Bulkan: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Tagasalinero (usapan | ambag) mNo edit summary |
Tagasalinero (usapan | ambag) Inihalintulad sa bersyong Ingles (Hindi pa tapos ang pagsasalinwika). |
||
Linya 1:
:''Tungkol ito sa isang anyong lupa, para sa mitolohikong diyos, tingnan ang [[Bulkan (diyos)]].''
Ang '''bulkan''' ay [[Rupture (engineering)|pagkalagot]] sa [[Crust (geology)|krast]] ng isang [[Planetary-mass object|bagay na may buntalaing laki]], tulad ng [[Daigdig]], na nagpapahintulot sa
[[Talaksan:Erupción_en_el_volcán_Sabancaya,_Perú.jpg|thumb|Bulkan [[Sabancaya]], Peru sa 2017]]
[[Talaksan:Apaneca,_El_Salvador_-_panoramio_(47).jpg|thumb|Bulubulkaning [[Cordillera de Apaneca]] sa [[El Salvador]]. Tahanan ang bansa sa 170 bulkan, aktibo ang 23 sa mga ito, kabilang dito ang dalawang [[Calderas|kaldera]], at [[Supervolcano|higbulkan]] ang isa sa mga ito. Nabigyan ang El Salvador ng taguring ''La Tierra de Soberbios Volcanes'', (Ang Lupa ng mga Kahanga-hangang Bulkan).]]
Linya 17:
=== Hangganang pahiwalay ===
{{Main|Hangganang pahiwalay}}Sa mga [[Mid-oceanic ridge|gitkaragatang gulod]], naghihiwalay ang dalawang [[Tectonic plate|plakang tektonika]] mula sa isa't isa habang nabubuo ang [[Oceanic crust|oseanikong krast]] sa paglamig at pagtigas ng batong mainit at tunaw. Dahil napakanipis ang krast sa mga gulod na ito dahil sa hatak ng mga plakang tektoniko, humahantong ang pagpapakawala ng presyon sa [[Adiabatic process|adiabatikong]] buklad (nang walang paglipat ng init o butang) at ang bahgyang pagtutunaw ng [[Mantle (geology)|latag]] na sanhi ng bulkanismo at pagbuo ng bagong oseanikong krast. Karamihan sa mga [[Divergent boundary|hangganang pahiwalay]] ay nasa ilalim ng mga karagatan; samakatuwid, sa ilalim ng tubig ang karamihan ng aktibidad-bulkan na bumubuo sa bagong sahig-dagat. Ang mga [[Black smoker|singawang idrotermal]] ay ebidensya ng ganitong uri ng aktibidad-bulkan. Kung saan sa ibabaw ng lebel ng dagat ang gitkaragatang gulod, nabubuo ang mga
=== Hangganang padikit ===
Linya 25:
=== Batik-init ===
{{Main|Batik-init}}Ang mga [[Hotspot (geology)|batik-init]] ay mga mabulkan na lugar na sa palagay ay binubuo ng mga [[Mantle plume|pluma ng latag]] na ipinaniniwalaang mga haligi ng mainit na materyal na tumataas mula sa hangganan ng ubod–latag sa nakapirming puwesto na nagdudulot ng napakaraming pagtunaw. Dahil gumagalaw ang mga plakang tektonika sa kanilang ibayo, natutulog ang bawat bulkan at sa kalaunan ay nabubuo muli habang sumusulong ang plaka sa ibabaw ng nasapantahang pluma. Sinasabi na nabuo ang [[Kapuluan ng Hawaii]] sa ganitong paraan; pati na rin ang [[Snake River Plain|Kapatagan ng Ilog Snake]], kung saan bahagi ang [[Yellowstone Caldera|Kalderang Yellowstone]] ng plakang Hilagang Amerika sa ibabaw ng batik-init. Gayunman, pinagdudahan
[[Talaksan:Lakagigar_Iceland_2004-07-01.jpg|right|thumb|Ang [[Lakagigar]], isang bitak-singawan sa [[Iceland|Islandiya]], ang sanhi ng [[Lakagigar|malaking pagkabago sa klima ng mundo noog 1783–84]], ay may bulubukanin ng bulkanikang tagilog sa kanyang haba.]]
[[Talaksan:Skjaldbreidur_Herbst_2004.jpg|alt=|thumb|Ang [[Skjaldbreiður|kjaldbreiður]], isang bulkang kalasag na ang ibig sabihin ng pangalan ay "malapad na kalasag"]]
== Katangian ng bulkan ==
{{See|[[Uri ng mga bulkan]]}}Ang pinakakaraniwang pagkaunawa sa isang bulkan ay isang [[Cone (geometry)|tagilog]] na bundok na bumubuga ng mga [[lava]] at makamandag na [[Volcanic gas|buhag]] mula sa isang [[Volcanic crater|bunganga]] sa kanyang rurok; gayunman, inilalarawan lamang nito ang isa sa mga iba't ibang uri ng bulkan. Mas kumplikado ang mga katanigan ng bulkan at nakadepende ang kanilang istruktura at pag-uugali ayon sa mga iilang salik. Ang mga ilang bulkan ay may mga mabagsik na rurok na hinubog ng mga [[Lava dome|domo de-lava]] sa halip ng isang bunganga sa tuktok habang ang mga iba ay may mga [[Landscape|malatanawing]] katangian tulad ng napakalaking [[talampas]]. Maaaring mabuo ang mga singawan na bumubuga ng mga bulkanikang materyales (kabilang ang [[lava]] at [[Volcanic ash|abo]]) at mga buhag (higit sa lahat mga [[Bulkan#Epekto ng bulkan|singaw at magmatikong buhag]]) saanman sa [[anyong lupa]] at maaaring magdulot ng mas maliit na tagilog tulad ng [[Pu'u 'Ō'ō|Pu{{okina}}u {{okina}}Ō{{okina}}ō]] sa isang libis ng [[Kīlauea]] ng Hawaii. Kabilang sa mga uri ng bulkan ang [[Cryovolcano|krayobulkan]] (o bulkang yelo), lalo na sa mga iilang bulan ng [[Hupiter (planeta)|Hupiter]], [[Saturno (planeta)|Saturno]], and [[Neptuno]]; at [[Mud volcano|bulkang putik]] na mga pagbubuo na hindi nauugnay sa kilalang magmatikong aktibidad. Kadalasang mas mababa ang mga temperatura ng aktibong bulkang putik kumpara sa mga bulkang [[Igneous|apuyin]] maliban kung talagang bahagi ang bulkang putik ng singawan ng isang bulkang apuyin.
=== Bitak-singawan ===
{{Main|Bitak-singawan}}Ang mga bulkanikang '''bitak-singawan''' ay mga patag, pahabang pagkabli kung saan lumalabas ang [[lava]].
=== Bulkang kalasag ===
{{Main|Bulkang kalasag}}Ang mga '''bulkang kalasag''', na ipinangalan para sa kanilang malapad at malakalasag na itsura, ay binubuo ng pagbuga ng malabnaw na lava na maaaring dumaloy nang malayo mula sa isang singawan. Karaniwang hindi sila sumasabog nang malala. Dahil tipikal na mababa ang silika sa malabnaw na magma, mas karaniwan ang mga bulkang kalasag sa mga karagatan kaysa sa mga kontinente. Ang bulubulkaning Hawaiano ay isang serye ng mga kalasag na tagilog, at laganap din sila sa [[Iceland|Islandiya]].
=== Domo de-lava ===
{{Main|Domo de-lava}}Nahuhubog ang mga '''domo de-lava''' ng mga mabagal na pagbuga ng napakalapot na lava. Paminsan-minsan, nabubuo sila sa loob ng bunganga ng dating pagbuga ng bulkan, tulad ng [[Mount Saint Helens|Bundok Santa Helena]], ngunit maaari silang mabuo nang nakapag-iisa, tulad ng [[Lassen Peak|Bundok Lassen]]. Tulad ng mga istratobulkan, nakabubuga sila ng mga matindi at eksplosibong pagsabog, ngunit ang kanilang lava ay hindi naman dumadanak nang malayo mula sa pinanggalingang singawan.
== Talasanggunian ==
| |||