Simbahang Katolikong Romano: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
reverted to version with sources see talk |
m fixed CS1 and reference errors |
||
Linya 4:
Ang '''Simbahang Katolika Romana''' o '''Simbahang Katolika''' (o '''Simbahang Katoliko''')<ref>Ang mga terminolohiyang "Simbahang Katoliko" at "Simbahang Katoliko Romano" ay ginagamit dito bilang mga alternatibong pangalan para sa buong simbahan na naglalarawan ng sarili bilang "sa pamamahala ng kahalili ni San Pedro at ng mga obispong na sa kapisanan kasabay niya." [http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_en.html ''Lumen Gentium'' (Dogmatikong Saligang Batas sa Simbahan), 8]</ref> ay isang [[Kristiyanismo|Kristiyanong]] [[Simbahan (konsepto)|simbahan]] na nasa buong kapisanan kasabay ng [[Obispo ng Roma]], na kasalukuyan ay ang [[Papa|Santo Papa]], si [[Francisco I]]. Gaya ng ibang mga denominasyon ng [[Kristiyanismo]], binabakas ng Simbahang Katoliko Romano ang pinagmulan nito sa [[Simbahang Kristiyano|orihinal na pamayanang Kristiyano]] na itinatag ni [[Hesus]] at ipinalaganap ng mga [[Labindalawang Apostol]], partikular na si [[Simon Pedro|San Pedro]].<ref>Mateo 16:17-18</ref><ref>"St. Peter - Founder of the Catholic Church" ([http://encarta.msn.com/encyclopedia_761564076/Peter.html MSN encarta Encyclopedia, 2007]).</ref>
Ang Simbahang Katoliko Romano ay ang pinakamalaking simbahang Kristiyano, na nagkakatawan sa kalahati ng lahat ng mga Kristiyano, at ang pinakamalaking organisadong unit ng anumang [[pananampalataya]] sa mundo.<ref>{{cite web|title=Major Branches of Religions | url=http://www.adherents.com/adh_branches.html#Christianity|publisher=adherents.com|accessdate=2006-09-14}}</ref> Ayon sa ''Statistical Yearbook of the Church'', ang bilang ng nakatalang pandaigdigang kasapi ng Simbahang Katoliko sa katapusan ng 2005 ay 1,114,966,000, na malapit sa ika-anim na bahagi ng [[populasyon ng mundo]].<ref name=StatYearbookfor2005>{{cite book |title=Statistical Yearbook of the Church 2005 |author=Central Statistics Office |publisher=Libreria Editrice Vaticana |year=2007 |id= }}</ref><ref>{{cite news | url
Ang pandaigdigang '''Simbahang Katoliko''' ay binubuo ng isang [[Ritong Latin|Latin o Kanluranin]] at 22 [[Mga Silanganing Simbahang Katoliko|Silanganing Katolikong]] [[simbahang partikular|awtonomong simbahang partikular]], kung saan lahat ay tumitingala sa Papa, na mag-isa o kasama ng [[Kolehiyo ng mga Obispo]], bilang kanilang pinakamataas na autoridad sa daigdig sa mga paksa ng paniniwala, mga asal at ng pansimbahang pamamahala.<ref>[http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_en.html ''Lumen gentium'',] chapter III</ref> Nakahati ito sa mga nasasakupang pook, karaniwan sa batayang teritoryal. Ang pamantayang teritoryal na yunit ay itinatawag na [[diyosesis]] sa simbahang Latin at [[eparkiya]] sa mga Silanganing simbahan. Ang bawat diyosesis o eparkiya ay nasa pamumuno ng isang [[obispo]], [[patriyarka]] o [[eparko]]. Sa katapusan ng 2006, ang buong bilang ng lahat ng itong mga nasasakupang pook ay 2,782.<ref>{{cite book |title=[[Annuario Pontificio]] (Pontifical Yearbook) |author=Central Statistics Office |publisher=Libreria Editrice Vaticana |year=2007 |
==Kasaysayan==
Linya 36:
Ayon sa mga manunulat na Kristiyano, nang maging emperador si Dakilang Constantino I ng [[Kanlurang Imperyo Romano]] noong 312 CE, kanyang itinuro ang kanyang pagkapanalo sa isang labanan sa [[Diyos]] ng Kristiyanismo. Inangkin ng mga sangguniang Kristiyano na si Constantino I ay tumingin sa araw bago ang [[labanan sa tulay na Milvian]] at nakita ang isang krus ng liwanag sa itaas nito na may mga salitang "ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ" ("sa pamamagitan nito, sumakop!"). Iniutos ni Constantino sa kanyang mga hukbo na palamutian ang kanilang mga kalasag ng isang simbolong Kristiyano ([[Chi Ro]]) at pagkatapos nito ay nanalo sa labanan.
Pagkatapos ng labanan sa tulay ng Milvian, ang bagong emperador na Constantino I ay hindi pumansin sa mga dambana ng [[mga diyos na Romano]] sa [[Bundok Capitolino|Capitolino]] at hindi rin nagsagawa ng mga handog ayon sa kustombreng Romano upang ipagdiwang ang pagpasok ng pagwawagi sa Roma. Sa halip nito, siya ay tuwirang tumungo sa palasyo ng emperador. Gayunpaman, ang karamihan ng mga maimpluwensiyal na tao sa imperyo Romano lalo na ang mga opisyal ng militar ay hindi nagpaakay sa Kristiyanismo at nanatiling lumalahok sa [[Relihiyon sa Sinaunang Roma|relihiyon ng Sinaunang Roma]]. Sa pamumuno ni Constantino I, kanyang sinikap na pahupain ang mga paksiyong ito na hindi Kristiyano. Ang mga salaping Romano na inilimbag hanggang 8 taon pagkatapos ng labanan sa tulay na Milvian ay naglalaman pa rin ng mga imahen ng mga [[diyos na Romano]].
Kasama ng emperador ng [[Silangan Imperyo Romano]] na si [[Licinius]], si Constantino ay naglabas ng [[Kautusan ng Milan]] na nag-atas ng pagpayag ng lahat ng mga [[relihiyon]] sa imperyo kabilang ang mga [[Relihiyon sa Sinaunang Roma|tradisyonal na relihiyong Romano]] at ang [[Kristiyanismo]]. Ang kautusang ito ay humigit din sa mas maagang Kautusan ni [[Galerius]] noong 311 dahil sa pagbabalik nito ng mga kinumpiskang mga pag-aari ng Simbahang Kristiyano. Gayunpaman, ang atas na ito ay may kaunting epekto sa mga saloobin ng tao.<ref>McMullen, p. 44.</ref> Ang mga bagong batas ay nilikha upang isabatas ang ilan sa mga paniniwala at kasanayang Kristiyano. <ref group=Note>Halimbawa, ayon kay Bokenkotter, ang linggo ay ginawang araw ng kapahingahan sa estadong Romano, ang mga mas malupit na parusa ay ibinigay sa prostitusyon at [[adulteriya]] at ang ilang mga proteksiyon ay ibinigay sa mga alipin. (Bokenkotter, pp. 41–42.)</ref><ref>Bokenkotter, p. 41.</ref> Ang pinakamalaking epekto sa Kristiyanismo ni Constantino ang kanyang pagtangkilik sa relihiyong ito. Siya ay nagkaloob ng malalaking regalo ng mga lupain at salapi sa simbahan at nag-alok ng mga eksempsiyon sa buwis at iba pang mga legal na katayuan sa mga pag-aari ng simbahan at mga tauhan nito.<ref name=mcmullen49and50/> Ang pinagsamang mga regalong ito at ang mga kalaunan pang regalo ni Constantino sa simbahan ay gumawa sa simbahan na pinakamalaking may ari ng lupain sa Kanluranin noong ikaanim na siglo CE.<ref name=duffy64>Duffy, p. 64.</ref> Ang karamihan sa mga regalong ito ay pinondohan sa pamamagitan ng malalang mga pagbubuwis sa mga kultong [[pagano]].<ref name=mcmullen49and50>McMullen, pp. 49–50.</ref> Ang ilang mga kultong pagano ay pinwersang tumigil sa kawalan ng mga pondo. Nang ito ay mangyari, pinalitan ng simbahang Kristiyano ang nakaraang papel ng mga kulto sa pagkalinga sa mga mahihirap ng lipunan.<ref>McMullen, p. 54.</ref> Sa isang repleksiyon ng tumaas na katayuan ng kaparian sa imperyo Romano, ang mga ito ay nagsimulang magsuot ng kasuotan ng mga sambahayan ng mga maharlika.<ref>MacCulloch, ''Christianity'', p. 199.</ref>
Linya 46:
====Pagtatatag ng Ortodoksiyang Katoliko====
{{main|Arianismo|Trinidad}}Sa kanyang pamumuno, kailangang komprontahin ni Emperador [[Valens]] ang pagkakaiba sa mga teolohiya ng Kristiyanismo na nagsisimulang lumikha ng pagkakahati sa Imperyo. Tinangka ni [[Emperador Julian]] (361–363) na muling buhayin ang mga relihiyong [[pagano]]. Gayunpaman, sa kabila ng malawak na suporta, ang kanyang aksiyon ay nakitang malabis at bago mamatay ay kinamuhian. Tulad ng mga magkapatid na mga Emperador na si [[Constantius II]] at [[Constans]], sina Emperador [[Valens]] at [[Valentinian I]] ay nag-aangkin ng magkaibang mga pananaw teolohikal. Si Valens ay isang [[Arianismo|Ariano]] samantalang si Valentinian I ay naniwala sa [[Kredong Niceno]]. Pinaboran ni Valens ang pangkat na gumamit ng pormulang ''homoios'' (ng katulad na substansiya) na teolohiyang kilala sa karamihan ng Silangan at sa ilalim ng mga anak ni Constantino ay tumibay sa Kanluran. Gayunpaman, nang mamatay si Valens, ang sanhi ng [[Arianismo]] sa Romanong Silangan ay nagwakas. Noong 380 CE, ang [[Unang Konseho ng Nicaea|Kristiyanismong Niceno]] bilang pagsalungat sa [[Arianismo]] ay naging opisyal na [[relihiyon]] ng Imperyo Romano.<ref>Duffy, p. 34.</ref> Itinaguyod ng kanyang kahaliling emperador na si [[Theodosius I]] ang [[Kredong Niceno]] na interpretasyon na pinaniniwalaan ng Simbahan sa Roma at [[Simbahan sa Alehandriya]]. Noong 27 Pebrero 380 CE, sina [[Theodosius I]], [[Gratian]] at [[Valentinian II]] ay naglimbag ng "Kautusan ng Tesalonica" upang ang ihayag ng lahat ng kanilang mga nasasakupan ang pananampalataya ng mga obispo ng Roma na si [[Papa Damaso I]] at ng papa ng [[Simbahan ng Alehandriya]] na si [[Papa Pedro II ng Alehandriya]] na [[Kredong Niceno|pananampalatayang Niceno]].<ref name=theodosius>[http://www.fordham.edu/halsall/source/theodcodeXVI.html Theodosian Code XVI.i.2, Medieval Sourcebook: Banning of Other Religions]</ref> Kanyang binigyan ng pinahintulutan ang mga tagasunod ng kautusang ito na kunin ang pamagat na "Katolikong Kristiyano".<ref>[http://www.fordham.edu/halsall/source/theodcodeXVI.html Theodosian Code XVI.i.2, Medieval Sourcebook: Banning of Other Religions]</ref> Ang Kautusang ito ay inilabas sa ilalim ng impluwensiya ni [[Acholius]] at kaya ay ni [[Papa Damaso I]] na humirang sa kanya. Si Acholius ang obispo ng Tesalonika na nagbautismo kay Theodosius I pagkatapos nitong magkaroon ng malalang sakit.
===Pag-uusig ng mga Kristiyano sa paganismo===
Ang pag-uusig ng mga Kristiyano sa [[paganismo]] sa ilalim ni Theodosius I ay nagsimula noong 381 CE pagkatapos ng unang ilang taon ng kanyang pamumuno sa Silangang Imperyo Romano. Noong 380, inulit ni Theodosius I ang pagbabawal ni Constantino sa paghahandog na pagano, ipinagbawal ang [[haruspicy]] sa parusa ng kamatayan, pinangunahan ang kriminalisasyon ng mga Mahistrado na hindi nagpapatupad ng mga batas na anti-pagano, winasak ang mga ugnayang pagano at winasak ang mga templong pagano. Sa pagitan ng 389–391, kanyang inihayag ang mga atas na Theodosian na nagbabawal ng paganismo.<ref name="TheodosianCode16.10.11">Theodosian Code 16.10.11</ref><ref name="Routery1997ch4">Routery, Michael (1997) [http://www.vinland.org/scamp/grove/kreich/chapter4.html ''The First Missionary War. The Church take over of the Roman Empire'', Ch. 4, ''The Serapeum of Alexandria'']</ref><ref name="TheodosianCode16.10.10">Theodosian Code 16.10.10</ref> Siya ay nag-atas ng komprehensihibong batas na nagbabawal sa anumang paganong ritwal kahit sa pribasiya ng tahanan ng mga ito <ref name="hughes">[http://www.ewtn.com/library/CHISTORY/HUGHHIST.TXT "A History of the Church", Philip Hughes, Sheed & Ward, rev ed 1949], vol I chapter 6.</ref> at umapi sa mga [[Manichean]].<ref name="FirstChristianTheologiansp68">"The First Christian Theologians: An Introduction to Theology in the Early Church", Edited by Gillian Rosemary Evans, contributor Clarence Gallagher SJ, "The Imperial Ecclesiastical Lawgivers", p68, Blackwell Publishing, 2004, {{ISBN
<ref name = "HereticsExecuted">
{{cite web
Linya 79:
===Renasimiyento at mga reporma===
Sa huli at simula ng ikalabinglima at ikalabinganim na mga siglo CE, ang mga misyong Europeo at mga maglalayag ay nagpakalat ng Romano Katolisismo sa mga Amerika, Asya, Aprika at Oceania. Si Papa [[Alexander VI]] sa kanyang papal bull na [[inter caetera]] ay naggawad ng mga karapatang kolonyal sa karamihan ng mga bagong natuklasang lupain sa [[Espanya]] at [[Portugal]].<ref name="Koschorke13">Koschorke, ''A History of Christianity in Asia, Africa, and Latin America'' (2007), pp. 13, 283</ref> Noong Disyembre 1511, bukas na sinuway ng prayleng Dominikano na si [[Antonio de Montesinos]] ang mga autoridad na Espanyol na namamahala sa [[Hispaniola]] sa masasamang pagtrato sa mga [[katutubong Amerikano]] na nagsasabi sa mga ito na "...kayo ay nasa mortal na kasalanan... para sa kalupitan at kabagsikan na ginagamit ninyo sa pakikitungo sa mga inosenteng taong ito." <ref name="Woods135">Woods, ''How the Church Built Western Civilization'' (2005), p. 135</ref><ref name=
===Panahon ng Protestanteng Repormasyon===
[[Talaksan:Martin Luther, 1529.jpg|thumb|right|Tagapagpasimula ng [[Protestanteng Repormasyon]] na si [[Martin Luther]]]]
Linya 100:
====Anti-klerikalismo====
Ang ika-20 siglo ay nakakita ng pagdami ng iba't ibang mga pamahalaan na laban sa kaparian at Simbahang Katoliko. Ang [[Batas Calles]] noong 1926 na naghihiwalay sa simbahan at estado sa Mehiko ay humantong sa [[Digmaang Cristero]]<ref name="Chadwick264">Chadwick, Owen, pp. 264–265.</ref> kung saan ang higit sa 3,000 mga pari ay ipinatapon o pinaslang, ang mga simbahan ay nilapastangan, ang mga serbisyo ay nilait, ang mga madre ay ginahasa at ang mga nabihag na pari ay binaril.<ref name="Chadwick264"/><ref name="Scheina">Scheina, p. 33.</ref> Sa [[Unyong Sobyet]] kasunod ng [[Himagsikang Bolshevik]] noong 1917, ang pag-uusig sa Simbahang Katoliko at mga Katoliko ay nagpatuloy hanggang noong mga 1930.<ref>Riasanovsky 617</ref> Sa karagdagan sa pagpapatapon at pagpaslang sa mga kleriko, monghe at taong lay, ang pagsunggab sa mga kasangkapan ng Simbahan at pagsasara ng mga simbahang Katoliko ay karaniwan.<ref name="Riasanovsky 634">Riasanovsky 634</ref> Noong [[Digmaang Sibil ng Espanya]] noong 1936–39, ang hierarkang Romano Katoliko ay sumuporta sa mga pwersang rebeldeng Nasyonalista ni [[Francisco Franco]] laban sa pamahalaang [[Prontang Popular]].<ref name="payne">{{cite book |title= Franco and Hitler: Spain, Germany and World War II. |last=Payne |first=Stanley G |year=2008 |publisher=Yale University Press| isbn=0-300-12282-9|page=13}}</ref> Binanggit ng simbahang Katoliko ang [[Red Terror (Spain)|Karahasang Republikan]] na isinagawa laban sa simbahan.<ref name="Alonso">{{cite book |title= The New Catholic Encyclopedia |last=Fernandez-Alonso |first=J |year=2002 |publisher=Catholic University Press/Thomas Gale|isbn=0-7876-4017-4|pages=395–396 |volume= 13}}</ref> Ang Simbahang Katoliko ay isang aktibong elemento sa politikang nagpopolarisa sa mga taon bago ang Digmaang Sibil.<ref>Mary Vincent, Catholicism in the Second Spanish Republic {{ISBN
====Italya====
Ang pamahalaan ng [[Italya]] ay palaging anti-klerikal hanggang sa Unang Digmaang Daigdig nang ang ilang mga kompromiso ay naabot.<ref>Emma Fattorini, ''Hitler, Mussolini and the Vatican: Pope Pius XI and the Speech That was Never Made '' (2011) ch 1</ref> Ang karamihan ng mga estado ng papa ay sinunggaban ng mga hukbo ni Haring [[Victor Emmanuel II ng Italya]] (1861–1878) at ang mismong Roma ay sinunggaban ng pwersa noong 1870 at ang papa ay naging bilanggo ng Vatikano. Upang paigtingin ang kanyang rehimeng diktaduryang Pasista, si [[Benito Mussolini]] ay sabik rin sa isang kasunduan sa Simbahang Katoliko. Ang kasunduan ay naabot noong 1929 sa [[Mga Kasunduang Laterano]] na nakatulong sa parehong mga panig.<ref>Frank J. Coppa, ''Controversial concordats: the Vatican's relations with Napoleon, Mussolini, and Hitler'' (1999)</ref> Ayon sa mga termino ng unang kasunduan, ang siyudad ng Vatikano ay binibigyan ng soberanya bilang isang independiyenteng bansa kapalit ng pagsuko ng Vatikano sa pang-aangkin nito ng mga dating teritoryo ng mga Estado ng papa. Si Pius XI ay naging pinuno ng isang munting estado na may sarili nitong teritoryo, hukbo, estasyon ng radyo, at kinatawang diplomatiko. Ang Concordat noong 1929 ay gumawa sa Katolisismo na tanging relihiyon ng Italya (bagaman ang ibang mga relihiyon ay pinayagan din), nagpasahod sa mga pari at obispo, kumilala sa mga kasal ng simbahan (sa nakaraan ay kailangan ang isang [[kasal]] na sibil) at nagpasok ng mga pagtuturong relihiyoso sa mga paaralang pampubliko. Ang mga obispo ay sumumpa naman ng katapatan sa estadong Italyano na may kapangyarihang [[beto]] sa pagpili ng mga ito.<ref>{{cite book|author=Cyprian Blamires|title=World Fascism: A Historical Encyclopedia|url=http://books.google.com/books?id=nvD2rZSVau4C&pg=PA120|year=2006|publisher=ABC-CLIO|page=120}}</ref> Ang Simbahang Katoliko ay hindi opisyal na inoobligahan na sumuporta sa rehimeng Pasista. Ang mga malakas na pagkakaiba ay nanatili ngunit ang mga alitan ay nagwakas. Inendorso ng Simbahang Katoliko ang mga patakarang pandayuhan nito gaya ng pagsuporta sa panig na anti-Komunista sa Digmaang Sibil ng Espanya at suporta sa pananakop ng Ethiopia.<ref>Kenneth Scott Latourette, ''Christianity In a Revolutionary Age A History of Christianity in the 19th and 20th Century: Vol 4 The 20th Century In Europe'' (1961) pp 32–35, 153, 156, 371</ref>
Linya 115:
{{main|Kanon na biblikal}}
[[Talaksan:Thebible33.jpg|thumb|Ang [[bibliya]] kasama ang [[krus (sagisag)|krus]] at [[rosaryo]].]]
Ang sagradong kasulatan ([[bibliya]]) ng Simbahang Katoliko ay iba mula sa orihinal na kasulatan ng [[Kristiyanismo]] na hindi dinagdagan at hindi rin kinunan. Ang bibliya ng Simbahang Katoliko ay binubuo ng 73 aklat kabilang ang [[Lumang Tipan]], [[Bagong Tipan]] at mga [[deuterokanoniko]]. Ang Lumang Tipan at [[apokripa]] ng Katoliko ay binubuo ng 46 aklat na matatagpuan sa saling Griyego ng Tanakh na [[Septuagint]]. Ang mga aklat ng Bagong Tipan ng Katoliko ay nakatala sa [[easter letter]] (367 CE) ni [[Athanasius]].<ref name="Schreck23">Schreck, p. 23</ref
===Primasiya ng papang Romano===
Linya 127:
==Mga paghingi ng tawad ng Papa==
Si Papa [[Juan Paulo II]] ay gumawa ng maraming mga paghingi ng tawad sa mga kasalanang ginawa ng Simbahang Romano Katoliko sa buong kasaysayan ng pag-iral nito. Kabilang sa mga hiningan ng tawad ng papa ang mga [[Hudaismo|Hudyo]], kay [[Galileo]], mga kababaihan, mga biktima ng [[Inkisisyon]], mga [[Muslim]] na nilipol ng mga nag-krusadang Katoliko at halos lahat ng taong dumanas sa ilalim ng Simbahang Romano Katoliko sa paglipas ng panahon.<ref name = "Stourton1">{{cite book |last1=Stourton |first1=Edward |authorlink1=Edward Stourton (journalist)|title=John Paul II: Man of History
*Ang
*Ang [[Inkisisyon]] ng siyentipikong si [[Galileo Galilei]]. (1992)
*Ang pakikilahok ng mga Katoliko sa [[kalakalan ng mga aliping Aprikano]] (1993). Noong maagang ika-13 siglo CE, ang opisyal na pagsuporta para sa [[pang-aalipin]] at pangangalakal ng alipin ay isinama sa [[Batas Kanon]] (Corpus Iuris Canonici) ni [[Papa Gregorio IX]],.<ref>Steven Epstein, ''Wage Labour & Guilds in Mediaeval Europe'' (1995), page 226</ref><ref>Ambe J. Njoh, ''Tradition, culture and development in Africa'' (2006), page 31</ref> Ang batas na Kanon ng Romano Katoliko ay nagbibigay ng apat na mga pamagat sa paghawak ng mga alipin: mga aliping nabihag sa digmaan, mga taong kinondena para sa pang-aalipin, mga taong nagbenta ng kanilang sarili sa pang-aalipin kabilang ang isang amang nagbenta ng kanyang anak na maging alipin at mga anak ng isang ina na isang alipin. Ang pang-aalipin ay itinakdang parusa ng mga Pangkalahatang Konseho, mga lokal na konseho ng simbahan at mga [[papa ng Simbahang Katoliko Romano]] noong 1179–1535 sa mga sumusunod:
|