Panlapi: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Yivan000 (usapan | ambag)
Added a lot of things
Linya 3:
Maaring ilagay panlapi sa una ([[unlapi]]), gitna (gitlapi) o huli (hulapi) ng isang salita. Sa [[wikang Ingles]], halos walang totoong gitlapi at matataguan lamang ito sa iilang kolokyal na pananalita at terminolohiyang teknikal. Karaniwan matatagpuan ang gitlapi sa ibang mga wika tulad ng mga wikang [[Amerikanong Indiyano]], [[wikang Griyego|Griyego]] at [[wikang Tagalog|Tagalog]].<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/affix|title=Affix - GRAMMAR|publisher=Encyclopedia Britannica|access-date=2019-03-21|language=Ingles}} </ref>
 
==Sa wikangWikang Filipino at Tagalog==
=== Uri ng panlapiPanlapi ===
Ang mga sumusunod ang mga uri ng panlapi na ginagamit sa [[wikang Filipino]] (at [[Wikang Tagalog|Tagalog]]):
 
==== Unlapi ====
*[[Unlapi]] - kapag inilalagay sa unahan ng salita.
{{Main article|Unlapi}}
:Halimbawa (nasa '''makapal na titik''' ang panlapi): '''mag'''basa, '''pa'''alis, '''maka'''huli
Ito ay mga panlapi na ikinakabit sa unahan ng salitang-ugat.
* Gitlapi - kapag nakalagay sa loob ng salita.
{| class="wikitable"
:Halimbawa (nasa '''makapal na titik''' ang panlapi): s'''um'''ayaw, l'''um'''akad, s'''in'''agot, g'''in'''awa
!Unlapi
*Hulapi - kapag nakalagay sa hulihan ng salita.
!+ Salitang-Ugat
:Halimbawa (nasa '''makapal na titik''' ang panlapi): ibig'''in''', sulat'''an''', sabi'''han''', gabi'''hin''', isip'''in'''
!= Salita
*Kabilaan - kapag ang isang pares ng panlapi ay nakalagay sa unahan at ang isa ay nasa hulihan ng salita.
|-
:Halimbawa (nasa '''makapal na titik''' ang mga panlapi): '''mag'''-awit'''an''', '''pa'''alis'''in''', '''ka'''ibig'''an''', '''ka'''dalaga'''han'''
|um-
* Laguhan - kapag mayroon sa unahan,gitna at hulihan.
| + asa
:Halimbawa (nasa '''makapal na titik''' ang mga panlapi): '''pag'''s'''um'''ikap'''an''', '''mag'''s'''in'''ampaluk'''an''', '''ipag'''s'''um'''igaw'''an'''
|= <u>''um''</u>asa
|-
|mag-
| + aral
|= ''<u>mag-</u>''aral
|-
|mang-
| + isda
|= ''<u>mang</u>''isda
|-
|ma-
| + ligo
|= ''<u>ma</u>''ligo
|}
 
===Panlapi= saGitlapi hiram na salita====
Ito ang mga panlaping isinisingit sa pagitan ng unang katinig at kasunod nitong patinig. Sa madaling salita, ito ay matatagpuan sa gitna ng salitang-ugat. Nagagamit laamng ang gitlapi kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa katinig.
{| class="wikitable"
!Gitlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
| -um-
| + basa
|= b<u>''um''</u>asa
|-
| -in-
| + sulat
|= s<u>''in''</u>ulat
|-
| -um-
| + punta
|= p''<u>um</u>''unta
|-
| -in-
| + biro
|= b<u>''in''</u>iro
|}
 
==== Hulapi ====
Ito ay mga panlaping matatagpuan sa hulihan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Salitang-Ugat
!+ Hulapi
!= Salita
|-
|basa
| + -hin
|= basa<u>''hin''</u>
|-
|gupit
| + -an
|= gupit<u>''an''</u>
|-
|sulat
| + -in
|= sulat<u>''in''</u>
|-
|una
| + -han
|= una<u>''han''</u>
|}
 
==== Kabilaan ====
Kabilaan ang tawag sa mga panlaping nasa unahan at hulihan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Unlapi
!+ Salitang-Ugat
!+ Hulapi
!= Salita
|-
|ka-
| + laya
| + -an
|= <u>''ka''</u>laya<u>''an''</u>
|-
|mag-
| + mahal
| + -an
|= <u>''mag''</u>mahal<u>''an''</u>
|-
|pala-
| + baybay
| + -an
|= <u>''pala''</u>baybay<u>''in''</u>
|-
|tala-
| + araw
| + -an
|= <u>''tala''</u>araw<u>''an''</u>
|}
 
==== Laguhan ====
Laguhan ang tawag sa mga panlaping nasa unahan, gitna at hulihan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Unlapi
!+ Gitlapi
!+ Salitang-Ugat
!+ Hulapi
!= Salita
|-
|pag-
| -um-
| + sikap
| + -an
|= <u>''pag''</u>s<u>''um''</u>ikap<u>''an''</u>
|-
|mag-
| -in-
| + dugo
| + -an
|= <u>''mag''</u>d<u>''in''</u>ugu<u>''an''</u>
|}
Pansinin na ang letrang ''o'' ay nagiging ''u'' kapag hinuhunlapian. Pansinin din kung saan inilalagay ang mga gitling ayon sa uri ng panlaping tinutukoy.
 
=== Paraan ng Paglalapi ===
Ito ay tumutukoy sa paglalagay ng o ng mga panlapi sa salitang-ugat.
 
==== Pag-uunlapi ====
Paglalagay ng panlapi sa unahan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
|sing-
| + bango
|= <u>''sim''</u>bango
|-
|magsing-
| + puti
|= ''<u>magkasim</u>''puti
|-
|pang-
| + linis
|= p''<u>an</u>''linis
|-
|labing-
| + siyam
|= ''<u>labin</u>''siyam
|-
|nakapaka-
| + sariwa
|= <u>''napaka''</u>sariwa
|-
|um-
| + alis
|= <u>''um''</u>alis
|-
|taga-
| + lungsod
|= <u>''taga''</u>lungsod
|}
Pansinin ang mga panlaping nagtatapos sa /ng/. Ang ''ng'' ay nagiging ''m'' kung ang kasunod na tunog ay /p/ at /b/, nagiging ''n'' naman kung ang kasunod na tunog ay /d/, /l/, /r/, /s/ at /t/, at nananatiling ''ng'' kung ang mga tunog ay wala sa nabanggit.
 
==== Paggigitlapi ====
Paglalagay ng panlapi sa gitna ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
| -in-
| + sariwa
|= s''<u>in</u>''ariwa
|-
| -in-
| + bagoong
|= b<u>''in''</u>agoong
|-
| -um-
| + takbo
|= t''<u>um</u>''akbo
|-
| -um-
| + ligaya
|= l''<u>um</u>''igaya
|}
 
==== Paghuhulapi ====
Paglalagay ng panlapi sa hulihan o katapusan ng salitang-ugat
{| class="wikitable"
!Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
| -in
| + sariwa
|= sariwa<u>''in''</u>
|-
| -an
| + ails
|= alis<u>''an''</u>
|-
| -hin
| + takbo
|= takbo<u>''hin''</u>
|}
 
==== Pag-uunlapi at Paghuhulapi ====
Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan at hulihan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Mga Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
|ka- -an
| + lagay
|= <u>''ka''</u>lagay<u>''an''</u>
|-
|pa- -hin
| + sigla
|= <u>''pa''</u>sigla<u>''hin''</u>
|-
|ma- -an
| + tanim
|= <u>''ma''</u>tanim<u>''an''</u>
|}
 
==== Pag-uunlapi at Paggigitlapi ====
Ang panlapi ay ikinakabit sa unahan at sa gitna ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Mga Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
|mag- -um-
| + sikap
|= <u>''mag''</u>s<u>''um''</u>ikap
|-
|i- -in-
| + kuha
|= <u>''i''</u>k<u>''in''</u>uha
|}
 
==== Paggigitlapi at Paghuhunlapi ====
Ikinakabit ang panlapi sa gitna at sa hulihan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Mga Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
| -in- -an
| + tabas
|= t<u>''in''</u>abas<u>''an''</u>
|-
| -in- -an
| + walis
|= w<u>''in''</u>alis<u>''an''</u>
|}
 
==== Pag-uunlapi, Paggigitlapi at Paghuhulapi ====
Ang mga panlapi ay ikinakabit sa unahan, gitna at hulihan ng salitang-ugat.
{| class="wikitable"
!Mga Panlapi
!+ Salitang-Ugat
!= Salita
|-
|pag- -um- -an
| + sikap
|= <u>''pag''</u>s<u>''um''</u>ikap<u>''an''</u>
|-
|ipag- -um- -an
| + walis
|= <u>''ipag''</u>s<u>''um''</u>igaw<u>''an''</u>
|-
|mag- -in- -an
| + dugo
|= <u>''mag''</u>d<u>''in''</u>ugu<u>''an''</u>
|}
 
===Panlapi sa Hiram na Salita===
Sa karaniwang pag-uusap sa Tagalog o Filipino, nalalagyan din ng mga panlapi ang hiram na salita partikular sa [[wikang Ingles]]. Isang halimbawa nito ang salitang "nagda-''download''," ang kasalukuyang pag-''download'' ng ''file''. Sa kasong ito, napapantaling buo ang hiram na salita ngunit may pagkakataon na hindi buo lalo na kung gitlapi tulad ng salitang "''f''in''ix''," o katatapos pa lamang na pagsasayos ng isang bagay. Sa salitang iyon, hindi naging buo ang salitang-ugat na ''fix''.
 
==Mga sanggunianSanggunian==
 
=== Mga Sipi ===
[[Kaurian:Wika]]
[[Kategorya:Balarila]]
[[Kategorya:Wikang Tagalog]]
[[Kategorya:Wikang Filipino]]
<references />
 
=== Mga Pinagkukunan ===
 
* ''Pinagyamang Pluma 9,'' by Ailene G. Baisa-Julian, Mary Grace G. del Rosario, Nestor S. Lontoc ISBN 978-971-06-3652-5, pp. 349-351