Tamaraw: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''Tamaraw''' (''Bubalus mindorensis''; dating ''Anoa mindorensis'') ay isang ''[[bovine]]'' (wangis-baka). Kabilang ang ungguladong mamalyang ito sa pamilyang [[Bovidae]]<ref name="ITISBM">{{ITIS | ID = 625123 | taxon = Bubalus mindorensis | yeardate = 2007 | date =17 Marso 172007}}</ref> na endemiko sa pulo ng [[Mindoro]] sa [[Pilipinas]], bagaman pinaniniwalaan din na namuhay ito sa pulo ng [[Luzon]]. Unang natagpuan sa buong Mindoro, mula kapatagan hanggang sa kabundukan (2000&nbsp;metro sa ibabaw ng antas ng dagat), ngunit dahil sa paglawak ng tirahan ng mga tao, pangangaso at pagtrotroso, iilan lamang ang natira sa mga walang nakatira at madamong lugar, kaya nanganganib na ngayon ito.<ref name="IUCN2006">IUCN2006</ref>

Salungat sa karaniwang paniniwala at nakaraang klasipikasyon, hindi [[uri|sub-uri]] ang tamaraw ng [[kalabaw]], na mas malaki lamang ng kaunti. May mga ilang pagkakaiba ito sa kalabaw: ang tamaraw ay mas mabuhok ng kaunti, may mga maliwanag na marka sa kanyang mukha at may mas maikling mga sungay na parang titik [[V]].<ref name="haribon">{{cite web | last =Fuentes | first =Art | authorlink =Art Fuentes | title =The Tamaraw: Mindoro's endangered treasure | work =Haribon | publisher =Haribon Foundation for the Conservation of Natural Resources | date =[[2005-02-21]] | url =http://www.haribon.org.ph/index.php?q=node/view/130&PHPSESSID=f07b7a39774972130ec811e029e12f5d | accessdate = 2007-03-17}}</ref> Ito ang pinakamalaking katutubong panlupang [[mamalya]] sa bansa.

| author2 =Lawrence R. Heaney, | author3 = John J. Flynn, | author4 = Angel P. Bautista | title =Fossil remains of a new, diminutive Bubalus (Artiodactyla: Bovidae: Bovini) from Cebu island, Philippines | journal =Journal of Mammalogy | volume =87 | issue =5 | pages =1037 | publisher = American Society of Mammalogists | date =[[2006-03-08-2006]] | url =http://www.bioone.org/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1644%2F06-MAMM-A-018R.1

Ang tamaraw ay nangaganib dahil sa [[endemiko]] at bihirang panlupang mammal ito. Sa ngayon, ito ay nakalista bilang [[labis na nanganganib na uri]] mula pa noong taong 2000 sa [[Pulang Listahan ng IUCN]] ng nangaganib na uri. Ang pagkakaalam ng konserbasyon ng pangagalaga ng ''Bubalus mindorensis'' ay nagmula pa noong 1965 kung saang inuri ito bilang ''Status inadequately known'' ng IUCN. May sapat na datos na tungkol sa dami ng tamaraw noong 1986.<ref name="IUCN1986">{{cite book | author=IUCN Conservation Monitoring Centre | authorlink = IUCN| title =1986 IUCN Red List of Threatened Animals. | publisher =IUCN | date =1986 | location =Gland, Switzerland and Cambridge, UK.| pages = }}</ref> Ang Sentro ng pagmanman ng konserbasyon ng IUCN ay nagsabi na ang uri ay labis na nanganganib. Nakita sa mga sumusunod na mga survey noong 1988,<ref name="IUCN1988">{{cite book | author=IUCN Conservation Monitoring Centre | authorlink = IUCN| title =1988 IUCN Red List of Threatened Animals. | publisher =IUCN | date =1988 | location =Gland, Switzerland and Cambridge, UK.| pages = }}</ref> 1990,<ref name="IUCN1990">{{cite book | author=IUCN | authorlink = IUCN| title =1990 IUCN Red List of Threatened Animals. | publisher =IUCN | date =1990 | location =Gland, Switzerland | pages = }}</ref> 1994<ref name="IUCN1994">{{cite book | last =Groombridge | first =B. | authorlink = | title =1994 IUCN Red List of Threatened Animals. | publisher =IUCN | date =1994 | location =Gland, Switzerland | pages = }}</ref> at 1996 na ang uri ay patuloy na nasa Pulang listahan ng mga uring nanganganib. Ang pagtala noong 1996 ay nakamit ang mga krayteryang ''B1+2c'' at ''D1'' ng IUCN. Ang Krayteryang ''B1'' ay nagsasabi na ang uri ay nakatira lamang sa isang lugar na mas maliit pa sa 500 sq. km. at makikita lamang sa mga lugar na hindi hihigit sa lima. Ang kapansinpansin sa pagbaba ng populasyon ay ang nagkamit sa sub-krayteryon na ''2c'', naipapakita rin ito ng nagiisang habitat ng population. Ang Krayteryon ''D1'' ay nagsasabi na dapat ang populasyon ay mas mababa pa sa 250 na mga matatandang miyembro. Ang talaan ng dami ng populasyon ng ''B. mindorensis'' noong sinukat ito ay mas mababa kaysa ngayon.<ref name="IUCN1996">{{cite book | last =Groombridge | first =B. | author2=Baillie, J.| authorlink = | title =1996 IUCN Red List of Threatened Animals. | publisher =IUCN | date =1996 | location =Gland, Switzerland | pages = }}</ref> Nilista na mas malubha na Krayterya na ''C1'' ang tamaraw noong taong 2000. Ito ay dahil sa mga pagaaral na nagsasabing mas bababa pa sa 20% ang populasyon sa loob ng limang taon o kaya sa loob ng dalawang henerasyon.<ref name="IUCN2006">{{IUCN2006|assessors=Hedges|year=2000|id=3127|title=Bubalus mindorensis|downloaded=11 Mayo 2006}}</ref><ref name="IUCN2000">{{cite book | last=Hilton-Taylor|first=C. | authorlink = | title =2000 IUCN Red List of Threatened Species. | publisher =IUCN | date =2000 | location =Gland, Switzerland and Cambridge, UK.| pages = }}</ref>

Maraming batas sa Pilipinas ang pinatupad at mga organisasyon ay ginawa upang tumulong sa konserbasyon ng mga uri. Ang Pagpapatupad Komonwelt bilang 73 noong 1936 ay pinatupad ng [[Komowelt ng Pilipinas]]. Ang akto ay nagbabawal sa pagpatay, pagsugat o pangagaso ng tamaraw maliban na lang kung inatake o dahil sa pang-agham na pagaaral. Ang parusa ay pagkakulong at pagbayad ng mabigat na multa.<ref name="CA73">{{cite web | last = | first = | authorlink = | author2 = | title =An act to prohibiting the killing, hunting, wounding or taking away of ''Bubalus mindorensis'', commonly known as tamaraw | work =Commonwealth Act No. 73 | publisher =National Assembly of the Philippines | date =[[1936-10-23]] | url =http://www.lawphil.net/statutes/comacts/ca_73_1936.html | format =html | accessdate = 2007-03-18 }}</ref>

Noong 1979, may isang executive order ang pinirmahan upang makagawa ng isang komite para sa konserbasyon ng tamaraw. Ang tamaraw ay tinawag na "source of national pride" sa E.O.<ref name="EO544">{{cite web | last = Marcos| first = Ferdinand E.| authorlink = Ferdinand Marcos| author2 = | title = Creating a presidential committee for the conservation of the tamaraw, defining its powers and for other purposes| work =Executive Order No. 544 | publisher =Republic of the Philippines | date =[[1979-07-09]] | url =http://www.lawphil.net/executive/execord/eo1979/eo_544_1979.html| format =html | accessdate = 2007-03-18 }}</ref> Ang [[Proyekto sa Konserbasyon ng Tamaraw]] ay ginawa rin noong 1979. Ang Organisasyon ay napasilang ng tamaraw na tinatawag na ''Kali'' noong 1999.<ref name="haribon"/> Noong 2001, pinatupad ang Republic Act 9147 o ''Wildlife Resources Conservation and Protection Act'' na nagbabawal ng pagbenta at pangagaso ng mga tamaraw at iba pang mga edimikong uri.<ref>{{cite web | last = | first = | authorlink = | author2 = | title = REPUBLIC ACT NO. 9147| work = | publisher = | date = | url =http://www.pcsd.ph/Related%20Laws/republic_acts/ra9147.htm| format =htm | accessdate = 2007-03-05 }}</ref> Nagtayo ng isang gene pool noong dekada '70 upang maparami ang dami ng mga tamaraw. Sa ngayon ay si Kali at ang nanay nitong si "Mimi" na lamang ang natitira sa proyektong ito. Hindi na ito pinalawig pa ng dahil ang Protected Areas and Wildlife Bureau ay nagsasabing dumadami na ang mga tamaraws sa labas ng proyekto. Ang [[clone|kloning]] ay gusto ring ipatupad ngunit ito ay pinigilan ng [[Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Kayamanan]] dahil bababa raw ang [[genetic diversity]] ng uring.<ref>{{Cite news |title=Philippines : Endangered Tamaraws breed in the wilds again |url=http://ecologyasia.com/news-archives/2005/oct-05/inq7_051023_1.htm |format=html |accessdate=2007-03-08}}</ref>

Noong Mayo 2007, ang ''Bubalus mindorensis'' ay nasa ''Appendix I'' na ng [[CITES|Convention on International Trade in Endangered Species]] kung saan ang uri ay nilista pa noong 7 Enero 1975. Sinasabi sa listahan na ang uri ay lubhang nanganganib at maari nang [[extinction|mawala]]. Dahil dito, ang internasyonal na pagbebenta ng bahagi ng tamaraw tulad ng karne at sungay ay ilegal na. Ang pangkalakalan ''(commercial)'' na pagbenta ay bawal ngunit ang paglipat na di-pangkalakalan ''(commercial)'' tulad ng pang-agham na pag-aaral ay hindi pinagbabawal.<ref name="CITESAPP">{{cite web| author=CITES | authorlink =CITES | title =Appendices | work = | publisher =Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna | date =[[2007-05-03]] | url =http://www.cites.org/eng/app/appendices.shtml | format =shtml | accessdate = 2007-08-03 }}</ref><ref name="CITES">{{cite web| author=UNEP-WCMC| authorlink =UNEP-WCMC | title =Bubalus mindorensis | work =UNEP-WCMC Species Database: CITES-Listed Species | publisher =United Nations Environment Programme - World Conservation Monitoring Centre | date = | url =http://sea.unep-wcmc.org/isdb/CITES/Taxonomy/tax-species-result.cfm?displaylanguage=eng&Genus=Bubalus&Species=mindorensis&source=animals&Country=PH

| date =[[2003-04-29]] | url =http://ecoport.org/ep?SearchType=pdb&PdbID=32573 | accessdate = 2007-03-29 }}</ref>

Noong 2004 ay pinatupad ang Proklamasyon Blg. 692 nagtala na ang Oktubre 1 ay gawing isang holiday na may trabaho sa probinsiya ng [[Occidental Mindoro]]. Ito ay kasama ng Buwan ng konserbasyon ng Tamaraw at nagpapaalala sa mga tao ng Mindoro ng kahalagahan ng pagpapanatili ng mga tamaraw at ang tirahan nito.<ref name="Proc692">{{cite press release | title =Proclamation No. 692 | publisher =Government of the Republic of the Philippines | date =[[2004-08-13]] | url =http://www.ops.gov.ph/records/proc_no692.htm| accessdate = 2007-07-28 }}</ref>

* {{ITIS | ID = 625123 | taxon = Bubalus mindorensis | year = 2007 | date = 17 MarchMarso 2007}}

| issue = | pages =1-5 | publisher = | date =[[1996-05-17]] | url = | doi =10.2307/3504276 | id =