Baboy: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
No edit summary |
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 112.211.147.189 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Lam-ang Tatak: Rollback |
||
Linya 30:
}}
Ang mga '''baboy''' ay mga [[ungulado]] ([[hayop]] na may kuko o ''hoof'') na nasa Klaseng Mamalya. Likas sa [[Eurasia]], sama-sama silang nakapangkat sa [[genus]] '''''Sus''''' ang [[Pamilya (biolohiya)|pamilyang]] [[Suidae]]. Maliban sa reputasyon nila sa pagiging matakaw at marumi, isang hindi gaanong kilalang katangian ng baboy ang katalinuhan. Ayon sa mga experto, sila ay mas magaling pa sa mga aso pagdating sa katalinuhan. Ninuno ng mga '''domestikadong baboy''' ang mga [[baboy-ramo]].<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6978203.stm | title=Pig DNA reveals farming history | publisher=BBC News | first=Liz | last=Seward | date=Setyembre 2007 | accessdate=2008-06-18}}</ref>
Ang '''biik''', '''kulig''', '''buwik''' o '''bulaw''' ay isang uri ng [[bata]] o [[sanggol]] at [[sumususo]] pang anak ng [[ina]]hing baboy. Bagaman tumutukoy ang ''bulaw'' sa paglalarawan ng mamula-mula o mala-gintong kulay na biik (at ginagamit din para sa [[tandang]] na manok).<ref name=JETE>{{cite-JETE|Baboy, barakong baboy, inahing baboy, ''swine'', ''hog'', ''boar''; biik, kulig, buwik, bulaw}}, pahina 101-102 atbp.</ref>
Tinatawag na '''barakong baboy''' ang isang lalaking baboy na nasa hustong gulang na. Samantalang '''inahing baboy''' naman ang babaeng nasa tamang edad na.<ref name=JETE/>
Ang mga baboy ay ang pangunahing karne na kinakain nang mga tao. Dahil dito, maraming '''babuyan''' ang itinatag.
== Katangian ==
Ang isang baboy ay karaniwang malaki ang ulo, na may mahabang nguso na pinatatag ng isang espesyal na buto malapit sa ilong ''(prenasal bone) ''at may isang disko na kartilago sa dulo nito. Ang nguso ay ginagamit para hukayin ang lupa para mag-hanap ng pagkain at ito ay isang matalas na bahaging pang-amoy. Ang bilang ng ngipin nito at apatnaput-apat. Ang mga [[ngipin]] sa likod ay pan-durog ng pag-kain. Sa lalaki ang ngiping-harapan ay maaring maging pangil, na patuloy na lumalago at tumulis sa pamamagitan ng patuloy na pag-giling sa isa't isa.
May apat na paa na may [[kuko]], at ang dalawang daliri sa harapan nito ay mas-mahaba at ang mga daliri na ito ang laging nakadikit sa lupa.
Hindi gaanong mabalahibo ang karamihan sa mga baboy, ngunit may mga uri ng baboy gaya ng [[Mangalitsa]] na balbunin din. Dahil hindi gaanong mabalahibo ang baboy, di gaanong makapag-pawis ang mga baboy dahil wala silang glandula ng pawis na naglalabas ng init. Kung mainit ang panahon, naglulublob sa putik o tubig ang mga baboy.
==Pinagmulan ng domestikong baboy==
Ang ebidensiyang arkeolohikal ay nagmumungkahing ang mga baboy ay [[domestikasyon|dinomestika]] mula sa [[baboy ramo]] noong mga 13,000–12,700 BCE sa Malapit na Silangan sa [[Tigris|Tigris Basin]]<ref>*Sarah M. Nelson Ancestors for the Pigs. Pigs in prehistory. (1998)</ref>.<ref>Rosenberg M, Nesbitt R, Redding RW, Peasnall BL (1998). [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/paleo_0153-9345_1998_num_24_1_4667 Hallan Çemi, pig husbandry, and post-Pleistocene adaptations along the Taurus-Zagros Arc (Turkey)]. Paleorient, 24(1):25–41.</ref> <ref>{{cite journal|last1=Vigne|first1=JD|last2=Zazzo|first2=A|last3=Saliège|first3=JF|last4=Poplin|first4=F|last5=Guilaine|first5=J|last6=Simmons|first6=A|title=Pre-Neolithic wild boar management and introduction to Cyprus more than 11,400 years ago|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=106|issue=38|pages=16135–8|year=2009|pmid=19706455|pmc=2752532|doi=10.1073/pnas.0905015106}}</ref> May isa ring hiwalay na domestikasyon ng mga baboy sa Tsina noon mga 8000 taong nakakaraan.<ref name="Giuffra">{{cite journal|last1=Giuffra|first1=E|last2=Kijas|first2=JM|last3=Amarger|first3=V|last4=Carlborg|first4=O|last5=Jeon|first5=JT|last6=Andersson|first6=L|title=The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression|journal=Genetics|volume=154|issue=4|pages=1785–91|year=2000|pmid=10747069|pmc=1461048}}</ref><ref>{{cite speech|title=History of domestication|author=Jean-Denis Vigne, Anne Tresset and Jean-Pierre Digard|date=July 3, 2012|url=http://www2.mnhn.fr/archeozoo-archeobota/IMG/pdf/Cucchi_ChinaPig_JAS_Online.pdf}}</ref>
Ang ebidensiya ng [[DNA]] mula sa mga fossil ng mga ngipin at mga panga ng mga neolotikong baboy ay nagpapakitang ang mga unang domestikadong baboy sa Europa ay dinala mula sa Malapit na Silangan. Ito ang nagtulak sa domestikasyon ng lokal na mga baboy ramo na nagresulta sa ikatlong pangyayaring domestikasyon na ang mga gene ng mga baboy ng Malapit na Silangan ay nawala sa mga baboy na Europeo. <ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6978203.stm BBC News, "Pig DNA reveals farming history"] 4 September 2007. The report concerns an article in the journal ''PNAS''</ref><ref>{{cite journal|last1=Larson|first1=G|last2=Albarella|first2=U|last3=Dobney|first3=K|last4=Rowley-Conwy|first4=P|last5=Schibler|first5=J|last6=Tresset|first6=A|last7=Vigne|first7=JD|last8=Edwards|first8=CJ|last9=Schlumbaum|first9=A|title=Ancient DNA, pig domestication, and the spread of the Neolithic into Europe|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=104|issue=39|pages=15276–81|year=2007|pmid=17855556|pmc=1976408|doi=10.1073/pnas.0703411104}}</ref> Ang mga historikal record ay nagpapakitang ang mga Asyanong baboy ay ipinakilala sa Europa noong ika-18 hanggang ika-19 siglo. Ang mga baboy ay dinala sa timog silangang Hilagang Amerika mula sa Europa nina de Soto at ibang mga eksplorador na Espanyol.
== Mga sanggunian ==
| |||