Hesus: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
No edit summary
Atn20112222 (usapan | ambag)
→‎Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}: ibinalik ang binurang may sanggunian
Linya 236:
 
== Historisidad ni Hesus {{anchor|H}} ==
{{main|Teoriyang mito si Hesus}} {{main|Diyos na namatay at nabuhay}}
===Hindi Umiral===
May mga nagsasabi na ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay hindi totoo. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lámang at kinopya ang kuwento nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> Ngunit, halos lahat ng modernong iskolar ng sinaunang kasaysayan, Kristyano man o hindi, ay sumasangayon na si Hesus ay taagang na buhay. Sa isang ''review'' noong 2011 tungkol sa kalgayan ng modernong iskolarship, sinulat ni Bart Ehrman : "He certainly existed, as virtually every competent scholar of antiquity, Christian or non-Christian, agrees".<ref>{{cite book|first=Bart|last=Ehrman|year=2011|title=Forged: writing in the name of God – Why the Bible's Authors Are Not Who We Think They Are|isbn=978-0-06-207863-6 |url=https://books.google.com/?id=MtOMO8i4GLoC |publisher=HarperCollins |page=285}}</ref> Sinasabi ni Richard A. Burridge: "There are those who argue that Jesus is a figment of the Church's imagination, that there never was a Jesus at all. I have to say that I do not know any respectable critical scholar who says that any more".<ref>{{cite book|title=Jesus Now and Then|first1= Richard A.|last1= Burridge |first2= Graham |last2= Gould|year=2004| isbn= 978-0-8028-0977-3 |page=34 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing}}</ref> Si Robert M. Price ay hindi naniniwalang nabuhay si Hesus, ngunit sumasangayon siya na ang kanyang perspektibo ay hindi tugma sa konklusyon ng karamihan ng iskolar.<ref>{{cite encyclopedia|first=Robert M. |last=Price |title=Jesus at the Vanishing Point|encyclopedia= The Historical Jesus: Five Views|editor-last1= Beilby|editor-last2= Eddy|year= 2009 |publisher= InterVarsity| isbn= 978-0-8308-7853-6 | editor-first= James K.|pages=55, 61 |url=https://books.google.com/books?id=O33P7xrFnLQC&pg=PA55 |editor2-first= Paul R.}}</ref> Tinawag ni James D.G. Dunn ang mga teoryang mito bilang isang "thoroughly dead thesis".<ref>{{cite encyclopedia|title=Paul's understanding of the death of Jesus|encyclopedia=Sacrifice and Redemption|first= Stephen W.|last= Sykes |year=2007| publisher= Cambridge University Press| isbn= 978-0-521-04460-8|pages=35–36}}</ref> Si Michael Grant, isang ''classicist'', ay sinulat noong 1977 na: "In recent years, no serious scholar has ventured to postulate the non historicity of Jesus or at any rate very few, and they have not succeeded in disposing of the much stronger, indeed very abundant, evidence to the contrary".<ref name=Grant1977>{{cite book|first=Michael|last=Grant|title=Jesus: An Historian's Review of the Gospels|publisher=Scribner's|year=1977|isbn=978-0-684-14889-2|page=200}}</ref> Ayon kay Robert E. Van Voors, itinuturing ng mga iskolar biblikal at ng mga nga-aaral ng klasikal na kasaysayan ay na-''refute'' na ang mga teorya na nagsasabing walang istorikal na Hesus.{{sfn|Van Voorst|2000|p=16}}
Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20–30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref>
 
Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]] (Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE.
 
Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan (Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi" (eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina (o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nobyembre 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name="ji">Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]".
 
Walang umiiral na kontemporaryong (nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus" (ca. 30–33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig (hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]] (c.55-117 CE) tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ni Tacitus ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts]'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081–8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/>
 
May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kuwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kuwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]] (100 CE&nbsp;– ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat (bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na:
{{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}}
Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref>
 
===Umiral===
May mga nagsasabi na ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay hindi totoo. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lámang at kinopya ang kuwento nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> Ngunit, halos lahat ng modernong iskolar ng sinaunang kasaysayan, Kristyano man o hindi, ay sumasangayon na si Hesus ay taagang na buhay. Sa isang ''review'' noong 2011 tungkol sa kalgayan ng modernong iskolarship, sinulat ni Bart Ehrman : "He certainly existed, as virtually every competent scholar of antiquity, Christian or non-Christian, agrees".<ref>{{cite book|first=Bart|last=Ehrman|year=2011|title=Forged: writing in the name of God – Why the Bible's Authors Are Not Who We Think They Are|isbn=978-0-06-207863-6 |url=https://books.google.com/?id=MtOMO8i4GLoC |publisher=HarperCollins |page=285}}</ref> Sinasabi ni Richard A. Burridge: "There are those who argue that Jesus is a figment of the Church's imagination, that there never was a Jesus at all. I have to say that I do not know any respectable critical scholar who says that any more".<ref>{{cite book|title=Jesus Now and Then|first1= Richard A.|last1= Burridge |first2= Graham |last2= Gould|year=2004| isbn= 978-0-8028-0977-3 |page=34 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing}}</ref> Si Robert M. Price ay hindi naniniwalang nabuhay si Hesus, ngunit sumasangayon siya na ang kanyang perspektibo ay hindi tugma sa konklusyon ng karamihan ng iskolar.<ref>{{cite encyclopedia|first=Robert M. |last=Price |title=Jesus at the Vanishing Point|encyclopedia= The Historical Jesus: Five Views|editor-last1= Beilby|editor-last2= Eddy|year= 2009 |publisher= InterVarsity| isbn= 978-0-8308-7853-6 | editor-first= James K.|pages=55, 61 |url=https://books.google.com/books?id=O33P7xrFnLQC&pg=PA55 |editor2-first= Paul R.}}</ref> Tinawag ni James D.G. Dunn ang mga teoryang mito bilang isang "thoroughly dead thesis".<ref>{{cite encyclopedia|title=Paul's understanding of the death of Jesus|encyclopedia=Sacrifice and Redemption|first= Stephen W.|last= Sykes |year=2007| publisher= Cambridge University Press| isbn= 978-0-521-04460-8|pages=35–36}}</ref> Si Michael Grant, isang ''classicist'', ay sinulat noong 1977 na: "In recent years, no serious scholar has ventured to postulate the non historicity of Jesus or at any rate very few, and they have not succeeded in disposing of the much stronger, indeed very abundant, evidence to the contrary".<ref name=Grant1977>{{cite book|first=Michael|last=Grant|title=Jesus: An Historian's Review of the Gospels|publisher=Scribner's|year=1977|isbn=978-0-684-14889-2|page=200}}</ref> Ayon kay Robert E. Van Voors, itinuturing ng mga iskolar biblikal at ng mga nga-aaral ng klasikal na kasaysayan ay na-''refute'' na ang mga teorya na nagsasabing walang istorikal na Hesus.{{sfn|Van Voorst|2000|p=16}}
 
== Mga paniniwala tungkol kay Hesus ==