United Kingdom: Pagkakaiba sa mga binago

Nakilahok ang UK sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig nang ipahayag nito ang pakikidigma laban sa Alemanya noong 1939. Noong 1940, naging punong tagapangasiwa at pinuno ng pag-iisang pamahalaan si Winston Churchill. Bagaman natalo ang mga kakampi nito sa Europa sa unang taon ng digmaan, mag-isa pa ring lumaban ang UK laban sa Alemanya. Noong 1940, natalo ang Alemang ''[[Luftwaffe]]'' sa mga [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|MHP]] sa [[Digmaan ng Britanya]] sa pakikipagbaka sa paghawak ng himpapawid. Gayunpaman, nagtamo rin ang UK ng matinding pamomomba noong ''[[Blitz]]''. Mayroon ding mga pinaghirapang pagtagumpayan ang UK tulad ng sa [[Digmaan ng Atlantiko]], [[Labanan sa Hilagang Aprika]], at [[Labanan sa Burma]]. Mahalaga ang pagganap ng lakas ng UK sa mga [[Pagdaong sa Normandiya]] noong 1944. Matapos ang pagkatalo ng Alemanya, ang UK ay isa sa mga Naglalakihang Tatlong bansa na dumalo sa pagtitipon upang balakin ang mga kabagayan matapos ang digmaan. Isa rin ito sa mga unang lumagda sa [[Pahayag ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ang UK ay naging isa sa limang panatilihang kasapi ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ngunit iniwan ng digmaan ang UK na malubhang mahina at umaasa sa pananalapi ng [[Balaking Marshall|Tulong Marshall]] at sa mga pautang ng Nagkakaisang Pamahalaan.<ref>{{Cite news |url= http://www.nytimes.com/2006/12/28/business/worldbusiness/28iht-nazi.4042453.html |title=Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. |work= The New York Times |date=28 Disyembre 2006 |accessdate=25 Agosto 2011}}</ref>[[File:The British Empire.png|thumb|left|Ang mga dating sakupbayan ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Ang kasalukuyang mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]] ay may pulang salungguhit.]]

 

 

Kahit ang UK ang ikatlong bansa na nakagawa ng isang [[Sandatang Buturanin sa United Kingdom|kamalig para sa mga sandatang buturanin]] ([[Paggawa ng Hurricane|kauna-buturanin sinubok ang bombang atomiko]] noong 1952), ang mga bagong hangganan ukol sa pandaigdigang gampanin ng Britanya ay nakasaad sa [[krisis ng Suez]] noong 1956. Tiniyak ng paglaganap ng wikang Inggles ang pangingibabaw nito sa [[Panitikang Britaniko|panitikan]] at [[Kultura ng Nagkakaisang Bansa|kalinangan]] ng daigdig, samantalang simula noong pultaong-60, ang [[kulturang popular|kalinangang tanyag]] ng Britanya ay naging tanyag maging sa ibayong-dagat. Dahil sa kakulangan ng mga manggagawa noong pultaong-50, hinikayat ng UK ang pandarayuhan mula sa mga bansa ng Kapamansaan. Dahit dito, naging isang lipunang may samu’t saring lahi ang UK.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=s3RQ4dsFEkoC&pg=PA84 |title=Contemporary British identity: English language, migrants, and public discourse |series= Studies in migration and diaspora |first=Christina |last= Julios |page=84 |isbn=978-0-7546-7158-9 |year=2008 |publisher=Ashgate |location=Aldershot}}</ref> Bagaman umakyat ang pamantayan sa pamumuhay noong pultaong-50 at 60, hindi naging kasing-bilis ang paglago ng agimat ng UK tulad ng sa Kanlurang Alemanya at Hapon. Noong 1973, sumapi ang UK sa [[Pamayanang Ekonomiko ng Europa]] (PEE), at nang ito ay naging [[Samahang Europeo]] (SE) noong 1992, isa ito sa 12 kasaping nagtatag.

Ang Batas Inggles, na umiiral sa [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]], at [[Batas Hilagang Irlandes]] ay kapwa nakabatay sa palatuntunin ng [[Batas Panlahat]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=AF303DEl0MkC&pg=PA298 |first=Andrew |last=Bainham |title=The international survey of family law:1996 |page=298 |isbn=978-90-411-0573-8 |year=1998 |publisher=Martinus Nijhoff |location =The Hague}}</ref> Ayon sa umiiral na mga palatuntunan, ang Batas Panlahat ay nabubuo sa paggamit ng mga hukom ng mga kautusan, alinsunuran, at bihasang pangingisip sa mga nahagap na datos, sa pagpapaliwanag sa mga hatol na may kaugnayan sa palatuntuning legal. Ang mga ito ay maiiakma sa mga susunod na kasong kahalintulad nito ([[Stare Decisis|''stare decisis'']]).<ref>{{Cite book |url= http://books.google.com/?id=a4ddQNrt8e8C&pg=PA371 |title=World dictionary of foreign expressions |author=Adeleye, Gabriel; Acquah-Dadzie, Kofi; Sienkewicz, Thomas; McDonough, James |page=371 |isbn=978-0-86516-423-9 |year =1999 |location =Waucojnda, IL |publisher=Bolchazy-Carducci}}</ref> Ang [[Kahukuman ng Inglatera at Gales|Kahukuman ng Ingglatera at Gales]] ay pinamumunuan ng [[Pangulong Kahukuman ng Inglatera at Gales|Pangulong Kahukuman ng Ingglatera at Gales]], na binubuo ng [[Hukuman sa Paghahabol ng Inglatera at Gales|Hukuman sa Paghahabol]], ang [[Mataas na Hukuman ng Katarungan]] (para sa kasong pangmamamayan), at ang [[Hukuman ng Kaputungan]] (para sa kasong kriminal). Ang Kataas-taasang Hukuman ang pinamataas na hukuman sa Ingglatera, Gales, at Kahilagaang Irlanda para sa mga paghahabol sa kasong pangmamamayan at kriminal. Ang anumang pasya ng hukumang ito ay maiiakma sa bawat ibang hukumang nasasakupan nito.<ref>{{cite web|url=http://www.alpn.edu.au/node/66 |title= The Australian courts and comparative law |publisher=Australian Law Postgraduate Network |accessdate=28 Disyembre 2010}}</ref>

 

Ang Batas Eskoses ay may magkahalong pamamaraan na nakabatay sa mga palatuntunin ng batas panlahat at[[Batas Pangmamamayan (pamamarang legal)|batas pangmamamayan]]. Ang mga pangunahing hukuman ay ang [[Hukuman ng Kapulungan]] para sa mga kasong pangmamamayan,<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/session/index.asp|title=Court of Session&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> at ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]] para sa mga kasong criminal.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/justiciary/index.asp|title=High Court of Justiciary&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Ayon sa Batas Eskoses, ang Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian ay ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol para sa mga kasong pangmamamayan.<ref>{{cite web|url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199697/ldinfo/ld08judg/bluebook/bluebk03.htm|title=House of Lords&nbsp;– Practice Directions on Permission to Appeal|publisher=UK Parliament|accessdate=22 Hunyo 2009}}</ref> Ang mga [[Hukumang Eskribano|hukumang eskribano]] ang lumilitis sa mararaming kasong pangmamamayan at kriminal. Dito rin nililitis ang mga kasong kriminal sa pamamagitan ng inampalan, na kilala sa katawagang “takdang hukuman ng eskribano”, o kung walang inampalan, “di-takdang hukuman ng eskribano”.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/introduction.asp|title=Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Naiiba ang pamamaraang legal sa Eskosya sa pagkakaroon nito ng tatlong maaaring maging hatol sa paglilitis ng isang kasong kriminal: ''[[May-sala (batas)|may-sala]]'', ''[[Walang-sala (batas)|walang-sala]]'', at ''”[[di-napatunayan]]”''. Mapapawalang-sala ang isang tao kung ang hatol ay “walang-sala” at “di-napatunayan”. Hindi na rin ito maaaring malitis muli.<ref>{{Cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article431121.ece |title=The case for keeping 'not proven' verdict |work=The Sunday Times |first =Tim |last =Luckhurst |accessdate=5 Oktubre 2008 |location=London |date=20 Marso 2005}}</ref>

 

Ang mga [[Mga Pamantasan sa Inglatera|pamantasan sa Ingglatera]] ay kabilang sa mga pinakamagagaling sa buong daigdig. Ang Pamantasan ng Cambridge, Pamantasan ng Oxford, [[Pamantasang Dalubhasaan ng London|Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]], at [[Dalubhasaang Imperyal ng London|Dalubhasaang Imperyal ng Londres]] ay nakalagay sa unang 10&nbsp;ng ''[[QS World University Rankings]]'' (Paghahanay sa Pandaigdigang Pamantasan ng QS) noong 2010. Nangunguna ang Pamantasan ng Cambridge.<ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2010/results |title=QS World University Rankings Results 2010 |accessdate=27 Abril 2011 |publisher=Quacquarelli Symonds}}</ref>

 

Ang [[edukasyon sa Eskosya|katuruan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Tagpamahalang Kalihim sa Edukasyon at Habambuhay na Kaalaman|Tagpamahalang Kalihim sa Katuruan at Habambuhay na Kaalaman]], samantalang ang pang-araw-araw ng pangangasiwa at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan ng mga kapamahalaang pampook. Dalawang [[Pampublikong kinatawan sa Scotland|pampublikong di-pangkagawarang kinatawan]] ang may mahalagang gampanin sa katuruang Eskoses. Ang [[Kapamahalaan sa Pagsusuri ng Eskosya]] ay may pananagutan sa paglinang, pagbigay-dangal, pagbigay-halaga, at pagbigay-katibayan sa lahat ng mga pagusuri liban sa mga katibayang binibigay sa mataas na paaralan, [[Dalubhasaang pag-aaral|dalubhasaan]] sa [[lalong pag-aaral]] at iba pang paaralan.<ref>[http://www.sqa.org.uk/sqa/5656.html About SQA] Scottish Qualifications Authority. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang [[Pagkatuto at Pagtuturo sa Eskosya]] ay nagbibigay payo, yamang-tao, at paglilinang sa mga propesyonal sa katuruan.<ref>[http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp About Learning and Teaching Scotland]. Learning and Teaching Scotland. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Unang isinabatas ng Eskosya ang sapilitang katuruan noong 1496.<ref>[http://web.archive.org/web/20071204064525/http://www.scotland.org/about/innovation-and-creativity/features/education/e_brain_drain.html Brain drain in reverse]. Scotland Online Gateway. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang sukat ng mag-aaral na nag-aaral sa pribadong paaralan ay mahigit 4% lamang at ito'y mabagal na umaakyat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6563167.stm |title=Increase in private school intake|work=BBC News |date=17 Abril 2007}}</ref> Walang binabayarang [[matrikula]] ang mga mag-aaral sa mga [[Mga Pamantasan sa Scotland|pamantasan sa Eskosya]] dahil tinaggal ito noong 2001. Tinanggal din noong 2008 ang multa sa mga bigay-kayang gradweyt.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7268101.stm |title= MSPs vote to scrap endowment fee |work=BBC News |date= 28 Pebrero 2008}}</ref>

 

===Matwiran===

{{Main article|Matwirang Britaniko}}

Ang isa pang mga tanyag na mga matwiranon ay sina [[Duns Scotus]], [[John Lilburne]], [[Mary Wollstonecraft]], [[Sir Francis Bacon]], [[Adam Smith]], [[Thomas Hobbes]], [[William of Ockham]], [[Bertrand Russell]] at [[Alfred Jules Ayer|A.J. "Freddie" Ayer]]. Ang mga banyagang matwiranon na nanirahan sa NK ay sina [[Isaiah Berlin]], [[Karl Marx]], [[Karl Popper]] at [[Ludwig Wittgenstein]].

 

Ang [[unyong rugbi]] ay ang ikalawa sa pinakatanyag na palakasan noong 2003 sa NK.<ref name="sports poll"/>. Ang rugbi ay linikha sa [[Paaralang Rugbi]] sa Warwichshire at ang [[Larong Unyong Rugbi ng 1871 Ingglatera laban sa Eskosya|unang pandaigdigang paligsahan]] nito ay nangyari noong Marso 27, 1871 sa pagitan ng [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Eskosya|Eskosya]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-coventry-warwickshire-25946757 "Six ways the town of Rugby helped change the world"]. BBC. Retrieved 29 January 2015.</ref><ref>Godwin, Terry; Rhys, Chris (1981).''The Guinness Book of Rugby Facts & Feats''. p.10. Enfield: Guinness Superlatives Ltd</ref> Nakikipagtunggali sa [[Pamamayaning Anim na Bansa]] and Ingglatera, Eskosya, Gales, Irlanda, Pransya, at Italya. Ang mga [[kinatawan sa pamamahala ng palakasan]] ng [[Unyong Rugbi sa Ingglatera|Ingglatera]], [[Unyong Rugbi sa Eskosya|Eskosya]], [[Unyong Rugbi sa Gales|Gales]], at [[Unyong Rugbi sa Irlanda|Irlanda]] ang siyang nagsasaayos ng mga palatuntunin ng laro.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=0-IiowvNomMC&pg=PA95 |title=The Girlfriends Guide to Rugby |author1=Louw, Jaco |author2=Nesbit, Derrick |publisher=South Publishers |location=Johannesburg |year=2008 |isbn=978-0-620-39541-0}}</ref>

 

 

[[File:Saville vs Broady – Wimbledon Boys Singles Final 2011.jpg|thumb|Ang [[Ang Pamamayani, Wimbledon|Wimbledon]] ang pinakamatandang paligsahang [[Grand Slam (tenis)|''Grand Slam'']], na dinadaos sa [[Wimbledon, Londres|Wimbledon]], Londres bawat Hunyo at Hulyo ng taon]]