Sinaunang Ehipto: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 112.205.237.5 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Ultratomio
Tatak: Rollback
dadadadada
Linya 1:
[[Talaksan:All Gizah Pyramids.jpg|thumb|350px|Ang mga piramide o tagilo ang pinakakilalang simbolo ng kabihasnan ng lumang Ehipto.]][[Talaksan:Ancient Egypt map-en.svg|thumb|200px|Mapa ng lumang Ehipto, pinapakita ang pangunahing mga lungsod at lugar sa panahon ng Dinastiya (mga 3150 BC hanggang 30 BC)]]
 
NagtagumpayAng ang kabihasnan ng lumang'''Sinaunang Ehipto''', mula sa kakayanang umangkop sa mga kalagayan ng lambak ng Ilog Nilo. Ang kontroladong irigasyon sa lambak ay nagdulot ng pagyabong ng iba'''M'''t ibang uri ng pananim na nagpabilis sa pag-unlad ng lipunan at kultura. Dahil sa mga yamang naitabi, itinaguyod ng mga namamahala ang pagpapaunlad ng mga mineral sa lambak at mga nakapaligid na desiyerto. Pinaunlad din ang isang malayang sistema ng pagsusulat, pag-organisa ng mga proyektong imprastraktura at pagsasaka, pakikipagkalakalan sa mga nakapaligid na rehiyon at isang militar na tumalo sa mga banyagang kaaway at ipinahayag ang pangingibabaw ng Ehipto. Inuudyukan at binubuo ang mga gawaing ito ng isang burokrasiya ng mga elitistang [[eskriba]], mga relihiyosong pinuno, at mga tagapamahala sa ilalim ng paraon na tinitiyak ang pakikipagdamayan at pagkakaisa ng mga mamamayan ng Ehipto sa pamamagitan ng isang masalimuot na sistema ng paniniwalang pang-[[relihiyon]].<ref>James (2005) p. 8</ref><ref>Manuelian (1998) pp. 6–7</ref>
Ang '''Sinaunang Ehipto''', '''Matandang Ehipto''', o '''Lumang Ehipto''' ay isang matandang [[kabihasnan]] sa silangang [[Hilagang Aprika]], na matatagpuan sa mababang bahagi ng [[Ilog Nilo]] na kung saan naroon ang kasalukuyang bansa na [[Ehipto]]. Nagsimula ang kabihasnan noong 3150 BC<ref>Noong pagkatapos ng 664 BC ang matatag na petsa{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/index.html|title=Chronology|accessdate=2008-03-25|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> kasama ang pampolitika na pagsasama ng Mataas at Mababang Ehipto sa ilalim ng unang [[paraon]], at umunlad sa mga sumunod na 3 milenyo.<ref>Dodson (2004) p. 46</ref> Ang kasaysayan ng Sinaunang Ehipto ay binubuo ng mga matatag na mga kaharian, na hinati ng mga panahon na tinatawag na Intermedyang Panahon (''Intermediate Periods)''. Narating ng Ehipto ang kanyang tugatog sa panahon ng Bagong Kaharian, sa kasagsagan ng Panahong Ramesside. Pagkatapos nito ay unti-unting humina ang Ehipto. Ang Ehipto ay sunod-sunod na sinakop ng mga dayuhang Canaanita, Libyan, Nubian, Assyrian, Babylonian, Achaemenid Persian at mga Macedonian sa Ikatlong Panahong Intermedyal at Huling Yugto ng Ehipto. Sa pagkamatay ni [[Alejandro ang Dakila|Alexander the Great]], si Ptolemy Soter, isa sa kanyang mga heneral ang naging bagong pinuno ng Ehipto. Ang Kahariang Ptolemaic na kanyang itinatag ang namuno sa Ehipto hanggang 30 BC, nang ito'y napasakamay ng Imperyong Romano at naging isang probinsya.<ref>Clayton (1994) p. 217</ref>
 
Nagtagumpay ang kabihasnan ng lumang Ehipto mula sa kakayanang umangkop sa mga kalagayan ng lambak ng Ilog Nilo. Ang kontroladong irigasyon sa lambak ay nagdulot ng pagyabong ng iba't ibang uri ng pananim na nagpabilis sa pag-unlad ng lipunan at kultura. Dahil sa mga yamang naitabi, itinaguyod ng mga namamahala ang pagpapaunlad ng mga mineral sa lambak at mga nakapaligid na desiyerto. Pinaunlad din ang isang malayang sistema ng pagsusulat, pag-organisa ng mga proyektong imprastraktura at pagsasaka, pakikipagkalakalan sa mga nakapaligid na rehiyon at isang militar na tumalo sa mga banyagang kaaway at ipinahayag ang pangingibabaw ng Ehipto. Inuudyukan at binubuo ang mga gawaing ito ng isang burokrasiya ng mga elitistang [[eskriba]], mga relihiyosong pinuno, at mga tagapamahala sa ilalim ng paraon na tinitiyak ang pakikipagdamayan at pagkakaisa ng mga mamamayan ng Ehipto sa pamamagitan ng isang masalimuot na sistema ng paniniwalang pang-[[relihiyon]].<ref>James (2005) p. 8</ref><ref>Manuelian (1998) pp. 6–7</ref>
 
Kabilang sa mga maraming mga nakamtan ng lumang Ehipto ang isang sistema ng [[matematika]], pagtibagan, pagtilingin at pamamaraan sa pagtatayo na napagaan ang paggawa ng dakilang [[tagilo]] o piramide, mga templo, mga obelisk, porselana at teknolohiya ng salamin, isang praktikal at epektibong sistema ng [[medisina]], mga bagong uri ng [[panitikan]], mga pamamaraan sa sistema ng patubig at produksiyon ng [[pagsasaka]], at unang kilalang kasunduang pangkapayapaan.<ref>Clayton (1994) p. 153</ref> Nag-iwan ang Ehipto ng isang dakilang pamana. Malawakang ginaya ang kanilang [[sining]] at [[arkitektura]] at ang kanilang mga antigong kagamitan ay ipinakita sa buong mundo. Ang mga nasirang monumento ay naging inspirasyon ng mga manlalakbay at manunulat sa loob ng maraming siglo. Angnpaghanga sa mga antigo ng mga Europeo at ng mga Egyptian ay nagdulot ng malalim na pag-aaral sausibilasasyonaat paghanga sa kanilang iniwang pamana<ref>James (2005) p. 84</ref>