sa tradisyunal na antropolohiya ==
Sa tradisyunal na agham-tao, may apat na sub-espesye ang espesye ng taong ''Homo sapiens'', ang Kawkasoyd (puti), Monggoloyd (dilaw o pula), Negroyd (itim), at Awstraloyd (itim din). Puwede ring ibaybay. Nagsimula nang mga taong -38 000 hanggang -10 000 ang kolonisasyon sa hilaga at timog ng mga Amerika. Galing Asya, tumawid sila sa Tulay na Lupa ng Bering papuntang Amerika. Tapos, dahan-dahan silang naglakad hanggang sa Timog Amerika. Ilang libong taon ang lumipas. Dahil nagkaroon ng Panahon ng Yelo, may Tulay na Lupa nguhan. Ginagamit ng dalubtao o antropologo ang '''human genetic clustering''' (pagkumpol ng henetikong pantao) o '''principal components analysis''' (pagsusuri ng pangunahing sangkap) dahil malawak ang mga iba-ibang henetikang katangian ng mga tao. Alam na di puro ang mga "lahi" ng tao.▼
Sa tradisyunal na agham-tao, may apat na sub-espesye ang espesye ng taong ''Homo sapiens'', ang Kawkasoyd (puti), Monggoloyd (dilaw o pula), Negroyd (itim), at Awstraloyd (itim din). Puwede ring ibaybayin ang mga salitang ito ng Caucasoid, Mongoloid, Negroid, at Australoid.
[[Talaksan:Neighbor-joining Tree-2.png|thumb|right|500px|Isang model ng relasyon ng tao ito.]]
Ang teorya ng ilang antropologo ay ang sub-espesyeng Australoid ay humiwalay galing sa orihinal na grupong Caucasoid-Mongoloid nang taong -73 000 hanggang -60 000. Maiitim ang balat nila (ng mga Australoid). Kahit na kalimitang itim ang buhok nila, may ilan sa kanila na parang mapula o olandes/malaginnintuan ang buhok. Kung talagang tutuusin, ang baryante ng Australoid sa Indiya ay medyo magkaiba sa mga naroon sa Australya. Kung minsan, Proto-Australoid o Veddoid ang tawag sa mga nasa Asya. At sa kamakailang kasaysayan, nagmestiso sila nang kasama ang mga Caucasoid, na naging mga Aryan. Mestiso ngayon ang India. Pagkatapos ng taong -4000 nagsimula ang mestisasyon, kasunod ng kung tawagin ay Pagsalakay ng Aryan.
Ang sabi ng ibang mananaliksik, nakolonisahan ng mga Australoid ang Australia nang simula ng taong -70 000 o -50 000. Dumaan sila sa pamamagitan ng India at Timog-Silangang Asya, galing Aprika. Ilang alon ang dumaan. Kaya, matagal na. Ang nangyari ay parang naiwanan ang mga Proto-Australoid o Veddoid sa Indiya ng mga naging Australoid sa Australia. (Ang Proto-Australoid ay Australoid din kung tutuusin.)
Sa Timog-Silangang Asya at Pasipiko, nakabangka ang mga Australoid. At nang unang panahon, may mga tulay na lupa na mararaanan nila.
Magkaiba ang Negroid ng Aprika sa Australoid. Magkaiba ang kalansay o balangkas at iba pa. Pero nga, pareho silang maitim ang balat. Humiwalay sa mga Negroid ang orihinal na grupong Caucasoid-Mongoloid nang taong -108 000. At humiwalay din ang mga Mongoloid doon nang taong -39 000. Mga aproksimasyon lamang ang mga bilang at may mga taong kalagitnaan sa porma noong nagkahiwalayang landas.
▲
[[Talaksan:Mongoloid Australoid Negrito Asia Distribution of Asian peoples Sinodont Sundadont.GIF|thumb|left|280px|N = Negrito Australoids, A = Aboriginal Australoids, Sinodont = ngiping Intsik, Sundadont = ngiping Sundanes]]
May teorya ang ilang antropologo na ang mga Australoid ay nauna sa mga Amerika noong taong -52 000. Ang tawag ng mga teorista sa mga taong ito ay Pre-Siberian American Aborigines. Iyon ang teoriya, na naunahan ng mga Australoid ang mga Mongoloid sa Amerika. Naglakad sila galing sa Timog-Silangang Asya. Tapos, umakyat sila sa Silangang Asya at tumawid ng Tulay na Lupa ng Bering hanggang sa Amerika. Ang tawag rito ay Ang Dakilang Migrasyong Pandalampasigan (The Great Coastal Migration) ng Proto-Australoid.
Mayroon pang ibang klaseng Mongoloid, iyong Timog Mongoloid, na talagang mestiso ng halong Mongoloid at Australoid. Nagsimula nang taong -4000 sa pook ng Taiwan. Tapos, sinakop nila ang Timog-Siangang Asya na puno ng maiitim na Australoid at naghalo sila. Tapos, kumalat sila sa Pasipiko at hanggang Madagaskar, Pulong Tiog-Silangang Asya o Island South-East Asia (ISEA), Hawaii, Tahiti, Samoa, New Zealand, at iba pa. Ang mga Polynesian ay Tiog Mongoloid. Sa Madagaskar, isla na katabi ng Silangang Aprika, natagpo nila ang mga Negroid na naroon na at nagsipaghalo sila. Ang mga Melanesian at Papuan sa Pasipiko ay mga iba-ibang klaseng Australoid. Nakakapagtaka rin na may mga parang Negroid na kasama sa kanila. Parang kulang ang pananaliksik dito.
Ang katauhan ng mga Hapon ay kumplikado. Mito lamang na sila ay iisahing-lahi o iisahing-lahing lipunan. Ang katotohanan ay mga parang mestisuhin sila ng Hilagang Mongoloid, Amerindian, Katimugang Mongoloid, at Caucasoid. Dahil rito, iba ang itsura nila sa Intsik. Sa halo-halo, naging ibang lahi sila. Ang mga unang katauhan sa Hapon ay kasama ang Ainu, na maiitim ang buhok, mabalahibo, at balbasin. Ito yata ay isa sa mga tribo na naglibot sa Siberia. Baka mga mestiso na sila noong unang panahon man.
May naniniwala na ang mga Amerindian at Eskimo, bagamat sila'y karamihang Mongoloid, ay may kaunting lahing Caucasoid o Australoid na bago pa dumating si Christopher Columbus.
Ang kaisipan ng Hapones na si Dr. Akazawa Takeru ay may dalawa lamang bersiyon ng Monggoloyd, ang Paleo-Monggoloyd at ang Neo-Monggoloyd. Ang mga Neo-Monggoloyd ay mga Intsik, Buryat, Eskimo, Chukchi, atbp. Ang mga Paleo-Monggoloyd ay mga Burmes, Pilipino, Polinesyano, Jōmon, Amerindiyo, atbp. Ang Awstronesyo nga ay klasipikadong Paleo-Monggoloyd. Kung minsan, ang tawag sa Awstronesyo ay Timog Monggoloyd.
Dalawa naman ang klase ng sub-espesyeng Caucasoid, yung Mediterranean at Nordic. Ang mga Mediterranean ay maiitim ang buhok, malimit ay bughawing itim, kung minsan ay mamulang itim, at kung minsan ay talagang madilim na kayumanggi. Iba-iba rin ang kulay ng mata nila. Ang mga Nordic naman ay olandes/malaginintuan, o kayumanggi, o pula ang buhok. Iba-iba ang kanilang kulay ng buhok. Mas maputla ang kulay ng balat ng mga Nordic kaysa sa mga Mediterranean. May mustasyog henetiko nang taong -9000, noong pinakahuling Panahon ng Yelo, na nagresulta sa malaginintuang buhok.
Ang dakilang wikang tribong Caucasoid ng Indo-European ay, sabi ng isang teorya, nagsimula sa Katimugang Rusya, malapit sa Dagat Itim o Black Sea, noong taong -4000. Nakakabayo sila at kumalat sila sa Europa at Indiya. Sa Indiya, sinakop nila ang mga Proto-Australoid. Ang wikang PIE o Proto-Indo-European ay magulang na wika ng mga karamihan ng mga wika ngayon sa Europa at Hilaga ng Indiya. Kasama na ang mga Aleman, Latino, Griyego, Slabiko, Keltiko, at iba pa. Ibang pamilya ito kaysa sa mga Uraliko ng Finlandes at Hunggaro. Mga wikang bukod noong pang huling Panahon ng Yelo ang Basque o Euskara sa Espanya, na sinakop ng mga Indo-European.
[[Talaksan:Human evolution chart-en.svg|thumb|right|280px|Isang model ng ebolusyon ng tao ito.]]
== Ibang tao sa genus ''Homo'' ==
Lahat ng mga sub-especyeng tao, iyong Caucasoid, Mongoloid, Negroid, at Australoid ay nanggaling sa malayong Aprika, nang taong -200 000, sa anumang orihinal na anyong pantao ng ''Homo sapiens''. May kapatid ang espesye na ito na ang tawag ay ''Homo neanderthalensis''. May pagitang paglalahi na baka nangyari noong -80 000 hanggang -50 000 sa Gitnang Silangan. Walang natira sa kanilang puro ngayon. Mayroon ding ''Homo denisova''. Ang henero nating ''[[Homo]]'' ay may maraming espesye at mga 2.3 milyong taon na. Ang ''Homo sapiens'' ay isa lamang sa mga espesye ng henerong ''Homo''. May ilang tao ngayong may kaunting lahing ''Homo neanderthalensis'' o kaya ''Homo denisova''.
Alam na ang ''Homo neanderthalensis'' ay may mas malaking utak sa modernong tao. Ang pangkaraniwang laki ng utak nila ay 1450 cc at ang modernong ''Homo sapiens'' naman ay 1330 cc. Kung talagang mas matalino sila ay di alam. Marahil bukod sa itim ang buhok, may mapula o madilaw na buhok din ang mga ''Homo neanderthalensis'' (o Neanderthal kung tawagin).
Alam ng dalub-agham na ang mga sub-espesyeng pantao na Caucasoid, Mongoloid, Negroid, at Australoid ay magkasama sa isang espesye, iyong ''Homo sapiens''. Ang isang dahilan ay pareho ang kromosomang bilang nila na 46.
== Espekulasyon ==
May mga taong hindi naniniwala sa ebolusyon ng tao. Isip nila'y may ilang espesye ng genus ''Homo'' na parang hindi magkarugtong. Ayon kay Tuesday Lobsang Rampa, tinanim ang tao nang parang hardin. May mga kung tawagin ay mga Hardinero. Ang Tiyera'y isa sa kanilang mga hardin. Kung minsan, nag-aalis din sila ng damo.
== Bagong tanaw ==
Sa pinakabagong agham-tao, hindi na masyadong naniniwala sa mga "lahi" sa pagsusuri ng katauhan. Ginagamit ng dalubtao o antropologo ang '''human genetic clustering''' (pagkumpol ng henetikong pantao) o '''principal components analysis''' (pagsusuri ng pangunahing sangkap) dahil malawak ang mga iba-ibang henetikang katangian ng mga tao. Alam na di puro ang mga "lahi" ng tao.
== Sa Pilipinas ==
| |||