|
== Kasaysayan ==
kuyukot kasi ehhhhh kuyukot kuyukotttt putang ina
{{main|Kabihasnang Tsina}}
Ayon sa mga arkeologo, sa isang lugar malapit sa [[Peking]], [[Tsina]] natagpuan ang ''[[Unang taong nakatindig]]'' o (''Homo Erectus''), ang isang uri na ayon sa teorya ng [[ebolusyon]], ay pinanggalingan ng unang tao. Tinawag nila na Taong Peking ang mga labi ng ''[[Unang taong nakatindig]]'' na kanilang nakita doon.
Ang Tsina ay pinamumunuhan ng mga [[Dinastiya sa Tsina|dinastiya]] bago dumating ang mga [[Europa|Europeong]] kanluranin, pagtatag ng [[Republika ng Tsina]] at ang pagsiklab nang Krusada para sa Kommunismo.
Noong kapanahunan ng [[Dinastiyang Qing]] (16-18 siglo) nagtatag ng pakikitungo sa mga may kapangyarihang [[Intsik]] ang mga [[Europa|Europeo]].
1557, pinayagan ang mga [[Portuges]] na gamitin ang [[Macau]] para maging daungan. Noong 1575 naman dumating sina Padre Martin de Rada at Padre Geronimo Mavin mula sa [[Manila]] bilang sugo ni Gobernador - Heneral [[Guido Levezarez]] ng [[Pilipinas]]. Ngunit hindi sila pinayagang mangaral ng [[Katolisismo]] doon.
Noong 1635, dumating ang mga [[Ingles]] sa [[Canton]] at noong 1698 naman dumating ang mga [[Pranses]] sa [[Canton]]. Marami pa ang dumating sa [[Canton]] : 1731 - mga [[Danes]], 1732 - mga [[Swedes]], 1753 - mga [[Ruso]], 1784 mga [[Amerikano]]. Noong 1644, itinatag ang [[Dinastiyang Qing]].
Noong 1840 hanggang 1842 nangyari ang digmaang Opyo o [[Unang Digmaang Opyo]]. Isinuko ng Tsina ang [[Hong Kong]] sa mga Inggles, nagbukas ng higit pang mga daungan, nagbayad ng indemnisasyon ng $ 121 M. 1850 na wasakin ni [[Hung Hsiu Chuan]] ang mga templo sa [[Kwansi]]. Dahil sa patuloy na pagiging di-epektibo ng [[Dinastiyang Qing]], isang malawakang rebolusyon ang naganap sa Tsina mula 1850 hanggang 1864, sa pangunguna ni Hong Xiuquan. Itinatag niya ang ''Taiping Heavenly Kingdom'' (traditional Chinese: 太平天囯 (tandaan na ang 囯 ay ginagamit, kaysa 國 o 国); pinyin: Tàipíng Tiān Guó), pinangalang Heavenly Kingdom of Great Peace o ''Sumasalangit na Kaharian ng Dakilang Kapayapaan''.
1853 hanggang 1863 ng himagsikan ni [[Nieu]] ang Hilagang Tsina. 1856 hanggang 1860 nangyari ang [[Ikalawang Digmaang Opyo]]. Higit na pinairal ang karapatan ng mga dayuhan sa kalakalan at sa pangangaral ng [[Kristiyanismo]] sa [[Tsina]], at isinuko rin ang tangway ng [[Kow Loon]].
Noong 1860, binigay ang Silanganing Siberia at nagyo'y lungsod ng [[Vladivotok]] sa [[Rusya]]. Noong 19 Hulyo 1864 bumagsak ang [[Nanking]], ang kabisera ng [[Taiping]] na itinatag ni Hung Hsiu Chuan. 1866 nang ipinanganak si [[Sun Yat Sen]].
Sa simula ng ika-20 siglo, ang Rebelyong Boxer ay naging isang pangamba sa Hilagang Tsina. Si Reyna Dowager (''Empress Dowager''), na gustong maging sigurado na hindi mawawala ang kapangyarihan niya, ay nakipag-sundo sa mga Boxer nang sumugod sila sa [[Beijing]]. Nagsimula naging tanyag si [[Sun Yat Sen]].
Nagkaroon ng isang rebolusyon, ang Rebolusyong Wuchang, na nagsimula noong 10 Oktubre 1911 sa Wuhan (武漢，武汉). Dito tuluyang bumagsak ang huling dinastiya sa [[Tsina]], ang [[Dinastiyang Qing]].
Ang pansamantalang pamahalaan ng [[Republika ng Tsina]] (中華民國，中华民国) ay binuo sa Nanjing noong 12 Marso 1912 kasama si [[Sun Yat Sen]] bilang unang pangulo, pero napilitan siya ibigay ang puwesto kay Yuan Shikai (袁世凱), na ang lider ng militar at Pinunong Minisro ng [[Dinastiyang Qing|dating Qing]]. Ito ay kasama sa kasunduan upang ang [[Puyi|huling emperador]] ay bumaba sa pwesto.
Ang kommunismo sa Tsina ay nagsimula pagkaraan ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Nakuha ng partidong kommunismo ang kapuluaang Tsina noong 1 Oktubre 1949 pagkatapos ng [[Digamaang Sibil ng Tsina]]. Si [[Mao Zedong]] ang nag-proklama ng pagtatag ng Republikang Bayan ng Tsina (PRC) sa Tiananmen.<ref>[http://www.history-of-china.org/peoples-republic-of-china.html Kasaysayan ng Republikang Bayan ng Tsina mula kay P.M. Calabrese]</ref> Ang mga pinunong maka-republika ay tumakas sa [[Taywan]] at doon nila itinatag ang [[Republika ng Tsina]].
Si Pangulong Jiang Zemin at si Premiero Zhu Rongji, mga dating mayor ng [[Shanghai]] ang namuno sa bagong-Tiananmen PRC noong 1990s. Sa samupung taon ng pamamahala ni Jiang Zemin's, ang [[Republikang Popular ng Tsina#Ekonomiya|ekonomiya]] ng PRC ay nakahila ng 150 milyon na mahihirap sa bingit ng kahirapan at nakasusta ng katamtamang rate ng paglaki ng GDP na the PRC's economic performance pulled an estimated 150 million peasants out of poverty and sustained an average annual GDP growth rate of 11.2%.<ref>[http://www.chinadaily.com.cn/en/doc/2003-07/11/content_244499.htm Nation bucks trend of global poverty] (11 Hulyo 2003). China Daily</ref><ref>[http://english.people.com.cn/english/200003/01/eng20000301X115.html China's Average Economic Growth in 90s Ranked 1st in World] (1 Marso 2000). People's Daily Online.</ref> Opisyal na sumali ang bansa sa ''World Trade Organization'' noong 2001.
== Pagkakahating Pampolitika ==
{{main|Pagkakahating Pampolitika ng Tsina}}
Ang Republikang Bayan ng Tsina ay may kapangyarihang pampangasiwaan sa lahat ng dalawampu't dalawang mga lalawigan (省) at kinokonsidera ang [[Taiwan]] bilang ang kanyang ika-dalawampu't tatlong lalawigan.<ref>Gwillim Law (2 Abril 2005). [http://www.statoids.com/ucn.html Provinces of China]. Retrieved 15 Abril 2006.</ref> Maliban sa mga lalawigan, may limang [[mga nagsasariling mga rehiyon ng Tsina]] (自治区), na ang bawat isa ay may nakatalagang mga pangkat na minoridad; apat na [[bayan]] (直辖市); at dalawang [[espesyal na rehiyong pampangasiwaan ng Republikang Bayan ng Tsina|Espesyal na rehiyong administratibo]] (特别行政区). ang dalawampu't dalawang lalawigan, limang mga nagsasariling mga rehiyon at apat na bayan ay maaaring sabihin bilang "Punong Kapuluan ng Tsina", isang kataga na kadalasang hindi kasama ang Hong Kong At Macau. Ang mga sumusunod ay ang talaan ng pagkakahating pampangasiwaan ng lugar na nasa ilalim ng pamamahala ng Republikang Bayan ng Tsina.
Bukod sa [[Taiwan]], ilan sa mga teritoryong inaangkin ng Tsina ay ang kabuuan ng [[Silangang Dagat Tsina|Silangan]] at [[Timog Dagat Tsina]] at ang mga kapuluan nito ([[Siyam na gatlang na guhit|Paracel at Spratlys sa Timog]] at [[Kapuluang Senkaku|Senkaku]] sa Silangan) at ang estado ng [[Arunachal Pradesh]] sa [[Republika ng India]].
=== Mga lalawigan（省） ===
| 