Wikipedia

Imperyong Akemenida: Pagkakaiba sa mga binago

Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m May mga ekspresyon na tila masyadong literal and pagkakasalin mula sa Ingles. Ibinagay ko lamang sa Tagalog yaong ilang nakita ko.
No edit summary
Linya 77:
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persa]] ''Haxāmanišiya'',<ref>{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}</ref> {{nowrap|c. 550–330 BK}}), tinatawag din bilang ang '''(Unang) Imperyong Persa''',<ref name=GCS>{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen & Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}</ref> ay isang [[imperyo]] na matatagpuan sa [[Kanluraning Asya]], na itinatag ni [[Ciro ang Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ito ay naging isa sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa anumang mga nakaraang imperyo sa kasaysayan. Ito ay bantog para sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), para sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at ang paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at isang malaking propesyonal na hukbo at mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.<ref name=schmitt-EI-i>[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)</ref> Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persa at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.
 
Nang ika-7 siglo BK, ang mga Persa ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],<ref>http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.</ref> na naging kanilang sentro.<ref name=book>{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}</ref> Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Ciro angCirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pagaaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila]] sa 334 BK.<ref name="book" /> Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, at na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailanman lumapit sa pagpapahina ng imperyo.<ref name="book" /> Si Alejandro, isang malaking tagahanga ni Ciro ang Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.<ref name="Ulrich">{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton & Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}</ref> Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo ng imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na kung alin ay nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Ang Persang populasyon ng gitnang talampas ay kalaunan makakabawi ng kapangyarihan sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.<ref name="book" />
 
Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay labis na lumampas sa teritoryal at militar na impluwensya nito at nagbilang din sa impluwensyang pangkalinangan, panlipunan, teknolohikal at panrelihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang katumbas na palitang pangkalinangan,<ref>{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}</ref> ang ilan na inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/wiki/Imperyong_Akemenida"