Kompyuter: Pagkakaiba sa mga binago

|}}Ang isang '''panuos''', '''kompyuter''' o '''computer''' ay isang pangkalahatang paggamit na kasangkapan na maaaring [[wikang pamprograma|iprograma]] upang magsagawa ng isang may hangganang hanay ng mga operasyong [[aritmetika|aritmetiko]] o [[lohika]]l. Dahil ang isang sunod sunod na mga operasyon ay maaaring handang mabago, ang kompyuter ay makalulutas ng higit sa isang uri ng problema. Sa konbensiyon, ang isang kompyuter ay binubuo ng hindi bababa sa isang elementong nagpoproseso na tipikal ay isang [[CPU]] at isang anyo ng [[memorya ng kompyuter|memorya]]. Ang CPU ay naglalaman ng dalawang tipikal na mga bahagi na [[arithmetic logic unit]] (ALU) na nagsasagawa ng mga operasyong aritmetiko at lohikal at [[Controlcontrol unit]] (CU) na kumukha ng mga instruksiyon sa memorya at nagsasalin at nagsasagawa ng mga ito na tumatawag sa ALU kung kinakailangan. Ang unang elektronikong [[dihital]] na mga kompyuter ay pinaunlad sa pagitan ng 1940 at 1945 sa [[United Kingdom]] at [[Estados Unidos]]. Ang mga sukat nito ay orihinal na kasinglaki ng isang malaking kwarto at kumokonsumo ng labis na elektrisidad gaya ng ilang mga daan daang modernong personal na kompyuter(mga PC).<ref>In 1946, [[ENIAC]] required an estimated 174&nbsp;kW. By comparison, a modern laptop computer may use around 30&nbsp;W; nearly six thousand times less.

{{cite web|url=http://www.upenn.edu/computing/provider/docs/hardware/powerusage.html|title=Approximate Desktop & Notebook Power Usage|publisher=University of Pennsylvania|accessdate=20 Hunyo 2009}}</ref> Sa panahong ito, ang mga mekanikal na [[analogong kompyuter]] ay ginagamit para sa mga aplikasyong pang-militar.

Ang mga modernong kompyuter na nakabatay sa mga [[integrated circuit]] ay milyon hanggang bilyong mas may kakayahan sa mga sinaunang kompyuter at umookupa ng isang praksiyon ng espasyong kailangan ng mga ito.<ref>Early computers such as [[Colossus computer|Colossus]] and [[ENIAC]] were able to process between 5 and 100 operations per second. A modern "[[commodity]]" [[microprocessor]] (as of 2007) can process billions of operations per second, and many of these operations are more complicated and useful than early computer operations.

|accessdate=20 Hunyo 2009}}</ref> Ang mga simpleng kompyuter ay sapat na maliit upang magkasya sa mga [[mobile device]] at ang mga mobile computer ay maaaring paandarin ng isang maliit na [[baterya]]. Ang mga personal na kompyuter sa iba't ibang mga anyo nito ay mga ikono ng [[Panahon ng Impormasyon]] at ang ito ang mga naiisip ng mga tao na tinatawag na "kompyuter". Gayunpaman, ang mga [[embedded computer]] na matatagpuan sa maraming mga kasangkapan mula sa mga [[mp3 player]] hanggang sa mga [[sasakyang panghimpapawid na pandigma]] at mula sa mga laruan hanggang sa mga [[industrial na robot]] ang pinakamarami. Karaniwang nagagamit na rin ang mga modernong kompyuter sa pagnenegosyo, pagpapaganda ng larawan, paglikha ng musiko<ref>''"[https://bluebuzzmusic.com/best-computer-for-music-production-budget-beginners/ Computers for Music Production.]" Blue Buzz Music.'' Hinango noong 16 Pebrero 2019.</ref>, at pakikipag-ugnayan. Ang [[Aghamagham pangkompyuter]] ang disiplina na nag-aaral ng teoriya, disenyo, at paglalapat ng mga kompyuter.

Ang unang paggamit ng salitang "computer" ay naitala noong 1613 sa aklat na tinatawag na "The yong mans gleanings". Ito ay tumutukoy dito na isang tao na nagsasagawa ng mga kalkulasyon o pagkukwenta. Ang salitang ito ay nagpatuloy sa parehong kahulugan nito hanggang sa gitna ng ika-20 siglo. Mula ika-19 siglo, ang salitang "computer" ay nagsimulang mangahulugang isang makina na nagsasagawa ng mga pagkukwenta. Ang kasaysayan ng modernong kompyuter ay nagsimula sa dalawang magkahiwalay na mga teknolohiya, automadong kalkulasyon at pagiging mapoprograma ngunit walang isang kasangkapan na matutukoy na pinakamaagang kompyuter dahil sa hindi konsistenteng paglalapat ng terminong ito. Ang ilang mga kasangkapan tulad ng ilang mga pantulong na mekanikal sa pagkukwenta ay kinabibilangan ng [[Abacus na Sumerio]] na dinisenyo noong 2500 BCE, mga [[slide rule]] na inimbento noong mga 1620 at [[mekanismong antikythera]] na isang sinaunang astronomikal na [[analogong kompyuter]] na inimbento ng mga [[Sinaunang Griyego]] noong mga unang siglo BCE. Ang Griyegong matematikong si [[Hero ng Alehandriya]] (c. 10 CE-70 CE) ay nagtayo ng isang teatrong mekanikal na gumanap ng isang dulaadula na tumagal ng 10 minuto at pinatakbo ng isang masalimuot na sistema ng mga lubid at drum na maituturing na paraan ng pagpapasya ng mga bahagi ng mekanismo na magsasagawa ng aling aksiyong at kailan. Ito ang esensiya ng pagpoprograma. Noong wakas ng ika-10 siglo, ang mongheng Pranses na si Gerbert d'Aurillac ay nagdala pabalik sa Espanya ng isang makinang inimbento ng mga [[moro]] na sumasagot ng Oo o Hindi sa mga tanong na itinanong dito. Noong ika-13 siglo CE, ang mga mongheng sina [[Albertus Magnus]] at [[Roger Bacon]] ay nagtayo ng mga nagsasalitang [[android]] nang walang karagdagang pag-unlad. Dumaing si Magnus na kanyang inaksaya ang 40 taon ng kanyang buhay nang si [[Tomas Aquino]] ay natakot ay winasak ito. Noong 1642, ang [[Renasimiyento]] ay nakasaksi ng imbensiyon ng kalkulador na mekanikal na isang kasangkapan na makapagsasagawa ng lahat ng apat na mga operasyon ng aritmetika nang hindi umaasa sa katalinuhan ng tao. Ang kalkulador na mekanikal ang ugat ng pagpapaunlad ng mga kompyuter sa dalawang magkahiwalay na mga paraan. Sa simula, sa pagtatangka ng pagpapaunlad ng mas makapangyarihan at mas mababagong mga kalkulador na ang kompyuter ay unang tineorya ni [[Charles Babbage]] at pagkatapos ay binuo. Ikalawa, ang pagpapaunlad ng mababang gastos na elektronikong kalkulador na kahalili ng mekanikal na kalkulador ay humantong sa pagpapaunld ng [[Intel]] ng unang pangkalakalan ''(commercial)'' na magagamit na microprosessor integrated circuit.

Noong 1801, gumawa ng pagpapabuti si [[Joseph Marie Jacquard]] sa ''textile loom'' sa pamamagitan ng pagpapakilala ng isang sunod sunod na mga binutasang papel na kard bilang template na pumapayag sa loom na maghabi ng mga intrikadong ''pattern'' nangng automatiko. Ang nagresultang Jacquard loom ang isang mahalagang hakbanhakbang sa pagkakabuo ng mga kompyuter ang paggamit ng mga binutasanbinutasang kard upang maglarawan ng mga hinabing pattern ay makikita bilang maagaunang, bagaman limitadong, anyo ng pagpoprograma. Ang pagsasanib ng automatikong kalkulasyon at pagpoprograma ang lumikha ng unang makikilalang mga kompyuter. Noong 1837, si [[Charles Babbage]] ang unang nagkonsepto ng isang buong mapoprogramang mekanikal na kompyuter, ang kanyang analitikal na enhin. Ang kakulangan ng mga pondo at walang kakayahan sa pagpipigil sa pagkalikot sa disenyo ay nangahulugang ang kasangkapan ay hindi kailanman nakumpleto. Gayunpaman, ang kanyang anak na si [[Henry Babbage]] ay kumumpleto ng isang pinasimpleng bersiyon ng computing unit ng analitikal na enhin noong 1888. Siya ay nagbigay ng isang matagumpay na demonstrasyon ng paggamit nito sa pagkukwento ng mga [[tabla]] noong 1906. Ang makinang ito ay ibinigay sa Science museum sa South Kensington noong 1910. Sa huli ng 1880, inimbento ni [[Herman Hollerith]] ang pagtatala ng datos sa isang mababasa ng makinang medium. Ang mas maagang paggamit ng mediang ito ay para sa kontrol at hindi para s adatos. Pagkatapos ng ilang simulang pagsubok ng papel na tape, siya ay gumamit ng mga binutasang kard. Ang tatlong mga imbensiyong ito ang pundasyon ng modernong industriya ng pagpoproseso ng impormasyon. Ang pangmalakihang automadong pagpoproseso ng mga datos ng mga binutasang kard ay isinagawa para sa censo ng Estados Unidos noong 1890&nbsp;ng kompanya ni Hollerith na kalaunang naging core ng IBM. Sa huli ng ika-19 siglo ang isang bilang ng mga ideya at teknolohiya na kalaunang napatunayang magagamit sa pagsasakatuparan ng mga praktikal na kompyuter ay nagsimulang lumitaw: ang [[boolean algebra]], ang [[vacuum tube]] (thermionic valve), mga binutasang kard at tape at teleprinter. Sa unang kahalahati ng ika-20 siglo, maraming mga pangangailangan ng pagkukwenta sa agham ay nakakita ng papalaking mga sopistikadong analong kompyuter na gumamit ng isang direktang mekanikal o elektrikal na modelo ng problema bilang basehan ng pagkukwenta. Gayunpaman, ang mga ito ay hindi mapoprograma at pangkalahatang nagkukulang ng bersatilidad at akurasiya ng mga modernong dihital na kompyuter. Si [[Alan Turing]] ang malawak na itinuturing na ama ng modernong agham pangkompyuter. Noong 1936, si Turing ay nagbigay ng isang impluwensiyang pormalisasyon ng konsepto ng [[algoritmo]] at pagkukwenta sa [[Turing machine]] na nagbibigay ng blueprint para sa elektronikong dihital na kompyuter. Sa kanyang papel sa pagkakalikha ng modernong kompyuter, ang [[Time magazine]] ay nagpangalan sa kanya na isa sa 100 pinakamaimpluwensiyalpinaka-impluwensiyal na tao ng ika-20 siglo: "Ang katotohankatotohanan ay nananatili na ang bawat isang pumipindot ng keyboard, nagbubukas ng isang spreadsheet o isang programang word processing ay gumagawa sa inkarnasyon ng isang Turing machine". Ang [[Atanasoff–Berry Computer]] (ABC) ang unang elektronikong dihital na kompyuter sa buong mundo bagaman hindi mapoprograma. Ito ay binuo noong 1937 sa Iowa State College nina [[John Atanasoff]] sa tulong ng kanyang estudyanteng si [[Clifford Berry]]. Ang makinang ito ay hindi mapoprograma dahil ito dinesenyo lamang para sa paglutas ng mga sistema ng linyar na ekwasyon. Ang kompyuter na ito ay gumamit ng parallel na komputasyon. Natagpuan ng isang desisyon ng koret noong 1973 sa isang alitan sa patent na ang patent para sa 1946 ENIAC computer ay hinango mula sa Atanasoff–Berry Computer.