Mamalya: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
m (via JWB)
m (via JWB)
Linya 76:
| doi=10.1038/368507a0
| url=http://www.nature.com/nature/journal/v368/n6471/abs/368507a0.html | accessdate=2008-09-06 | issue=6471
|bibcode = 1994Natur.368..507A }}</ref> na nabuhay sa lupain na tinitirhan na ng mga insekto at ibang mga imbertebrado at ng mga pako, lumot na moss at iba pang mga halaman. Sa loob ng ilang mga milyong taon, ang dalawang mga mahahalagang lipi ng amniota ay naghiwalay: ang mga [[sinapsido]] na kinabibilangan ng mga mamalya at ang mga [[sauropsido]] na kinabibilangan ng mga [[pagong]], mga [[butiki]], mga [[ahas]], mga [[crocodiliano]], mga [[dinosauro]] at mga [[ibon]].<ref>{{cite web | url = http://web.archive.org/web/20101220194106/http://palaeos.com/Vertebrates/Units/190Reptilomorpha/190.400.html#Amniota | title = Amniota – Palaeos}}</ref> Ang mga sinapsido ay may isang butas ([[temporal fenestra]] o pilipisang bintana) na mababa sa bawat panig ng bungo. Ang isang pangkat sinapsido na mga [[pelikosauro]] ay kinabibilangan ng pinakamalalaki at mababangis na mga hayop ng panahong Simulang [[PermiyanoPermian]].<ref>{{cite web | url=http://web.archive.org/web/20101220193822/http://palaeos.com/Vertebrates/Units/390Synapsida/390.000.html | title=Synapsida overview – Palaeos}}</ref> Ang mga [[therapsida]] ay nag-ebolb mula sa mga [[pelikosauro]] sa panahong Gitnang [[PermiyanoPermian]] mga 265 milyong taon ang nakalilipas at pumalit sa mga ito bilang mga nanaig na bertebradong pang-lupain.<ref name=Kemp2006>{{cite journal |last1=Kemp |first1= T. S. |year=2006 |title=The origin and early radiation of the therapsid mammal-like reptiles: a palaeobiological hypothesis |journal=Journal of Evolutionary Biology |volume=19 |issue=4 |pages=1231–47 |doi=10.1111/j.1420-9101.2005.01076.x |url=http://users.ox.ac.uk/~tskemp/pdfs/jeb2006.pdf |pmid=16780524}}</ref> Ang mga ito ay iba sa mga pelikosauro sa ilang mga katangian ng bungo at mga panga kabilang ang mas malaking [[temporal fenestrae]] at mga [[Ngiping pamputol|incisor]] na magkatumbas sa sukat.<ref>{{cite web | url=http://www.palaeos.com/Vertebrates/Units/400Therapsida/100.html | title=Therapsida – Palaeos}}</ref> Ang liping therapsida na tumungo sa mga mamalya ay dumaan sa ilang mga yugto na nagsimula sa mga hayop na labis na katulad ng mga ninuno nitong pelikosauro at nagwakas sa mga [[probainognathia]]n [[cynodont]] na ang ilan ay madaling mapagkakamalang mga mamalya. Ang mga yugtong ito ay inilalarawan ng:
*dahan dahang pag-unlad ng ikalawang mabutong matigas na ngala ngala.<ref name="Kermack1984">{{cite book | last=Kermack | last2=Kermack | title=The evolution of mammalian characters | publisher=Croom Helm | year=1984 | isbn=079915349 |first =D.M.|first2= K.A.}}</ref>
*Ang pag-unlad ay nangyari tungo sa isang nakatayong postura ng hita na nagpataas ng stamina ng hayop sa pamamagitan ng paghadlang sa [[hangganan ni Carrier]]. Gayunpaman, ang prosesong ito ay mabagal at paiba iba. Halimbawa, ang lahat ng mga herbiborosong hindi mammaliaform na mga [[therapsida]] ay nagpakita ng mga napanatiling mga nakabukakang mga hita. Ang ilang mga kalaunang anyo ay maaaring may kalahating nakatayong mga likurang hita. Ang mga karniborosong mga therapsida ng panahong [[PermiyanoPermian]] ay may nakabukakang mga harapang hita at ang ilan nito sa Huling PermiyanoPermian ay mayroon ding kalahating nakabukakang likurang hita. Ang katunayan, ang mga modernong [[monotreme]] ay mayroon pa ring mga kalahating nakabukakang mga hita.
*Ang [[dentaryo]] ay dahan dahang naging pangunahing buto ng mababang panga at sa panahong [[Triyasiko]] ay umunlad sa isang buong panga ng mamalya(na ang binubuo lamang ng dentraryo) at gitnang tenga(na gawa sa mga buto na nakaraang ginagamit upang buuin ang mga panga ng mga [[reptilya]].
*May ilang ebidensiya ng buhok sa mga [[therapsida]] ng panahong [[Triyasiko]] ngunit wala para sa mga therapsida ng panahong [[PermiyanoPermian]].
*Ang ilang mga therapsia ng panahong Triasiko ay nagpakita rin ng mga tanda ng [[laktasyon]](paglalabas ng gatas).
Ang mga hindi mamalyang mga [[Sinapsido|sinapsidong]] ito ay minsang tinatawag na mga "tulad ng mamalyang mga reptilya"<ref name=Kemp2006/><ref name=Bennett1986>Bennett, A. F. and Ruben, J. A. (1986) "The metabolic and thermoregulatory status of therapsids"; pp. 207–218 in N. Hotton III, P. D. MacLean, J. J. Roth and E. C. Roth (eds), "The ecology and biology of mammal-like reptiles", Smithsonian Institution Press, Washington.</ref><ref>{{cite journal | last=Estes | first=R. | title=Cranial anatomy of the cynodont reptile ''Thrinaxodon liorhinus'' | journal=Bulletin of the Museum of Comparative Zoology | pages=165–180 |year=1961|issue=1253 }}
Linya 86:
 
===Paglitaw ng mga mamalya===
Ang [[pangyayaring ekstinksiyon na PermiyanoPermian-Triasiko]] na isang tumagal na pangyayari sanhi ng pagtitipon ng ilang mga pulsong ekstinksiyon ay nagwakas sa pananaig ng mga karnibora sa mga therapsida. Sa panahong Simulang Triasiko, ang lahat ng mga midyum hanggang malalaking niche ng mga karniborang pang-lupain ay pinalitan ng mga [[arkosauro]] na sa loob ng lumawig na panahon(35 milyong taon) ay kinabilangan ng mga [[Crocodylomorpha|crocodylomorph]], mga [[pterosauro]] at mga [[dinosauro]]. Sa panahong [[Hurasiko]], ang mga dinosauro ay nanaig din sa malalaking niche ng mga herbiborang pang-luapin. Ang mga unang mamalya(sa kahulugang ibinigay sa termino nina Kielan-Jawarowska ''et al.'')<ref name=KCL>{{cite book |first1=Zofia |last1=Kielan-Jaworowska |first2=Richard L. |last2=Cifelli |first3=Zhe-Xi |last3=Luo |chapter=Introduction |title=Mammals from the Age of Dinosaurs |location=New York |publisher=Columbia University Press |year=2004 |pages=1–18 |isbn=0-231-11918-6}}</ref> ay unang lumitaw sa Huling [[Triasiko]] mga 210 milyong taon ang nakalilipas na 60 milyong taon pagktapos ng paglitaw ng mga unang [[therapsida]]. Pinalaganap ng mga ito ang mga pang-gabing niche na insektibora nito mula sa gitnang Hurasiko at patuloy nito. Halimbawa, ang ''[[Castorocauda]]'' ay nagkaroon ng mga pag-aangkop para sa paglangyo, paghuhukay at paghuli ng isda.<ref>{{cite web | url=http://news.nationalgeographic.com/news/2006/02/0223_060223_beaver.html | title=Jurassic "Beaver" Found; Rewrites History of Mammals}}</ref> Ang karamihan ng mga espesye ng mamalya na umnira sa era na [[Mesosoiko]] ay [[multituberculata]], mga [[Triconodonta|triconodont]] at mga spalacotheriid.<ref>{{cite journal |last1=Luo |first1=Zhe-Xi |year=2007 |title=Transformation and diversification in early mammal evolution |journal=Nature |volume=450 |pages=1011–19 |url=http://carnegiemnh.net/assets/science/vp/Luo%202007%20%28Mesozoic%20mammal%20review%29%5B1%5D.pdf |doi=10.1038/nature06277 |pmid=18075580|bibcode = 2007Natur.450.1011L }}</ref> Ang pinakaunang mga alam na [[monotreme]] ang ''[[Teinolophos]]'' na nabuhay mga 123 milyong taon ang nakalilipas sa [[Australia]]. Ang mga monotreme ay may ilang mga katangian na maaaring namana mula sa mga orihinal na [[amniota]]:
*Ang mga ito ay may bukasan upang umihi, dumumi at magparami(ang "monotreme" ay nangangahulugang "isang butas") gaya ng mga [[butiki]] at [[ibon]]
*Ang mga ito ay nangingitlog na makatad at hindi kalsipado tulad ng sa mga butiki, pagong at mga buwaya.