Imperyong Inka: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Ermahgerd9 (usapan | ambag) mNo edit summary |
Ermahgerd9 (usapan | ambag) mNo edit summary |
||
Linya 4:
|common_name = Imperyong Inca
|continent = Timog Amerika
|region = Andes at sa kaunting bahagi ng
|country =
|era = Bago-Kolumbiyanong kapanahunan
Linya 59:
|}}
Ang '''Imperyong Inca''' ([[Wikang Quechua|Quechua]]: ''Tawantinsuyu'', {{abbr|lit.|Literal}} "Ang Apat na Rehiyon"{{sfn|McEwan|2008|p=221}}), kilala rin bilang ang '''Imperyong Incano''' at '''Imperyong Inka''', ay ang pinakamalaking imperyo sa [[bago-Kolumbiyanong Amerika]],<ref name="SchwartzNichols2010">{{cite book|first1=Glenn M. |last1=Schwartz|first2=John J. |last2= Nichols|title=After Collapse: The Regeneration of Complex Societies|url={{google books |plainurl=y |id=_gsFrnn9RzQC}}|date=15 August 2010|publisher=University of Arizona Press|isbn=978-0-8165-2936-0|language=Ingles}}</ref> at maaaring ang pinakamalaking imperyo sa mundo noong maagang ika-16 na siglo.<ref>Moseley, Michael E. (2001), ''The Incas and their Ancestors'', London: Thames and Hudson, p. 7</ref> Ang pampulitika at administratibong istraktura nito ay "ang pinaka-sopistikadong matatagpuan sa mga katutubong tao" sa mga Amerika.<ref>Mark A. Burkholder and Lyman L. Johnson, ''Colonial Latin America'', 7th edition. New York: Oxford University Press 2010, p. 19</ref> Ang sentro ng administratibo, pampulitika at militar ng imperyo ay matatagpuan sa [[Cusco]] sa modernong [[Peru]]. Ang [[kabihasnang Inca]] ay lumitaw mula sa kabundukan ng Peru noong unang bahagi ng ika-13 siglo. Ang [[Estadong Neo-Inca|huling kuta]] nito ay sinakop ng mga Espanyol noong 1572.
Mula 1438 hanggang 1533, isinama ng mga Inca ang malaking bahagi ng kanlurang Timog Amerika, na nakasentro sa mga Bulubunduking [[Andes|Andeo]], gamit ang pananakop at mapayapang pag-iimpluwensya, bukod sa iba pang mga pamamaraan. Sa pinakamalaki nito, ang imperyo ay sumali sa Peru, sa malaking bahagi ng modernong [[Ecuador]], sa kanluran at timog gitnang [[Bolivia]], sa hilagang-kanluran [[Argentina]], sa hilaga at sentral [[Chile]] at sa maliit na bahagi ng timog-kanlurang [[Colombia]], sa isang estado na maihahambing sa mga makasaysayang imperyo ng Eurasya. Ang opisyal na wika nito ay [[Mga wikang Quechua|Quechua]].<ref>http://www.machupicchu-tours-peru.org/blog/quechua-language-incas</ref>
Linya 65:
Maraming mga lokal na paraan ng pagsamba ang nagpatuloy sa imperyo, karamihan sa mga ito ay tungkol sa mga lokal na banal na mga ''[[Huaca]]'', ngunit hinimok ng pamunuan ng Inca ang pagsamba kay [[Inti]] - ang kanilang diyos ng araw - at ipinataw ang kapangyarihan nito sa ibang mga kulto tulad ng sa Pachamama.<ref>{{cite web|url=http://www.allempires.com/article/index.php?q=inca|title=The Inca - All Empires|publisher=|language=Ingles}}</ref> Itinuring ng mga Inca ang kanilang hari, ang [[Sapa Inca]], bilang ang "anak ng araw."<ref>[https://web.archive.org/web/20091110041802/http://www.nflc.org/Reach/7ca/enCAInca.htm "The Inca."] ''The National Foreign Language Center at the University of Maryland.'' 29 May 2007. Retrieved 10 Sept 2013.</ref>
Ang Imperyong Inca ay kakaiba dahil wala itong maraming mga tampok na nauugnay sa kabihasnan sa [[Lumang Mundo]]. Sa mga salita ng isang iskolar, "Walang ang mga Inca ng kulang sa paggamit ng may gulong na sasakyan. Wala silang mga hayop na masasakyan o mapapagtrabaho upang humila ng mga karwahe at mga araro...[Sila] ay walang kaalaman sa bakal at asero...Higit sa lahat, wala silang sistema ng pagsulat...Sa kabila ng mga di
Ang mga kahanga-hangang katangian ng Imperyong Inca ay kinabibilangan ng monumental na arkitektura nito, lalo na ang pag-aakma ng bato, malawak na kabalagan ng kalsada na umaabot sa lahat ng sulok ng imperyo, makinis na mga tela, paggamit ng mga nakabuhol na tali ([[quipu]]) para sa pagtala at komunikasyon, mga pagbabago sa pagsasaka sa mahirap na kapaligiran, at ang organisasyon at pangangasiwa na ipinataw sa mga tao at sa kanilang paggawa.
Linya 80:
Ang Imperyong Inca ang huling kabanata ng libu-libong taon ng [[kabihasnang Andeo]]. Ang kabihasnang Andeo ay isa sa limang mga kabihasnan sa mundo na itinuturing ng mga iskolar bilang "malinis", na katutubo at hindi nagmula o humango sa ibang mga kabihasnan.<ref>Upton, Gary and von Hagen, Adriana (2015), ''Encyclopedia of the Incas'', New York: Rowand & Littlefield, p. 2. Some scholars cite 6 or 7 pristine civilizations.</ref>
Sinundan ng Imperyong Inca ang dalawang naglalakihang imperyo sa Andes: ang [[Imperyong Tiwanaku|Tiwanaku]] (mga
===Pinagmulan===
Ang mga taong Inca ay isang pastoral na tribo sa lugar ng Cusco noong ika-12 siglo. Ang [[sinaliitang kasaysayan]] ng Inca ay nagsasabi ng kuwento ng pinagmulan sa tatlong kuweba. Ang gitnang kuweba sa Tampu T'uqu ''(Tambo Tocco)'' ay pinangalanang Qhapaq T'uqu ("pangunahing nitso", ibinabaybay din bilang ''Capac Tocco''). Ang ibang mga kuweba ay ang Maras T'uqu ''(Maras Tocco)'' at Sutiq T'uqu ''(Sutic Tocco)''.{{sfn|McEwan|2008|p=57}} Apat na magkakapatid na lalaki at apat na magkakapatid na babae ay lumabas sa gitnang kuweba. Sila ay sina: [[Manco Capac|Ayar Manco]], [[Ayar Cachi]], Ayar Awqa ''(Ayar Auca)'' at Ayar Uchu; at sina [[Mama Ocllo]], [[Mama Raua]], Mama Huaco and Mama Qura ''(Mama Cora)''. Sa labas ng gilid ng mga kuweba dumating ang mga taong magiging ninuno ng lahat ng mga angkan ng Inca.
[[File:Brooklyn Museum - Manco Capac, First Inca, 1 of 14 Portraits of Inca Kings - overall.jpg|thumb|left|Si [[Manco Cápac]], ang Unang Inca, 1 sa 14 na Larawan ng mga Haring Inca,
===Kaharian ng Cusco===
| |||