Sihay: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Pinapalitan ang pahina ng 'lol yea BOIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII!!!! Kategorya:Biyolohiya ng selula' Tatak: blanking Pagbabagong biswal |
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 180.191.146.200 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Ali Zifan |
||
Linya 1:
[[Talaksan:Diagram of a cell.png|thumb|right|Isang selula at mga bahagi nito.]]
[[Talaksan:Epithelial-cells.jpg|thumb|right|300px|Mga selula sa isang kultura na minantsahan para sa [[keratin]](pula) at [[DNA]](berde)]]
Sa [[biyolohiya]], ang '''selula''' o '''sihay''' (na sa Ingles ay tinatawag na ''cell'') ay ang pinakapayak na kayarian ng mga buhay na [[organismo]]. Ito ang pinakamaliit na unit ng buhay na inuuri bilang isang buhay na bagay at karaniwang tiantawag na mga blokeng pangtayo ng buhay. Ang mga organismo ay maaaring uriin bilang [[uniselular]] na binubuo lamang ng isang selula gaya ng [[bacteria]] at [[multiselular]] na binubuo ng maraming mga selula gaya ng mga [[halaman]] at [[hayop]]. Ang [[tao]] ay naglalaman ng mga 100 trilyong selula. Ang isang tipikal na selula ay may sukat 10 µm at ang tipikal na [[masa]](mass) ay 1 nanogramo. Ang pinakasukdulang mga selula sa tao ay:
*ang pinakamalaking selula ang anterior na sungay sa [[espinal na kordo]] na may sukat na 135 μ
*ang pinakamahabang selula ang mga pseudounipolar na mga selula na umaabot mula sa daliri ng paa patungo sa mababang [[sanga ng utak]]
*ang pinakamaliit na selula ang [[selulang granula]] (granule cells) sa [[cerebellum]] na may sukat na 4 µ.
*ang pinakamalaking alam na selula ang mga hindi napupunlay(fertlized) na mga selulang itlog ng [[ostrich]].
Ang selula ay natuklasan ni [[Robert Hooke]] noong 1665. Noong 1835, bago ang teoriyang pinal na selula ay nabuo, natuklasan ni Jan Evangelista Purkyně ang mga maliit na granula(granules) habang tumitingin sa mga tisyu ng halaman sa ilalim ng [[mikroskopyo]]. Ang [[teoriya ng selula]] na unang binuo nina Matthias Jakob Schleiden at Theodor Schwann noong 1839 ay nagsasaad ng mga sumusunod:
*ang lahat ng mga organismo ay binubuo ng isa o maraming mga selula
*ang lahat ng mga selula ay nagmula sa mga mas naunang selula
*ang mga mahalagang tungkulin ng isang organismo ay nangyayari sa loob ng mga selula
*ang lahat ng mga selula ay naglalaman ng mga impormasyong hereditaryo(pagmamana) na kailangan para sa pangangasiwa ng mga tungkulin ng selula sa paghahatid ng mga impormasyon sa susunod na herenerasyon ng mga selula.
Ang salitang selula ay nagmula sa salitang [[Latin]] na cellula na nangangahulugang "isang maliit na kwarto". Ang salitang naglalarawan para sa pinakamaliit na buhay na istrakturang bioholikal ay inimbento ni [[Robert Hooke]] sa isang aklat na kanyang inilimbag noong 1665 nang kanyang ikumpara ang mga selula ng [[tapon]](cork) na kanyang nakita sa mikroskopya sa mga maliliit na kwartong tinitirhan ng mga [[monghe]].
==Anatomiya==
[[Talaksan:Celltypes.svg|thumb|right|300px|selulang [[eukaryotiko]] at [[prokaryotiko]] ]]
Mayroong dalawang uri ng mga selula: ang [[eukaryote|eukaryotiko]] at [[prokaryote|prokaryotiko]]. Ang mga selulang prokaryotiko ay karaniwang independiyente samantalang ang mga selulang eukaryotiko ay karaniwang matatagpuan sa mga organismong [[multiselular]].
{| class="toccolours" border="1" style="margin:auto; border:1px solid gray; border-collapse:collapse; clear:both;"
|+'''Pagkukumpaa ng mga katangian ng parehong selulang prokaryotiko at eukaryotiko'''
|-
|
!Mga Prokaryote
!Mga Eukaryote
|-
!Mga tipikal na organismo
|[[bacterium|bakterya]], [[arkeya]]
|[[protista]], [[fungus|fungi]], [[halaman]], [[hayop]]
|-
!Tipikal na sukat
|~ 1–10 [[µm]]
|~ 10–100 [[µm]] (Ang [[spermatozoon]] bukod sa buntot ay mas maliit)
|-
!Uri ng [[nukleyus ng selula]]
|[[rehiyong nukleyoid]]; walang tunay na nukleyus
|may tunay na nukleyus na dobleng membrano
|-
![[DNA]]
|sirkular (karaniwan)
|linyar na [[molekula]] (kromosoma) na may [[histone]] na [[protina]]
|-
!sintesis ng RNA-/protina
|pinagdugtong sa [[sitoplasma]]
|Ang sintesis ng RNA sa loob ng nukleyus<br />ang sintesis ng protina sa cytoplasma
|-
![[Ribosoma]]
|50S+30S
|60S+40S
|-
!Istrakturang Sitoplasmatiko
|sobrang kaunting mga istraktura
|labis na in-istraktura ng [[endomembrano]] at [[cytoskeleton]]
|-
![[Chemotaxis|Galaw ng selula]]
|[[Flagellum|flagella]] na gawa sa [[flagellin]]
|flagella at [[Cilium|cilia]] na naglalaman ng microtuble; [[lamellipodia]] at [[filopodia]] na naglalaman ng [[actin]]
|-
![[Mitokondriyum|Mitokondriya]]
|wala
|isa hanggang sa ilang libo(bagaman ang iba ay walang mitochondria)
|-
![[Kloroplasto]]
|wala
|na [[algae]] at mga [[halaman]]
|-
!Organisasyon
|karaniwang sa isang mga selula
|isang selula, mga kolonyo, mga mas mataas na mga organismong multiselular na may espesyal na selula
|-
![[Paghahati ng selula]]
|[[Binaryong fission]] (simpleng dibisyon)
|[[Mitosis]] (fission o pagbubunga) <br />[[Meiosis]]
|}
===Mga selulang prokaryotiko===
[[File:Prokaryote cell.svg|thumb|right|300px|Isang tipikal na selulang [[prokaryote]].]]
Ang selulang prokaryote ay mas simple kaya ito ay mas maliit kesa sa selulang eukaryote. May dalwang uri ng prokayorte: [[bacteria]] at [[archae]]. Ang parehong ito ay nagsasalo ng parehong istraktura.
Ang materyal na nuclear ng isang selulang prokaryotiko ay binubuo ng isang [[kromosoma]] na direktang nakadikit sa [[cytoplasma]]. Dito, ang mga hindi matukoy na rehiyong nuclear sa cytoplasma ay tinatawag na [[nucleoid]].
Ang isang selulang prokaryotiko ay may tatlong rehiyong arkitektural:
*sa labas, ang [[flagella]] at [[pili]] ay umuusbong mula sa ibabaw ng selula. Ang mga istrakturang ito(na hindi makikita sa lahat ng mga prokaryote) na gawa sa mga [[protina]] na nangangasiwa sa paggalaw at pakikipag-usap sa pagitan ng mga selula
*Ang nagpapalibot sa selula ang [[envelope ng selula]](cell envelope) na sa kalahatan ay biubuo ng isang pader ng selula na tumatakip sa [[membranong plasma]] bagaman ang ilang bacteria ay may karagdagang patong ng takip na tinatawag na kapsule(capsule). Ang envelope ng selula ay nagbibigay ng tibay sa selula at humihiwalay sa loob ng selula mula sa kapaligiran nito na nagsisilbing panalang(filter) pumoprotekta. Bagaman ang karamihan sa mga prokaryote ay may pader ng selula, may mga eksepsiyon dito gaya ng Mycoplasma (bacteria) at Thermoplasma (archaea). Ang pader ng selula ay binubuo ng peptidoglycan sa bacteria at umaasal bilang karagdagang harang laban sa mga pwersang panlabas. Ito ay pumipigil rin sa selula na lumawig at kalauanan ay sumabago (cytolysis) mula sa [[presyur]] na [[osmotiko]] laban sa kapaligirang [[hyponotiko]]. Ang ilang mga selulang eukaryote gaya ng halaman at fungi ay mayroon ring pader ng selula.
*Sa loob ng selula ang rehiyong cytoplasmiko na naglalaman ng [[genome]] ng selula(DNA) at [[ribosoma]] at iba't ibang mga uri ng inklusyon ng selula. Ang isang kromosomang ribosoma ay karaniwang isang pabilog na [[molekula]](ang eksepsiyon dito ang bacterium na Borrelia burgdorferi na nagsasanhi ng [[sakit na Lyme]]). Bagaman hindi bumubuo ng nucleus, ang [[DNA]] ay nakasiksik sa isang nucleoid. Ang mga prokaryote ay maaaring magdala ng ekstrakromosomal na mga elementong DNA na tinatawag na [[plasmid]] na karaniwan ay pabilog. Ang mga plasmid ay nagbibigay ng karagdagang mga tungkulin gaya ng [[resistansiya sa antibiotiko]].
===Mga selulang eukaryote===
[[Talaksan:Animal cell structure en.svg|thumb|200px|selula ng [[hayop]]]]
[[Talaksan:Plant cell structure-en.svg|thumb|200px|selula ng [[halaman]]]]
Ang mga [[halaman]], [[hayop]], [[fungi]], malusak na mga [[amag]], [[protozoa]] at [[algae]] ay mga [[eukaryote|eukaryotiko]]. Ang mga selulang ito ay 15 beses na mas malawak kesa sa isang tipikal na [[prokaryote]] at maaaring mga 1000 beses na mas malaki sa [[bolyum]]. Ang pinakamalaking pagkakaiba sa pagitan ng mga prokaryote at eukaryote ay ang mga selulang eukaryote ay naglalaman ng tinatakdaan-membrano na mga kompartmento(paghahati) kung saan ang mga spesipikong [[metabolismo|metabolikong]] mga gawain ay nangyayari. Ang pinakamahalaga sa mga ito ang [[nucleus ng selula]] na isang nahihiwalay ng membranong kompartmento na naglalaman ng [[DNA]] ng isang selulang eukaryotiko. Ang nucleus na ito ang nagbibigay ng pangalan sa eukaryote na nangangahulugang "totoong nucleus". Ang ibang mga pagkakaiba ang sumusunod:
*Ang [[membranong plasma]] ay katulad ng sa prokaryote sa tungkulin na may maliit na pagkakaiba sa pagkakabuo. Ang mga pader na selula ay maaari o hindi maaaring umiral.
*Ang DNA na eukaryotiko ay inayos sa isa o mas maraming mga linyar na [[molekula]] na tinatawag na [[kromosoma]] na kaugnay ng mga [[protinang]] [[histone]]. Ang lahat ng kromosomal na DNA ay iniimbak sa nucleus ng selula na inihihiwalay mula sa [[cytoplasma]] ng isang membrano. Ang ilang mga organelong eukaryotiko gaya ng [[mitochondria]] ay naglalaman rin ng ilang DNA.
*Maraming mga selulang eukaryotiko ay may pangunahing [[cilia]]. Ang pangunahing cilia ay gumagampan ng mahalagang tungkulin sa [[chemosensasyon]](chemosensation) na nagtutugma ng malaking bilang ng mga [[landas na naghuhudyat]](signalling pathways) sa selula at minsan ay nagdudugtong ng mga paghuhudyat sa motilidad(paggalaw) na pang-clia o sa alternatibo sa [[paghahati ng selula]] sa [[diperentasyon ng selula]](ang mga simpleng selula ay nagiging isang uring espesyal na selula).
*Ang mga eukaryote ay maaaring makagalaw gamit ang [[cilia]] o [[flagella]]. Ang flagella ay mas komplikado sa eukaryote kesa sa prokaryote.
==Mga panloob na bahagi ng selula==
[[Talaksan:Illu cell structure.jpg|thumb|300px|Isang tipikal na selula ng hayop at mga [[organelo]] nito.]]
[[Talaksan:biological cell.svg|thumb|right|350px|Isang tipikal na selula ng hayop at ang mga panloob na bahagi ([[organelo]]) nito::<br/>
(1) [[nukleyolus]]<br/>
(2) [[nukleyus ng selula|nukleyus]]<br/>
(3) [[ribosoma]] (munting mga tuldok)<br/>
(4) [[besikulo (biolohiya at kemika)|besikulo]]<br/>
(5) magaspang na [[endoplasmikong retikulum]] (ER)<br/>
(6) [[Aparatong Golgi]]<br/>
(7) [[Cytoskeleton|Sitoiskeleton]]<br/>
(8) makinis na [[endoplasmikong retikulum]]<br/>
(9) [[mitokondriyon]]<br/>
(10) [[vacuole|bakyol]]<br/>
(11) [[sitosol]]<br/>
(12) [[lisosoma]]<br/>
(13) [[sentriyol]] sa loob ng [[sentrosoma]]]]
Ang lahat ng mga selula kahit ito ay prokaryotiko o eukaryotiko ay may [[membrano]](membrane) na pumapalibot sa selula at humihiwalay sa loob nito mula sa kapaligiran, nangangasiwa sa kung ano ang mga bagay na labas pasok(na selektibong matatagos) at nagpapanatili ng elektrikong potensiyal ng selula. Sa loob ng membrano, ang isang maalat ng [[cytoplasma]] ang kumukuha ng halos lahat na [[bolyum]] ng selula. Ang lahat ng mga selula ay nag-aangkin ng [[DNA]] na isang hereditaryong(pagmamana) materyal ng mga [[gene]] gayundin ng [[RNA]] na naglalaman ng mga impormasyong kinakailangan upang lumikha ng iba't ibang uri ng mga protina gaya ng mga [[ensaym]] na pangunahing makinarya ng selula. Mayroon ding iba't ibang uri ng mga [[biomolekula]] sa selula.
===Membrano ng selula===
Ang [[cytoplasma]] ng isang selula ay napapalibutan ng membrano ng selula o membranong plasma. Ang membranong plasma sa mga halaman at prokaryote ay karaniwang natatakpan ng isang pader ng selula. Ang membranong ito ay nagsisilbing tagapagpahiwalay at tagaprotekta ng selula mula sa kapaligiran nito at halos nito ay gawa sa dobleng patong ng mga [[lipid]](mga hydropobikong mga tulad ng [[taba]]ng molekula) at hydropilikong [[phosporus]] na mga molekula kaya ang patong na ito ay tinatawag na "phospholipid bilayer". Ito ay maaari ring tawaging pluidong mosaikong membrano. Ang nakakabit sa membranong ito ang iba't ibang mga protinang molekula na umaasal bilang mga kanelo(channels) at pump na nagpapagalaw ng iba't iba't mga molekula papasok at papalabas sa selula. Ang membrano ay sinasabing "kalahating natatagusan(semi-permeable)" dahil ito ay pumapayag na ang isang substansiya(gaya ng [[molekula]] o [[ion]] na malayang makapasok sa isang limitadong hangganan o hindi pumayag na ang mga substansiyang ito na makapasok. Ang mga ibabaw na membrano ng selula ay naglalaman rin ng mga [[protinang reseptor]] na pumapayag sa mga selula na matukoy ang panlaab na humuhudyat na mga molekula gaya ng mga [[hormone]].
===Sitoplasma(cytoplasm)===
Ang [[cytoskeleton|sitoiskeleton]](cytoskeleton) ay umaasal na mga sumusunod:
*bilang tagapangasiwa at tagapanatili ng hugis ng selula
*nagkakabit ng mga [[organelo]](organelles) sa lugar
*tumutulong sa [[endocytosis]] na pagsisipsip ng mga panlabas na materyal ng selula
*tumutulong sa [[cytokinesis]] na separasyon ng mga anak na selula pagkatapos ng paghahati ng selula
*nagpapagalaw ng mga bahagi ng selula sa mga prosesong paglago at paggalaw
Ang cytoskeleton ng mga selulang eukaryotiko ay binubuo ng mga [[microfilament]] na pagitan ng mga filament at microtubule. May malaking bilang mga protinang kaugnay nito na ang bawat isa ay kumokontrol sa istraktura ng selula sa pamamagitan ng pagdidirekta, pagkukumpol at pagpapantay ng mga filament. Ang cytoskeleton ng prokaryotiko ay hindi gaanong maiging napag-aralan ngunit nasasangkot sa pagpapanatili ng hugis ng selula, polaridad at cytokinesis.
===Mga materyal na henetiko===
Ang dalawang uri ng mga materyal na henetiko na umiiral: ang [[asidong deoxyribonucleic]] (DNA) at [[asidong ribonucleic]](RNA). Karamihan sa mga organismo ay gumagamit ng [[DNA]] para sa kanilang pangmatagalang imbakan ng impormasyon ngunit ang ilang mga [[virus]] gaya ng mga [[retrovirus]] ay gumagamit ng [[RNA]] bilang mga henetikong materyal nito. Ang biolohikal na impormasyong nakapaloob sa isang organismo ay kino-koda sa sekwensiyang DNA o RNA nito. Ang RNA ay ginagamit rin sa paghahatid ng impormasyon(gaya ng [[mRNA]]) at mga tungkuling [[ensaym]]atiko(gaya ng ribosomal RNA) sa mga organismong gumagamit ng DNA para sa mismong kodang henetiko. Ang mga [[lipat na RNA]](transfer RNA o tRNA) ay ginagamit upang magdagdag ng [[asidong amino]] habang isinasagawa ang [[pagsasalin ng protina]].
Ang mga henetikong materyal ng mga prokaryotiko ay isinaayos sa isang simpleng sirkular(pabilog) na molekulang DNA (ang kromosomang bacterial) sa rehiyong nucleoid ng [[sitoplasma]]. Ang henetikong materyal ng mga eukaryotiko ay nahahati sa iba't ibang mga linyar na [[molekula]] na tinatawag na mga [[kromosoma]](chromosome) sa loob ng isang diskretong nucleus na karaniwan ay may karagdagang mga henetikong materyal sa ilang mga [[organelo]] gaya ng [[mitochondria]] at [[chloroplast]].
Ang selula ng isang [[tao]] ay may henetikong materyal na nakapaloob sa nucleus ng selula(nuclear genome) at sa [[mitochondria]](mitochondrial genome). Sa mga tao, ang nuclear genome ay nahahati sa 23 pares ng mga linyar na molekula ng DNA na tinatawag na mga [[kromosoma]]. Bagaman ang mga mitochondrial [[DNA]] ay napakaliit kumpara sa mga nuclear na kromosoma, ito ay nagko-koda para sa 13 mga protinang nasasangkot sa mitochondrial na produksiyon ng enerhiya at spesipikong [[tRNA]].
Ang mga dayuhang henetikong materyal(na ang karaniwan ay [[DNA]]) ay maaari ring artipisyal na maipakilala sa loob ng selula sa isang prosesong tinatawag na [[transpeksiyon]](transfection). Ito ay transiento(hindi pangmatagalan) kung ang DNA ay hindi ipinasok sa genome ng selula o ito ay matatag kung ito ay ipinasok dito. Ang ilang mga [[virus]] ay may kakayahan ring magpasok ng henetikong materyal nito sa [[genome]] ng isang selula.
===Mga organelo(organelles)===
Ang katawan ng tao ay naglalaman ng maraming mga iba't ibang [[organo]] gaya ng [[puso]], [[baga]] at [[kidney]] kung saan ang bawat mga organong ito ay nagsasagawa ng iba't ibang mga tungkulin. Ang mga selula ay naglalaman rin ng mga "maliliit na organo" na tinatawag na organelo(organelles) na naging angkop o espesyal sa pagsasagawa ng isa o maraming mga mahalagang tungkulin. Ang parehong mga selulang eukaryotiko at prokaryotiko ay may mga organelo ngunit ang mga organelo sa eukaryotes ay pangkalahatang mas komplikado at maaaring natatakdaan ng membrano.
May ilang uri ng mga organelo sa isang selula. Ang ilang gaya ng nucleus at aparatong golgi ay tipikal na solitaryo(nag-iisa) samantalang ang iba gaya ng [[mitochondria]], [[peroxisome]] at [[lysosome]] ay maaaring marami na mula sa mga daan daan sa libo libo. Ang [[cytosol]] ang pluidong tulad ng [[gelatin]] na pumupuno sa selula at pumapalibot sa mga organelo.
====Nucleus ng selula na sentro ng impormasyon(sa mga eukaryotes lamang)====
[[Talaksan:Diagram human cell nucleus no text.png|right|thumb|200x|[[nukleyus ng selula]]]]
Ang [[nucleus ng selula]] ang pinakanapapansing organelong matatagpuan sa selula ng mga eukaryotiko. Ito ay ay naglalaman ng mga [[kromosoma]](chromosome) ng selula at isa ring lugar kung saan ang halos lahat ng [[replikasyon ng DNA]] at [[sintesis ng RNA]](transkripsiyon) ay nagaganap. Ang nucleus ay [[spero|sperikal]] at nahihiwalay mula sa cytoplasma ng isang dobleng membrano na tinatawag na [[nuclear envelope]]. Ang nuclear envelope ay humihiwalay at pumoprotekta sa [[DNA]] ng selula mula sa iba't ibang mga [[molekula]] na maaaring aksidenteng makapinsala sa istraktura ng nito o makialam sa pagpoproseso nito. Sa pagpoproseso, ang DNA ay kinokopya(transcribed) sa isang espesyal na [[RNA]] na tinatawag na [[mensaherong RNA]](mRNA). Pagkatapos nito, ang mRNA ay ihinahatid sa labas ng nucleus kung saan ito ay isinasalin sa isang spesipikong molekula ng protina. Ang [[nucleolus]] ay isang espesyal na rehiyon sa loob ng nucleus kung saan ang mga pang-ilalim na unit ng [[ribosoma]] ay binubuo. Sa mga prokaryotes, ang pagpoproseso ng DNA ay nangyayari sa [[cytoplasma]].
====Mitochondria at chloroplast na tagalikha ng enerhiya(sa eukaryotes lamang)====
Ang [[mitochondria]] ay mga organellong kumokopya sa sarili nito(self-replicating) na nangyayari sa iba't ibang mga bilang, hugis at sukat sa [[cytoplasma]] ng lahat ng mga selulang eukaryotiko. Ang mitochondria ay gumagampan ng isang mahalagang tungkulin sa paglikha ng [[enerhiya]] sa isang selulang eukaryotiko. Ang mitochondria ay lumilikha ng enerhiya sa selula sa pamamagitan ng [[oksidatibong phosphorilasyon]] gamit ang [[oxygen]] upang maglabas ng enerhiyang nakaimbak sa mga nutrientong selular(na karaniwang humihinggil sa [[glucose]]) upang lumikha ng [[ATP]]. Ang mitochondria ay dumadami sa pamamagitan ng paghahati sa dalawa. Ang [[respirasyon]] ay nangyayari sa mitochondria ng selula.
====Endoplasmikong reticulum(sa mga eukaryotes lamang)====
Ang [[endoplasmikong reticulum]](ER) ang networkong tagahatid para sa mga [[molekulang]] inaasinta para sa ilang mga modipikasyon at spesipikong mga destinasyon na kumpara sa molekulang malayang lumalangoy sa cytoplasma. Ang endoplasmikong reticulum ay may dalawang mga anyo: Ang magaspang na ER(rought ER) na may ribosoma sa ibabaw nito at naglalabas ng mga protina sa cytoplasma, at ang makinis na ER(smooth ER) na wala nito. Ang makinis na ER ay gumagampan ng papel sa sekwestrayon(pagsunggab) ng [[calcium]] at paglabas nito.
====Aparatong Golgi====
Ang pangunahing tungkulin ng [[aparatong Golgi]](Golgi apparatus) ay magproseso at magbalot ng mga [[macromolekula]] gaya ng mga [[protina]] at [[lipid]] na isini-sintesis ng selula.
====Ribosoma====
Ang [[ribosoma]] ay isang malaking kompleks ng mga molekulang RNA at protina. Ang bawat isang ito ay binubuo ng mga pang-ilalim na unit(subunit) at umaasal bilang linyang tagabuo kung saan ang RNA mula sa nucleus ay ginagamit upang i-sintesis ang mga [[protina]] mula sa mga [[asidong amino]]. Ang mga ribosoma ay maaaring matagpuang malayang nakalutang o nakakabit sa isang membrano na magaspang na endoplasmatikong reticulum sa mga eukaryotoes o membrano ng selula sa mga prokaryotes.
====Lysosomes at Peroxisomes(sa mga eukaryotes lamang)====
Ang mga [[lysosome]] ay naglalaman ng mga [[dihestibo]]ng [[ensaym]](asidong hydrolases). Tinutunaw nito ang mga labis at luma nang organelo, mga partikulo ng pagkain at pumapalibot sa mga [[virus]] at [[bacteria]]. Ang mga [[peroxisome]] ay may mga [[ensaym]] na nag-aalis sa selula ng mga nakalalasong [[peroxide]]. Hindi maipapasok ng selula ang mga destruktibong mga ensaym na ito kung ang mga ito ay hindi nakapaloob sa isang sistemang tinatakdaan ng membrano.
====Centrosome na tagapangasiwa ng cytoskeleton====
Ang [[centrosome]] ay lumilikha ng mga microtubule ng isang selula na isang mahalagang bahagi ng [[cytoskeleton]]. Ito ay nagdidirekta ng paghahatid sa pamamagitan ng endomplasmatikong reticulum at aparatong Golgi. Ang mga centrosome ay binubuo ng dalawang mga [[centriole]] na naghihiwalay sa paghahati ng selula at tumutulong sa pagbuo ng mga mitotikong spindle. Ang isang centrosome ay makikita sa mga selula ng hayop. Ito ay matatagpuan rin sa ilang mga [[fungi]] at selulang [[algae]].
====Vacuoles====
Ang mga [[vacuoles]] ay nag-iimbak ng pagkain at itinatapong produkto(waste). Ang ilang mga vacuole ay nag-iimbak ng labis na tubig. Ang mga ito ay kalimitang inilalarawan bilang [[likido]] na napupuno ng espasyo at napapaligiran ng isang membrano. Ang ilang mga selula na ang pinakakilala dito ang [[amoeba]] ay may umuurong na vacuole na maaaring maglimas ng tubig papalabas sa selula kung ito ay may labis na tubig. Ang mga vacuole ng mga selulang eukaryotiko ay karaniwang mas malaki sa mga halaman kesa sa mga hayop.
==Mga istraktura sa labas ng pader ng selula==
===Kapsula===
Ang isang tulad ng [[gelatin]] na kapsula ay makikita sa ilang mga [[bacteria]] sa labas ng [[pader ng selula]]. Ang kapsula ay maaaring isang [[polysaccharide]] gaya ng sa [[pneumococci]], [[meningococci]] o [[polypeptide]](gaya ng sa [[Bacillus anthracis]]) o [[asidong hyaluroniko]](gaya ng sa [[streptococci]]. Ang mga kapsula ay hindi tinatakdaan ng mga ordinaryong mantsa at maaaring matukoy ng mga espesyal na mantsa.
===Flagella===
Ang mga [[flagella]] ang mga organelo ng paggalaw ng selula. Ang ito ay lumilitaw mula sa [[cytoplasma]] at umuusli sa pader ng selula. Ang mga ito ay mahaba at makapal na mga katulad ng [[sinulid]] na sangang mga protina sa kalikasan. Ang karamihan ng mga ito ay karaniwang matatagpuan sa mga [[bacteria]] ngunit matatagpuan rin sa mga maliliit na mga hayop.
===Fimbriae (pili)===
Ang mga ito ay maikli at manipis na mga tulad ng buhok na [[filament]] na gawa sa protinang tinatawag na [[pilin]](antiheniko). Ang mga [[fimbriae]] ay responsable sa pagkakabit ng mga bacteria sa mga spesipikong reseptor ng selula ng tao. Mayroong mga espesyal na uri ng pili na tinatawag na sex pili na nasasangkot sa pagdudugtong(conjunction).
==Mga tungkulin ng selula==
===Paglago at metabolismo===
Sa pagitan ng sunod sunod na [[paghahati ng selula]](cell division), ang mga selula ay lumalago sa pamamagitan ng pagsasagawa ng metabolismo ng selula. Ang metabolismo ng selula ay isang proseso kung saan ang mga indibidwal na selula ay nagpoproseso ng mga nutrientong molekula. Ang metabolismo ay may hindi magkatulad na mga dibisyon: ang [[katabolismo]] kung saan ang selula ay humahati ng mga komplikadong molekula upang lumikha ng enerhiya at magbawas ng lakas, at ang [[anabolismo]] kung saan ang selula ay gumagamit ng enerhiya at nagpapaliit ng lakas upang lumikha ng mga komplikadong molekula at upang magsagawa ng iba pang mga tungkuling biolohikal. Ang mga komplikadong [[asukal]] na kinakain ng organismo ay mahahati sa mas hindi komplikadong kemikal na molekulang asukal na tinatawag na [[glucose]]. Kapag ito ay nasa loob na ng selula, ang glucose ay nahahati upang gumawa ng [[adenosine triphosphate]] (ATP) na isang anyo ng [[enerhiya]] sa pamamagitan ng dalawang magkaibang mga [[landas metaboliko]].
Ang unang landas na [[glycolysis]] ay hindi nangangailangan ng oxygen at tinatawag na [[metabolismong anaerobiko]]. Ang bawat [[reaksiyong kemikal]] ay dinesenyo upang lumikha ng mga [[ion ng hydroheno]] na maaaring gamitin upang lumika ng mga pakete ng enerhiya(ATP). Sa mga prokaryotes, ang [[glycolysis]] ang tanging paraang ginagamit sa pagkokonberte ng enerhiya. Ang ikalawang landas na tinatawag na [[siklong Krebs]] o siklong asidong citric ay nangyayari sa loob ng [[mitochondria]] at maaaring lumikha ng sapat na ATP upang patakbuhin ang lahat ng tungkulin ng isang selula.
===Paglikha ng selula===
Ang [[paghahati ng selula]](cell division) ay sumasangkot sa isang selula na tinatawag na inang selula na nahahati sa dalawang mga anak na selula. Ito ay nagdudulot ng paglago sa mga organismong multiselular(paglago ng mga [[tisyu]] nito) at sa pagpaparami sa mga organismong uniselular.
Ang mga selulang prokaryotiko ay nahahati sa pamamagitan ng [[binaryong fission]]. Ang selulang eukaryotiko ay karaniwang sumasailalim sa isang proseso ng dibisyong nuclear na tinatawag na [[mitosis]] na sinusundan ng dibisyon ng selulang tinatawag na [[cytokinesis]]. Ang isang selulang diploid ay maaari ring sumailalim sa [[meiosis]] upang lumikha ng mga selulang [[haploid]] na karaniwan ay apat. Ang mga [[selulang haploid]] ay nagsisilbing mga [[gamete]] sa mga organismong multiselular at nagdudugtong upang lumikha ng mga bagong selulang diploid.
Ang [[replikasyon ng DNA]] o proseso ng pagkokopya ng [[genome]] ng selula ay kinakailangan sa tuwing ang selula ay naghahati. Ang replikasyon gaya ng lahat ng mga gawaing selular ay nangangailangan ng mga espesyal na protina upang isagawa nito ang mga tungkulin nito.
===Sintesis ng protina===
Ang mga selula ay may kakayahang [[biosintesis|mag-sintesis]] ng mga bagong [[protina]] na kailangan para sa modulasyon at pagpapanatili ng mga gawaing selular. Ang prosesong ito ay sumasangkot sa pagbuo ng bagong mga molekulang protina mula sa mga pangtayong blokeng [[asidong amino]] batay sa impormasyong naka-koda sa [[DNA]] o [[RNA]]. Ang [[sintesis ng protina]] ay sa pangkalahatan binubuo ng dalawang pangunahing mga hakbang: [[transkripsiyon]] at [[pagsasalin]](translation).
Ang transkripsiyon ang proseso kung saan ang impormasyong henetiko sa [[DNA]] ay ginagamit upang lumikha ng isang komplementaryong strand ng RNA. Ang strand ng RNA na ito ay pinoproseso naman upang magbigay ng [[mensaherong RNA]](mRNA) na malayang makalilipat sa selula. Ang mga molekulang mRNA ay nagbibigkis sa mga kompleks na protina-RNA na tinatawag na mga [[ribosoma]] na matatagpuan sa [[cytosol]] kung saan ang mga ito ay isinasalin sa mga sekwensiyang [[polypeptide]]. Ang mga ribosoma ay namamagitan sa pagbuo ng mga sekwensiyang polypeptide batay sa sekwensiyang mRNA. Ang sekwensiyang mRNA ay direktang umuugnay sa sekwensiyang polypeptide sa pamamagitan ng pagbibigkis sa [[lipat RNA]](transfer RNA o tRNA) na mga umaangkop na molekula sa mga bulsang nagbibigkis sa loob ng ribosoma. Pagkatapos nito, ang bagong polypeptide ay tumutupi sa isang magagamit na [[tatlong dimensiyon]]al na protinang molekula.
==Paggalaw ng selula==
Ang mga selula ay maaaring gumagalaw habang isinasagawa ang maraming mga proseso gaya ng [[paghilom ng sugat]], tugon sa [[immune]] at [[metastasis ng kanser]]. Upang ang paghilom ng sugat ay mangyari, ang mga [[selulang puting dugo]] at mga selulang kumakain ng bacteria ay gumagalaw o tumutungo sa lugar ng sugat upang patayin ang mga [[mikroorganismo]] na nagsasanhi ng [[inpeksiyon]]. Sa parehong panahon, ang mga [[fibroblaster(nagdudugtong na mga selula ng tisyu) ay gumagalaw upang muling imodelo ang mga napinsalang istraktura. Sa kaso ng pagbuo ng [[tumor]], ang mga selula mula sa pangunahing tumor ay kumakalat sa iba't ibang mga bahagi ng katawan. Ang motilidad ng selula ay sumasangkot sa maraming mga [[reseptor]], pagdudugtong, pagkukumpol, pagbibigkis, pagdikit, motor at iba pang mga protina. Ang proseso ay nahahati sa tatlong mga hakbang: ang protrusiyon(pag-usli) ng pangunahing gilid ng selula, pagdikit ng pangunahing gilid, pag-aalis ng dikit sa katawan ng selula at likuran, at pag-urong ng cytoskeleton upang hilain ang selula ng pasulong. Ang bawat hakbang ay pinapatakbo ng mga pwersang pisikal na nalilikha ng mga unikong segmento ng [[cytoskeleton]].
==Ebolusyon==
{{main|Ebolusyon}}
===Pinagmulan ng unang selula===
May ilang mga [[teoriya]] sa pinagmulan ng maliliit na mga [[molekula]] na nagsanhi ng pagkakalikha ng buhay sa sinaunang mundo. Ang isa ay ang mga ito ay ang mga ito nagmula sa mga [[meteorite]]. Ang isa pa ay ang mga ito ay nalikha sa mga buka sa malalim-na-dagat. Ang ikatlo ay ang mg ito ay sinintesis ng [[kidlat]] sa isang papaliit na [[atmospero]]([[eksperimentong Miller-Urey]]) bagaman hindi maliwanag kung ang mundo ay may gayong atmospero. Wala pang datang eksperimental sa kasalukuyan na naglalarawan sa kung ano ang mga unang kumokopya-sa-sariling(self-replicating) molekula. Ang [[RNA]] ay ipinagpapalagay na kauna-unahang mga molekulang kumokopya-sa-sarili dahil ito ay may kakayahan ng parehong pag-iimbak ng impormasyong henetiko at pag-[[katalisis|kakatalisa]] ng mga [[reaksiyong kemikal]]. Gayunpaman, ang ilang mga entitad na may potensiyal na kumopya-sa-sarili ay maaaring mas nauna sa [[RNA]] tulad ng [[asidong peptide nucleic]].
Ang mga selula ay lumitaw sa mundo mga 4.0–4.3 bilyong taon ang nakalilipas. Ang kasalukuyang paniniwala ng mga siyentipiko ay ang mga selulang ito ay mga [[heterotroph]]. Ang isang mahalagang katangian ng mga selula ang membrano ng selula na binubuo ng mga dalawang patong ng [[lipid]]. Ang sinaunang membrano ng selula ay malamang mas simple at matatagos kesa sa mga makabagong selula na may isa lamang [[asidong taba]]ng kadena sa bawat lipid. Ang mga lipid ay alam na bumubuo ng mga dalawang patong na mga besikulo(vesicles) sa tubig na walang mga panlabas na sanhi at maaaring ito ang nauna sa [[RNA]]. Gayunpaman ang unang mga membrano ay maaari ring nalikha ng mga katalitikong RNA o nangangailangan ng mga protinang istraktura bago ang mga ito ay mabuo.
===Pinagmula ng mga selulang eukaryotiko===
Ang selulang eukaryotiko ay nag-evolve mula sa mga pamayanang simbiotiko ng mga selulang prokaryotiko. Ang mga nagdadala ng DNA na mga organelo gaya ng [[mitochondria]] at [[chloroplast]] ay tiyak na mga labi ng sinaunang simbiotikong humihinga ng [[oxygen]] na mga [[proteobacteria]] at [[cyanobacteria]] kung saan ang mga natitirang mga selula ay nahango mula sa ninunong mga selulang archaean prokaryote cell. Ang [[teoriya]]ng ito ay tinatawag na [[teoriyang endosymbiotiko]].
Pinagtatalunan pa rin ng mga siyentipiko kung ang mga organelo tulad ng [[hydrogenosome]] ay mas nauna sa pinagmulan ng [[mitochondria]] o vice versa.
Ang [[kasarian]] bilang steoreotipadong koreograpiya ng [[meiosis]] at [[syngamy]] na umiiral sa halos lahat ng mga kasalukuyang eukaryotes ay maaaring gumampan ng papel sa transisyon mula sa mga prokaryotes patungo sa mga eukaryotes. Ang teoriyang 'pinagmulan ng kasarian bilang baksinasyon(bakuna)' ay nagmumungkahi na ang [[genome]] ng eukaryote ay lumago sa pamamagitan ng pagdaragdag mula sa mga genome ng parasitong prokaryan sa iba't iba't pag-ikot ng lateral na paglipat ng [[gene]]. Ang kasarian-bilang-syngamy(fusion sex) ay lumitaw nang ang mga inpektadong mga host ay nagsimulang magpalitan ng mga genome na nuclearisado na naglalaman ng kapwa-nag-evolve na bertikal na naisaling mga symbionts na nagbibigay ng proteksiyon laban sa horisontal na inpeksiyon ng mas mga nakakahawang mga symbiont.
{{Biology nav}}
[[Kategorya:Biyolohiya ng selula]]
| |||