Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946): Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Linya 1:
{{Kasaysayan ng Pilipinas}}
Ang '''pananakop ng Estados Unidos sa Pilipinas''', na nangangahulugang ang '''''Pilipinas ay itinuring na isang teritoryo ng [[Estados Unidos]] ay magmula 1898 hanggang 1946. Bukod sa ilang mga retensiyonista o mga tao na nais panatilihin ang Pilipinas bilang isang nasasakupan ng Estados Unidos, ang balak ng mga naging Pangulo ng Estados at ng mga kinatawan (representatibo) ng Estados Unidos hinggil sa kanilang misyon ng pangongolonya ay ang [[pag-iiwi]] (tutelahe, o pangangasiwa ng kapuluan ng Pilipinas hanggang sa maabot na nito ang ganap na gulang o tamang panahon ng pagpapalaya), na naaayon sa kung kailan at sa anong mga katayuan at mga kasunduan.<ref name="B1">[http://www.bansa.org/history/usrule/ The First Phase of the United States Rule, 1898-1935], bansa.org</ref>'''''
=='''''Unang yugto (1898-1935)'''''==
'''''Unang tumuntong sa kapuluan ng Pilipinas ang mga sundalo ng Estados Unidos noong 1898, subalit ang unang hakbang sa kanilang pamumuno sa Pilipinas ay nagsimula noong 1899, nang itinalaga ng [[Pangulo ng Estados Unidos]] na si [[William McKinley]] ang Unang Komisyon na pang-Pilipinas o Komisyon ni Schurman (
==='''''Unang Komisyon (1899)'''''===
'''''Ang Komisyon ni Schurman o Unang Komisyon ng Estados sa Pilipinas ay isang komisyon na binubuo ng limang mga [[Estados Unidos|Amerikano]] at pinamunuan ni [[Jacob Schurman]]. Kabilang sa mga kasapi nito si [[Admiral Dewey]] at [[Heneral Otis]]. Layunin ng Komisyon na alamin ang kalagayan ng kapuluan. Kabilang sa ulat ng Komisyon, pagkaraan ng isang taon, na ang mga Pilipino ay naghahangad ng kasarinlan at kalayaan; at kabilang sa kanilang mga mungkahi ang (a) pagiging hindi pa handa ng mga Pilipino sa pagkakaroon ng kalayaan at kasarinlan, (b) ang paglulunsad ng pamahalaang sibilyan sa halip na pinangangasiwaan ng isang [[gobernador na militar]], (c) pagtatatag ng [[lehislatura]]ng [[bikameral]] (ang lehislatura ay ang kapulungan ng mga tagapaglagda ng mga kautusan o batas), (d) paglulunsad ng mga pamahalaang mayroong awtonomiya sa mga antas na panlalawigan at pangmunisipyo, at (e) pagtatatag ng isang sistema ng walang bayad o libreng publikong mga paaralang pang-elementarya.<ref name="B1" />'''''
==='''''Ikalawang Komisyon (1900)'''''===
'''''Ang Ikalawang Komisyon ng Estados Unidos sa Pilipinas, na nakikilala rin bilang Komisyon ni Taft (
'''''Ang tatlong pangunahing mga haligi ng palatuntunan o programa ng pag-iwi ng Komisyong Taft sa Pilipinas ay kinabibilangan ng mga sumusunod: (a) kaunlarang pang-ekonomiya, (b) [[Edukasyon sa panahong Amerikano sa Pilipinas|edukasyon]], (c) paglulunsad ng mga institusyong kumakatawan o representatibo.<ref name="B4">[http://www.bansa.org/history/usrule/esdevs/ Economic and Social Developments], bansa.org</ref>'''''
=='''''Batas Organiko ng Pilipinas (1902)'''''==
'''''Noong Hulyo 1902, ipinatupad sa Pilipinas ang tinatawag na
'''''Noong 1902, binuwag ng Batas Organiko ng Pilipinas ang katayuan ng [[Simbahang Katoliko|Katolisismong Romano]] bilang relihiyong pang-estado ng Pilipinas. Batay sa naging kasunduan sa pagitan ng pamahalaan ng Estados at ng [[Lungsod ng Batikano]], magkakaroon ng unti-unting pagpapalit ng mga prayleng Kastila na ang mga hahalili ay mga paring Pilipino at hindi Kastila, at ang pangunahing bahagi ng mga lupaing pag-aari ng mga prayle (na humigit-kumulang sa 166,000 mga hektarya) ay ipinagbili noong 1904 sa administrasyon ng Estados Unidos sa halagang US$7.2 mga milyon na ipinagbili naman pagdaka sa mga Pilipino.<ref name="B1" />'''''
=='''''Sistema ng politika'''''==
'''''Kabilang sa sistemang pampolitika na ginamit ng Estados Unidos sa Pilipinas ay ang tinatawag na "patakaran ng pag-akit" (
'''''Bilang pakikiisa nina Pardo de Tavera at Legarda sa mga Amerikano, nakiisa sila sa mga Komisyon nina Schurman at Taft at tinangkilik ang pagtanggap ng mga Pilipino sa Estados Unidos. Noong Disyembre 1900, tinangkilik nila ang pagiging isa sa mga estado ng Pilipinas ng Estados Unidos sa ilalim ng Partidong Pederalista (
'''''Noong 1907, inilunsad ang Nacionalista Party (
=='''''Pamana ng patakaran ng pag-akit'''''==
'''''Mayroong tinatanaw bilang tagumpay at kabiguan ang "patakaran ng pag-akit". Ang tagumpay nito ay ang pagkakabigay sa mga Pilipino ng Estados Unidos ng "edukasyong pampolitika". Ang kabiguan naman nito ay ang pagkakaroon ng hadlang (dahil sa pagkakaroon ng kapangyarihan ng isang malakas na partidong pampolitika) sa mga hangarin o interes ng mga hindi
=='''''Batas Jones'''''==
'''''Nagkaroon ng pagtutulungan sa pagitan ng mga panig ng mga Amerikano at ng mga Pilipino noong maging Gobernador-Heneral ng Pilipinas si [[Francis Burton Harrison]] (1913-21), isang pinuno na inilarawan bilang isang "monarkang pangkonstitusyon" na namamahala ng "pamahalaan ng mga Pilipino". Naging liberal si [[Woodrow Wilson]], na nasa ilalim ng Democratic Party (Partido Demokratiko), sa pakikitungo sa mga Pilipino. Noong 1913, nagtalaga si Wilson ng 5 mga Pilipinas bilang miyembro ng pambatas na Komisyong Pilipino (unang pagkakataon na nasa mayorya ang bilang ng mga Pilipino sa nasabing Komisyon). Isinakatuparan ni Harrison ang Pilipinisasyon ng serbisyo sibil, na mas dumami ang bilang ng mga Pilipinong opisyal ng pamahalaan kaysa sa dami ng mga Amerikano. Sa panahong ito, nangingibabaw ang Nacionalista Party ng mga Pilipino.<ref name="B3">[http://www.bansa.org/history/usrule/jones/ Jones Act], bansa.org</ref>'''''
'''''Noong 1916, ipinasa ng Konggreso ng Estados Unidos ang Batas Jones (
'''''Mula 1921 hanggang 1927, ang naging kapalit ni Wilson bilang Gobernador-Heneral ng Pilipinas ay si Heneral [[Leonard Wood]], isang pinuno na hindi naniniwala na dapat lisanin ng Estados Unidos ang Pilipinas dahil sa mga interes ng Estados Unidos sa pook ng kanlurang Pasipiko. Hindi katulad ni Wilson, ginamit ni Wood ang kaniyang kapangyarihan sa paggamit ng
=='''''Katayuan ng Mindanao at Sulu'''''==
'''''Noong 1914, umiiral sa pamahalaan ng Pilipinas ang tinatawag na Kagawaran o Departamento ng [[Mindanao]] at [[Sulu]]. Noong panahong iyon, sa pananaw ng mga Pilipinong [[Moro]] (Pilipinong [[Islam|Muslim]]), isang panganib para sa kanilang katayuan sa politika ang mabilisang Pilipinisasyon ng serbisyong sibil at ang pagkakaroon ng sasapit na kalayaan ng Pilipinas, dahil sa ang pamahalaan ng isang malayang Pilipinas ay mapapangingibabawan ng mga Kristiyano. Noong panahong iyon, wala pang pambatas na pagkilala sa mga kostumbre at mga institusyon ng mga Muslim sa Pilipinas.<ref name="B3" />'''''
=='''''Sampamahalaan ng Pilipinas'''''==
'''''Noong 1935, dahil sa isang lehislasyon na ipinasa ng Konggreso ng Estados Unidos noong 1934, nailunsad ang pagiging [[Sampamahalaan]] o [[Komonwelt ng Pilipinas]].<ref name="B3" />'''''
=='''''Tingnan din'''''==
*[[Edukasyon noong panahon ng mga Amerikano sa Pilipinas|'''''Edukasyon noong panahon ng mga Amerikano sa Pilipinas''''']]
=='''''Mga sanggunian'''''==
{{Reflist}}
|