Karbonipero: Pagkakaiba sa mga binago

|sea level = Bumagsak mula 120m hanggang sa lebel ng kasalukuyang panahon sa buong MississippiyanoMississippian at pagkatapos ay matatag na tumaas sa mga 80m sa huli ng panahong ito<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H }}</ref>

Ang '''Karboniperoso''' (Ingles: '''Carboniferous''')ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|karboniperoso}}}. Ang pangalang ''Carboniferous'' na nangangahulugang nagdadala ng coal ay inimbento ng mga heologong sina [[William Conybeare (heologo)|William Conybeare]] at [[William Phillips (geologist)|William Phillips]] noong 1822. Batay sa isang pag-aaral ng pagkakasunod sunod ng bato ng Britanya, ito ang una sa mga modernong pangalan ng sistema na ginamit at rumireplekta sa katotohanang maraming mga kama ng [[coal]] ay pandaigdigang nabuo sa panahong ito.<ref>Cossey, P.J. et al (2004) ''British Lower Carboniferous Stratigraphy'', Geological Conservation Review Series, no 29, JNCC, Peterborough (p3)</ref> Ang Karboniperoso ay kadalasang tinatrato sa Hilagang Amerika bilang dalawang mga panahong heolohiko: ang mas naunang [[MississippiyanoMississippian]](''Mississippian'') at ang [[Pennsylvaniyano]](''Pennsylvanian''). <ref>{{cite web|title=The Carboniferous Period|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/carboniferous/carboniferous.php}}</ref> Ang buhay pang-lupain ay mahusay na nailagay sa panahong Karboniperoso. Ang mga [[ampibyano]] ang mga nananaig na mga [[bertebrata]] ng lupain kung saan ang isang sangay nito ay kalaunang nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[reptilya]] na unang buong mga bertebratang pang-lupain. Ang mga [[arthropod]] ay labis na karaniwan rin sa panahong ito at marami sa mga ito(gaya ng [[meganeura]]) ay mas malaki kesa sa makikita sa kasalukuyang panahon. Ang malalawak na kagubatan ay tumakip sa lupain na kalaunan ay nahimlay at naging mga kamang coal na natatanging katangian ng sistemang karboniperoso. Ang isang maliit na pangyayaring ekstinksiyon sa dagat at lupain ay nangyari sa gitna nang panahong ito na sanhi ng pagbabago sa [[klima]].<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse">{{ cite journal | url=http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/38/12/1079 | author= Sahney, S., Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. | year=2010 | title= Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica | journal=Geology | volume = 38 | pages = 1079–1082 | format=PDF | doi=10.1130/G31182.1 | issue=12}}</ref> Ang huling kalahati ng panahong ito ay nakaranas ng mga [[glasiasyon]], mababang lebel ng dagat at pagtatayo ng mga [[bundok]] habang ang mga kontinente ay nagbabanggaan upang bumuo ng [[Pangaea]].

Sa Estados Unidos, ang panahong Karboniperoso ay karaniwang hinahati sa [[MississippiyanoMississippian]](mas maaga) at [[Penssylvaniyano]](kalaunan). Ang MississippiyanoMississippian ay mga dalawang beses na mas matagal sa Pennsylvaniyano ngunit dahil sa malaking kakapalan ng mga mayroong coal na mga deposito sa panahong Pennsylvaniyano sa Europa at Hilagang Amerika, ang dalawang mga pang ilalim na panahong ito ay inakalang higit kumulang magkatumbas.<ref>Menning ''et al.'' (2006)</ref> Ang mga yugtong pang fauna mula pinaka bata hanggang pinakamatanda kasama ng ilang mga subdibisyon nito ang sumusunod:

'''Huling MississippiyanoMississippian: Serpukhovian'''

'''Gitnang MississippiyanoMississippian: Visean'''

'''Simulang MississippiyanoMississippian: Tournaisian (pinakamatanda)'''

Ang isang pandaigdigang pagbagsak ng lebel ng dagat sa huli ng [[Deboniyano]] ay nabaliktad sa simula nang Karboniperoso. Ito ay lumikha ng isang malawak na mga dagat epikontinental at pagdedepositong [[karbonata]] sa MississippiyanoMississippian.<ref name="ReferenceA">{{ cite journal | author= Stanley, S.M. | year=1999 | title=Earth System History | location=New York | publisher=Freeman and Company}}</ref> Mayroon ding isang pagbagsak sa mga temperatura ng Timog Polo. Ang katimugang [[Gondwana]] ay nagyelo bagaman hindi matiyak kung ang mga patong ng yelo ay pagpapatuloy mula sa Deboniyano o hindi. <ref name="ReferenceA"/> Ang mga kondisyong ito ay maliwanag na may kaunting epekto sa malalalim na mga tropiko kung saan ang masaganang mga swap ng coal ay yumabong sa loob ng 30 digri ng halos katimugang mga [[glasyer]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang isang gitnang Karboniperosong pagbagsak ng lebel ng dagat ay nagsanhi ng isang pangunahing ekstinksiyong marino na matinding tumama sa mga [[crinoid]] at [[ammonita]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang pagbasak ng lebel ng dagat na ito at ang nauugnay na hindi konpormidad sa Hilagang Amerika ay naghiwala sa MississippiyanoMississippian mula sa Pennsylvaniyano. <ref name="ReferenceA"/> Ito ay nangyari mga 318 milyong taon ang nakalilipas sa pagsisimula ng [[glasiasyong Permo-Karboniperoso]]. Ang Karboniperoso ay isang panahon ng aktibong [[oroheniya|pagtatayo ng mga bundok]] habang ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsama. Ang katimugang mga kontinenteng nanatili magkasama sa superkontinenteng Gondwana na bumangga sa Hilagang Amerika-Europa([[Laurussia]]) kasama ng kasalukuyang linya ng silangang Hilagang Amerika. Ang pagbabanggaang kontinental na ito ay nagresulta sa [[oroheniyang Variskano]] sa Europa at ang [[oroheniyang Allegheniyano]] sa Hilagang Amerika. Ito ay lumawig rin sa bagong itinaas na mga bundok Appalachian ng timog kanluran gaya ng mga bundok Ouachita.<ref name="ReferenceA"/> Sa parehong panahon, ang halos kasalukuyang [[platong Eurasyano]] ay nagkabit ng sarili nito sa Europa sa kahabaan ng linya ng mga kabundukang Ural. Ang karamihan ng superkontinenteng [[Mesozoiko]] ng Pangaea ay natipon na ngayon ngunit ang Hilagang Tsina(na babangga sa Pinaka huling Karboniperso) at ang Timog Tsina ay hiwalay pa rin mula sa [[Laurasia]]. Ang Huling Karboniperosong Pangaea ay may hugis na tulad ng "O". May dalawang mga pangunahing karagatan sa Karboniperso, ang [[Panthalassa]] at [[Paleo-Tethys]] na nasa loob ng "O" sa Karboniperosong Pangaea. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay lumiliit ang kalaunang nagsara, ang [[Karagatang Rheic]](na isinara ng pagsasama ng Timog at Hilagang Amerika), ang maliit at mababaw na [[Karagatang Ural]](na isinara ng pagbabanggaan ng mga kontinenteng Baltica at Siberia na lumikha ng mga Kabundukang Ural) at ang Karagatang Proto-Tethys(na isinara ng pagbangga ng Hilagang Tsina sa Siberia/[[Kazakhstania]]).

Image:Pederpes22small.jpg|Tulad ng ampibyanong [[amphibian]]''[[Pederpes]]'' na pinaka primitibong tetrapoda ng MississippiyanoMississippian