Rusya: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
mNo edit summary
May mga ináyos ko ang pagkakaTagalog.
Linya 78:
}}
 
Ang '''Pederasyong Ruso''' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: Российская Федерация, ''Rossijskaja Federacija''), '''Russia''', o '''Rusya'''<ref>https://pia.gov.ph/news/articles/1016042</ref> (mula sa {{lang-es|Rusia}}) ay isang bansang sumasaklaw sa napakalawak na bahagi ng [[Europa|Silangang Europa]] at ng buong [[Hilagang Asya]]. Ito ang pinakamalaking bansa sa daigdig, na may tinatayang sukat na 171 075707 40540&nbsp;km² at halos doble ng laki ng [[Canada]], ang sumunodikalawa na pinakamalaking bansa. Ito rin ang ikasiyam na bansa na may pinakamaraming populasyon na umabot sa 142,000,000 katao<ref name=gen>{{cite web|title=The Russian federation: general characteristics|url=http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R|work=Federal State Statistics Service|accessdate=5 Abril 2008|archiveurl=http://web.archive.org/web/20031021014415/http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R|archivedate=2003-10-21}}</ref>. Umaabot hanggang buong Hilagang Asya at 40% ng Europa, na humigit kumulang [[time zones by country|siyam na sona ng oras]] at malawak na kalikasan at likas na yaman. Ito ang pinakamalaking reserba ng mineral at lakas enerhiya.<ref>[http://www.unesco.ru/en/?module=pages&action=view&id=1 Commission of the Russian Federation for UNESCO: Panorama of Russia]</ref>
 
Ang Rusya dati ang pinakanangingibabaw na republika ng [[Unyong Sobyet]]. Ngayon, bilang isang malayang bansa mula nang nabuwag ang Unyong Sobyet noong Disyembre 1991, isa itong maimpluwensiyang kasapi ng [[Komonwelt ng mga Malalayang Estado|Commonwealth of Independent States (''Komonwelt ng mga Malalayang Estado'')]].
Linya 86:
== Etimolohiya ==
{{main|Rus (pangalan)}}
''Русь'' (''Rus ''') ang orihinal na pangalan ng Rusya,. Isa isangitong estadong midyebal na binubuo ng mga [[Silangang Slavs]]. GayunpamanGayun pa man, ito ang tamang pangalan na naging mas popular sa kasaysayan, ang mga nakatira sa bansa ay tinatawag na ''"Русская Земля"'' (''russkaya zemlya'') na kung saan ang kahulugan nito ay ''Lupang Rusu'' o [[Rus ']]. Upang makilala ang mga tao sa bansang ito mula sa ibang lugar, tinawag silang [[Kievan Rus]] na mula sa modernong histograpo.
 
[[Ruthenia]] naman ang salin ng salitang ''Rus'' sa [[latin]] na ginagamit sa kanluran at timog na rehiyon ng Rus na katabi ng katolikong Europa. ''Россия'' (''Rossiya'') naman ang kasalukuyang pangalan ng estado, mula sa bersiyong [[Griyego]] na ''Ρωσία'' [''rosia''] na ginamit ng mga Kievan Rus ito para tawagin ang mga nakatira sa [[Imperyong Byzantine]].
 
== Heograpiya ==
Sinasakop ng Rusya ang halos buong hilagang bahagi ng [[superkontinente]] ng na[[Eurasya|Eurasia (''Eurasya'')]]. Karamihan ng bansa ay binubuo ng mga [[kapatagan]], sa bahaging [[Europa|Europeo]] man o sa bahaging nasa [[Asya]] na kilala kadalasan bilang [[Siberia|Sibir’ (Siberia)]]. Karamihan sa mga kapatagang ito sa timog ay ''[[steppe]]'' habang sa hilaga naman ay makakapal na gubat na nagiging [[tundra]] patungo sa baybaying Arctic. Matatagpuan angMay mga bulubundukin tulad ng [[Caucasus]] (kung saan naroroon ang [[Bundok Elbrus]], ang pinakamataas na tuktok sa Europa na may taas ng 56335 633 m) at ang [[Bulubunduking Altay|Altay]] sa mga katimugang hangganan ng bansa, samantalang sa silangang bahagi ng bansa ay matatagpuannaroroon ang [[Bulubunduking Verhojansk]] at ang mga [[bulkan]] ng [[Kamchatka Peninsula]]. Kapuna-puna rin ang [[Bulubunduking Ural]], na syang pangunahing naghahati ng Europa mula sa [[Asya]].
 
Nagtatanyag ang Rusya ng higit 37 000 km ng baybayin sa mga karagatang [[Dagat Arctic|Arctic]] at [[Karagatang Pasipiko|Pasipiko]], pati na rin sa mga masasabing ''inland'' na dagat tulad ng [[Dagat Baltic|Baltic]], [[Dagat Itim|Black (Itim)]], at [[Dagat Caspian|Caspian]]. IlanAng ilan sa mga [[pulo]] o [[kapuluan]]g matatagpuan sanasa hilagang baybayin ay ang [[Novaja Zemlja]], [[Franz Joseph Land]], [[Novosibirskie Ostrova]], [[Wrangel Island]], [[Kuril Islands]], at [[Sakhalin]].
 
IlanAng ilan sa mga pangunahing lawa sa Rusya ay ang [[Lawa Baikal|Baikal]], [[Lawa Ladoga]], at [[Onego]].
 
Marami ring mga ilog ang dumadaloy sa Rusya.
Linya 102:
Mula sa hilaga hanggang timog ang East European Plain , na kilala rin bilang Russian Plain, ay nagbihis sequentially sa Arctic tundra, koniperus gubat (taiga), mixed at broad-leaf forest, damuhan (kapatagan), at semi-disyerto (fringing ang Caspian Sea), bilang ng mga pagbabago sa mga halaman na sumasalamin sa mga pagbabago sa klima. [[Siberya]] ay sumusuporta sa isang katulad sequence ngunit higit sa lahat ay taiga. Russia ay mundo pinakamalaking ang taglay ng gubat, na kilala bilang "ang mga baga ng Europa",<ref>{{Cite news|author=Walsh, NP|title =It's Europe's lungs and home to many rare species. But to Russia it's £100bn of wood|publisher=Guardian (UK)|url=http://www.guardian.co.uk/world/2003/sep/19/environment.russia|accessdate=26 Disyembre 2007|location=London|date=19 Setyembre 2003}}</ref> ikalawang lamang sa Amazon Rainforest sa ang halaga ng carbon dioxide ito absorbs.
 
May mga 266 mamal species ng mamal at 780 ibon species ng ibon sa Rusya. Isang kabuuanNoong ng 415 hayop species1997 ay kasama sa Red Data Book ng mga Russian Federation bilangang ng415 species 1997<ref>{{cite web|author=I.A. Merzliakova|url=http://enrin.grida.no/biodiv/biodiv/national/russia/state/00440.htm |title=List of animals of the Red Data Book of Russian Federation|publisher=Enrin.grida.no|date=1 Nobyembre 1997|accessdate=27 Abril 2010}}</ref> at ngayon ay protektado ang mga ito.
 
=== Klima ===
Ang malaking sukat ng Russia at ang distansiya ng maraming mga lugar mula sa dagat resultaay nagreresulta sa pangingibabaw ng mga mahalumigmig kontinentalna klimaklimang kontinental, na kungsiyang saan ay laganapdominante sa lahat ng bahagi ng bansa maliban para sa mga tundra at sa matinding mula sabandang timog-silangankanlurang hangganan ng bansa. MountainsNaiistorbo sang timogmga masawatabundok sa timugan ang daloymasa ng mainit na hangin masana mulagaling sang Indian Ocean, habangsamantalang ang kapatagan ngsa kanluran at hilaga ay gumagawaikinai-expose ng bansa bukas sa Arctic at Atlantic impluwensiya.<ref name=congress>{{cite web|title=Climate|publisher=Library Of Congress|url=http://countrystudies.us/russia/24.htm|accessdate=26 Disyembre 2007}}</ref>
 
SaAng buongkalakhang maramibahagi ng teritoryo ay may mgadalawa lamang ngna dalawangmayor natatangingna mgaseason seasons- ang taglamig at tag-init; atang taglagas at tagsibol ay karaniwang maikling panahon ng pagbabago sa pagitan ng lubhang mababang mga temperatura at lubhang mataas.<ref name=congress/> Ang pinakamalamig na buwan ay ayang Enero (Pebrero sa baybay-dagat), at ang pinakamainit aynaman kadalasan ay Hulyo. PinakasaklawPangkaraniwan nglang temperaturaang aymalaking tipikalrange ng temperatura. Sa taglamig, ang temperatura saay kumuhalalong colderhilagaan parehonglalong mula sa timog sa hilagamalamig at mulalalong sasilangan kanluranlalong sa silanganmalamig. SummersUmiinit aynang maaaringmainit-init magingkapagka ganap mainittag-init, kahit sa Siberia.<ref>{{Cite journal|author=Drozdov, V.A. ''et al.''|title=Ecological and Geographical Characteristics of the Coastal Zone of the Black Sea|journal=GeoJournal|publisher=Springer Netherlands|location=27.2, pp. 169–178|year=1992|doi=10.1007/BF00717701|volume=27|page=169}}</ref>
 
=== Flora at fauna ===
Linya 128:
[[Talaksan:Kievan Rus en.jpg|thumb|Ang [[Kievan Rus']] noong ika-11 siglo.]]
 
Ang pagtatatag ng unang East Eslabo estado sa 9 na siglo coincideday nangyari sa panahon ng pagdating ng Varangiansmga Varangian , ang Vikings na pakikipagsapalaran kasama ang mga waterways ng pagpapalawak mula sa silangan Baltic sa Black at Kaspiy Dagat.<ref>{{Cite book|author=Obolensky, D.|title=Byzantium and the Slavs|publisher=St Vladimir's Seminary Press|year=1994|page=42|isbn=088141008X}}</ref> Ayon sa Pangunahing Chronicle, isang Varangian mula Rus 'tao , na nagngangalang Rurik, ay inihalal pinuno ng Novgorod sa 862. Ang kanyang mga kahalili Oleg ang Propeta inilipat timog at conquered Kiev sa 882,<ref>{{Cite book|author=Thompson, J.W.; Johnson, E.N.|title=An Introduction to Medieval Europe, 300–1500|publisher=W. W. Norton & Co.|year=1937|page=268|isbn=0415346991}}</ref> na kung saan ay nagkaroon na dati nagbabayad pugay sa mga Khazars; kaya ang estado ng Kievan Rus ' nagsimula. Oleg, Rurik's anak Igor at Igor's anak Svyatoslav dakong huli pinasuko ang lahat ng lipi East Eslabo sa Kievan tuntunin, sinira ang Khazar khaganate at inilunsad ng ilang mga militar Ekspedisyon sa Byzantium.
 
Sa 10th sa 11th siglo Kievan Rus 'naging isa sa mga pinakamalaking at pinaka maunlad na estado sa Europa.<ref>{{cite web|title=Ukraine: Security Assistance|publisher=U.S. Department of State|url=http://www.state.gov/t/pm/64851.htm|accessdate=27 Disyembre 2007}}</ref> Ang naghahari ng Vladimir ang Great (980–1015) at ang kaniyang anak Yaroslav ko ang Wise (1019–1054) ay bumubuo sa Golden Edad ng Kiev, na kung saan nakita ang pagtanggap ng Ortodoksia Kristiyanismo mula sa Byzantium at ang pagbuo ng unang East Eslabo nakasulat legal code , ang Russkaya Pravda .